พระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย ปัญจกนิบาต [1. ปฐมปัณณาสก์]
3. ปัญจังคิกวรรค 6. วิมุตตายตนสูตร

องค์ 5 ประการ อะไรบ้าง คือ

1. ศีล1 2. สุตะ2
3. สากัจฉา3 4. สมถะ4
5. วิปัสสนา5

ภิกษุทั้งหลาย สัมมาทิฏฐิอันองค์ 5 นี้แล สนับสนุนแล้ว ย่อมมีเจโตวิมุตติ
เป็นผล มีเจโตวิมุตติเป็นผลานิสงส์ และมีปัญญาวิมุตติเป็นผล มีปัญญาวิมุตติเป็น
ผลานิสงส์

อนุคคหิตสูตรที่ 5 จบ

6. วิมุตตายตนสูตร
ว่าด้วยเหตุแห่งวิมุตติ

[26] ภิกษุทั้งหลาย เหตุแห่งวิมุตติ 5 ประการนี้ ซึ่งเป็นเหตุให้จิตของภิกษุ
ผู้ไม่ประมาท มีความเพียร อุทิศกายและใจอยู่ ที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะ
ที่ยังไม่สิ้นไป ย่อมถึงความสิ้นไป หรือเธอย่อมบรรลุธรรมอันเป็นแดนเกษมจาก
โยคะอันยอดเยี่ยมที่ยังไม่ได้บรรลุ

เชิงอรรถ :
1 ศีล ในที่นี้หมายถึงปาริสุทธิศีล 4 ซึ่งเป็นพื้นฐานแห่งการบรรลุอริยมรรค (ม.มู.อ.2/452/254, องฺ.
ปญฺจก.ฏีกา 3/25/10)
2 สุตะ ในที่นี้หมายถึงการฟังธรรมที่เป็นสัปปายะ (องฺ.ปญฺจก.ฏีกา 3/25/10)
3 สากัจฉา ในที่นี้หมายถึงการสนทนาบอกความเป็นไปแห่งจิตของตน (ม.มู.อ.2/452/254, องฺ.
ปญฺจก.ฏีกา 3/25/10)
4 สมถะ ในที่นี้หมายถึงสมาบัติ 8 ที่เป็นพื้นฐานแห่งวิปัสสนา (องฺ.ปญฺจก.ฏีกา 3/25/10)
5 วิปัสสนา ในที่นี้หมายถึงอนุปัสสนา 7 ประการ คือ อนิจจานุปัสสนา ทุกขานุปัสสนา อนัตตานุปัสสนา
นิพพิทานุปัสสนา วิราคานุปัสสนา นิโรธานุปัสสนา และปฏินิสสัคคานุปัสสนา
องค์ 5 ประการนี้เปรียบเหมือนกระบวนการปลูกมะม่วง คือ
ศีล เปรียบเหมือนการทำร่องน้ำรอบต้นไม้ เพราะเป็นมูลเหตุให้สัมมาทิฏฐิเจริญ
สุตะ เปรียบเหมือนการรดน้ำให้เหมาะแก่เวลา เพราะเพิ่มพูนภาวนา
สากัจฉา เปรียบเหมือนการตัดแต่งกิ่ง เพราะนำความยุ่งยากแห่งภาวนาออกไปได้
สมถะ เปรียบเหมือนการทำทำนบกั้นน้ำให้แข็งแรง เพราะทำภาวนาให้มั่นคงยิ่งขึ้น
วิปัสสนา เปรียบเหมือนการใช้จอบขุดราก เพราะขุดรากตัณหา มานะ และทิฏฐิได้
(ม.มู.อ.2/452/255, องฺ.เอกก.ฏีกา 1/11/93, องฺ.ปญฺจก.ฏีกา 3/25/9-12)

{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : 22 หน้า :32 }