พระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย ปัญจกนิบาต [4. จตุตถปัณณาสก์] 2. อาฆาตวรรค 9. ขิปปนิสันติสูตร
ท่านพระสารีบุตรตอบว่า ท่านอานนท์เป็นพหูสูต เฉพาะท่านอานนท์เท่านั้น
ที่จะสามารถอธิบายเนื้อความนี้ให้แจ่มแจ้งได้1
พระอานนท์กล่าวว่า ท่านสารีบุตร ถ้าเช่นนั้น ท่านจงฟัง จงใส่ใจให้ดี
ผมจักกล่าว ท่านพระสารีบุตรรับคำแล้ว ท่านพระอานนท์จึงได้กล่าวเรื่องนี้ว่า
ท่านสารีบุตร ภิกษุในธรรมวินัยนี้
1. เป็นผู้ฉลาดในอรรถ
2. เป็นผู้ฉลาดในธรรม
3. เป็นผู้ฉลาดในพยัญชนะ
4. เป็นผู้ฉลาดในนิรุตติ
5. เป็นผู้ฉลาดในเบื้องต้นและเบื้องปลาย2
ด้วยเหตุเพียงเท่านี้แล ภิกษุจึงเป็นผู้ใคร่ครวญได้เร็ว เรียนได้ดี เรียนได้มาก
ในกุศลธรรมทั้งหลาย และสิ่งที่เธอเรียนแล้วย่อมไม่เลือนหายไป
พระสารีบุตรกล่าวว่า ผู้มีอายุ น่าอัศจรรย์จริง ไม่เคยปรากฏตามที่ท่าน
อานนท์กล่าวไว้ดีแล้วนี้ เราทั้งหลายขอทรงจำไว้ว่า ท่านอานนท์มีธรรม 5 ประการนี้
ท่านอานนท์เป็นผู้ฉลาดในอรรถ ฉลาดในธรรม ฉลาดในพยัญชนะ ฉลาดในนิรุตติ
และฉลาดในเบื้องต้นและเบื้องปลาย
ขิปปนิสันติสูตรที่ 9 จบ
เชิงอรรถ :
1 แปลจากบาลีว่า ปฏิภาตุ อายสฺมนฺตญฺเ�ว อานนฺทํ มีข้อสังเกตว่า โครงสร้างประโยคเช่นนี้ เป็นประโยค
ธรรมเนียมการให้โอกาส การเชิญ หรือการมอบหมายให้แสดงธรรมตาม ความถนัดส่วนบุคคล มีปรากฏ
ในพระไตรปิฎกหลายเล่ม เช่น
ปรากฏใน ที.สี. 9/318/124, ม.มู. 12/473/422, องฺ.ติก. 20/69/194 ว่า สาธุ วต ภนฺเต
ภควนฺตํเยว โคตมํ ปฏิภาตุ เอตสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ
ปรากฏใน ม.มู. 12/63/41 ว่า อุปมา มํ อาวุโส สารีปุตฺต ปฏิภาติ, ปฏิภาตุ ตํ อาวุโส
โมคคลฺลาน และปรากฏใน องฺ.ทสก. 24/67/97 ว่า ปฏิภาตุ ตํ สารีปุตฺต ภิกฺขูนํ ธมฺมีกถา
2 ฉลาดในอรรถ หมายถึงฉลาดในอรรถกถา ฉลาดในธรรม หมายถึงฉลาดในพระบาลี ฉลาดในพยัญชนะ
หมายถึงฉลาดในด้านอักษรศาสตร์ ฉลาดในนิรุตติ หมายถึงฉลาดในภาษาศาสตร์ (องฺ.ปญฺจก.อ. 3/169/
65) ฉลาดในเบื้องต้นและเบื้องปลาย ในที่นี้หมายถึงฉลาดในเบื้องต้นเบื้องปลาย 5 ประการ คือ
(1) เบื้องต้นและเบื้องปลายแห่งอรรถ (2) เบื้องต้นและเบื้องปลายแห่งธรรม (3) เบื้องต้นและเบื้องปลาย
แห่งบท (4) เบื้องต้นและเบื้องปลายแห่งอักขระ (5) เบื้องต้นและเบื้องปลายแห่งอนุสนธิ (องฺ.ปญฺจก.อ.
3/169/65-66)
