พระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย ปัญจกนิบาต [3. ตติยปัณณาสก์] 5. ติกัณฑกีวรรค 2. อารภติสูตร
บุคคลผู้เขลา หลงงมงาย เป็นอย่างไร
คือ บุคคลบางคนในโลกนี้ ไม่รู้กุศลธรรมและอกุศลธรรม ไม่รู้ธรรมที่มีโทษ
และธรรมที่ไม่มีโทษ ไม่รู้ธรรมที่เลวและธรรมที่ประณีต ไม่รู้ธรรมดำและธรรมขาว1
บุคคลผู้เขลาหลงงมงาย เป็นอย่างนี้แล
ภิกษุทั้งหลาย บุคคล 5 จำพวกนี้แล มีปรากฏอยู่ในโลก
อวชานาติสูตรที่ 1 จบ
2. อารภติสูตร
ว่าด้วยบุคคลผู้ต้องอาบัติ
[142] ภิกษุทั้งหลาย บุคคล 5 จำพวกนี้ มีปรากฏอยู่ในโลก
บุคคล 5 จำพวกไหนบ้าง คือ
1. บุคคลบางคนในธรรมวินัยนี้ต้องอาบัติ2 มีวิปปฏิสาร (ความร้อนใจ)
และไม่รู้ชัดเจโตวิมุตติ3 ปัญญาวิมุตติอันเป็นที่ดับไม่เหลือแห่งบาป
อกุศลธรรมที่เกิดขึ้นแล้วตามความเป็นจริง
เชิงอรรถ :
1 ธรรมดำ หมายถึงกายทุจริตเป็นต้น ธรรมขาว หมายถึงกายสุจริตเป็นต้น (สํ.ม.อ. 3/31-34/196,
ขุ.ธ.อ. 4/45-47)
2 ต้องอาบัติ (อารภติ) ฎีกาอธิบายว่า อารมฺภ ศัพท์ มีความหมายหลายนัยดังนี้ คือ (1) มีความหมายว่า
กรรม เช่น ประโยคว่า ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อารมฺภปจฺจยา แปลว่า ทุกข์อย่างใดอย่างหนึ่ง
เกิดขึ้น ทุกข์นั้นทั้งหมดย่อมเกิดขึ้นเพราะกรรมเป็นปัจจัย (ขุ.สุ. 25/750/481) (2) มีความหมายว่า
กิริยา เช่น ประโยคว่า มหารมฺภา มหายญฺญา น เต โหนฺติ มหปฺผลา แปลว่า มหายัญที่มีกิริยา
มากเหล่านั้น ย่อมไม่มีผลมาก (สํ.ส. 15/120/92, องฺ.จตุกฺก. (แปล) 21/39/64) (3) มีความหมายว่า
เบียดเบียน เช่น ประโยคว่า สมณํ โคตมํ อุทฺทิสฺส ปาณํ อารภนฺติ แปลว่า ย่อมเบียดเบียนสัตว์อุทิศ
พระสมณโคดม (ม.ม. 13/52/34) (4) มีความหมายว่า เพียร เช่น ประโยคว่า อารมฺภถ นิกฺขมถ, ยุญฺชถ
พุทฺธสาสเน แปลว่า ท่านทั้งหลายจงเพียร จงออก จงประกอบในพระพุทธศาสนา (สํ.ส. 15/185/188)
(5) มีความหมายว่า พราก เช่น ประโยคว่า พีชคามภูตคามสมารมฺภา ปฏิวิรโต โหติ แปลว่า เว้นขาด
จากการพรากพืชคาม และภูตคาม (ที.สี. (แปล) 9/10/4, ม.มู. 12/293/257) (6) มีความหมายว่า
ต้องอาบัติ เช่น ประโยคว่า อารภติ จ วิปฺปฏิสารี จ โหติ แปลว่า บุคคลต้องอาบัติและมีวิปปฏิสาร
(องฺ.ปญฺจก. (แปล) 22/142/234, อภิ.ปุ. (แปล) 36/191/218)
เพราะฉะนั้นในที่นี้ จึงแปลว่า ต้องอาบัติ (องฺ.ปญฺจก.ฏีกา 3/142-143/59)
3 เจโตวิมุตติ หมายถึงอรหัตตสมาธิ ปัญญาวิมุตติ หมายถึงอรหัตตผลญาณ (องฺ.ปญฺจก.อ. 3/142/55)