พระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย จตุกกนิบาต [3.ตติยปัณณาสก์]
4.ปุคคลวรรค 3. อุคฆฏิตัญญูสูตร

3. บุคคลผู้ตอบได้ถูกต้องและรวดเร็ว
4. บุคคลผู้ตอบได้ไม่ถูกต้องและไม่รวดเร็ว
ภิกษุทั้งหลาย บุคคล 4 จำพวกนี้แลมีปรากฏอยู่ในโลก

ปฏิภาณสูตรที่ 2 จบ

3. อุคฆฏิตัญญูสูตร
ว่าด้วยบุคคลผู้เข้าใจได้ฉับพลัน

[133] ภิกษุทั้งหลาย บุคคล 4 จำพวกนี้มีปรากฏอยู่ในโลก
บุคคล 4 จำพวก1ไหนบ้าง คือ
1. อุคฆฏิตัญญู2 (ผู้เข้าใจได้ฉับพลัน)
2. วิปจิตัญญู3 (ผู้เข้าใจต่อเมื่อขยายความ)
3. เนยยะ4 (ผู้ที่พอจะแนะนำได้)
4. ปทปรมะ5 (ผู้ที่สอนให้รู้ได้เพียงตัวบทคือพยัญชนะ)
ภิกษุทั้งหลาย บุคคล 4 จำพวกนี้แลมีปรากฏอยู่ในโลก

อุคฆฏิตัญญูสูตรที่ 3 จบ

เชิงอรรถ :
1 ดู อภิ.ปุ. (แปล) 36/148-151/186-187
2 หมายถึงบุคคลที่บรรลุธรรมคืออริยสัจ 4 ได้เร็ว คือ พอยกหัวข้อขึ้นแสดงเท่านั้น (องฺ.จตุกฺก.อ.
2/133/380)
3 หมายถึงบุคคลที่บรรลุธรรมเมื่อเขาอธิบายเนื้อความโดยพิสดาร คือ เมื่อเขายกหัวข้อขึ้นกล่าวโดยย่อแล้ว
กล่าวอธิบายโดยพิสดาร จึงสามารถบรรลุพระอรหัตตผลได้ (องฺ.จตุกฺก.อ. 2/133/380)
4 หมายถึงบุคคลที่มนสิการโดยแยบคาย โดยการแสดง การถาม การเสพ การคบหา การเข้าไปนั่งใกล้
กัลยาณมิตร จึงบรรลุธรรมโดยลำดับ (องฺ.จตุกฺก.อ. 2/133/380)
5 หมายถึงบุคคลที่ฟังไว้มาก แสดงไว้มาก ทรงจำไว้มาก และพูดไว้มาก แต่ไม่บรรลุธรรมในชาตินี้ คือ ไม่
สามารถที่จะบำเพ็ญฌาน วิปัสสนา มรรค หรือผลให้บังเกิดได้ (องฺ.จตุกฺก.อ. 2/133/380, องฺ.จตุกฺก.ฏีกา
2/133-134/417-418)

{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : 21 หน้า :202 }