10. ทุติยทพฺพสุตฺตวณฺณนา

[80] ทสเม ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสีติ ภควา ราชคเห ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา ชนปทจาริกํ จรนฺโต อนุกฺกเมน สาวตฺถิํ ปตฺวา เชตวเน วิหรนฺโตเยว เยสํ ภิกฺขูนํ อายสฺมโต ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส ปรินิพฺพานํ อปจฺจกฺขํ, เตสํ ตํ ปจฺจกฺขํ กตฺวา ทสฺเสตุํ, เยปิ จ เมตฺติยภูมชเกหิ กเตน อภูเตน อพฺภาจิกฺขเณน เถเร คารวรหิตา ปุถุชฺชนา, เตสํ เถเร พหุมานุปฺปาทนตฺถญฺจ อามนฺเตสิฯ ตตฺถ ตตฺราติ วจนสญฺญาปเน นิปาตมตฺตํฯ โขติ อวธารเณฯ เตสุ ‘‘ตตฺรา’’ติ อิมินา ‘‘ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสี’’ติ เอเตสํ ปทานํ วุจฺจมานตํเยว โชเตติฯ ‘‘โข’’ติ ปน อิมินา อามนฺเตสิเยว, นาสฺส อามนฺตเน โกจิ อนฺตราโย อโหสีติ อิมมตฺถํ ทสฺเสติฯ อถ วา ตตฺราติ ตสฺมิํ อาราเมฯ โขติ วจนาลงฺกาเร นิปาโตฯ อามนฺเตสีติ อภาสิฯ กสฺมา ปน ภควา ภิกฺขูเยว อามนฺเตสีติ? เชฏฺฐตฺตา เสฏฺฐตฺตา อาสนฺนตฺตา สพฺพกาลํ สนฺนิหิตตฺตา ธมฺมเทสนาย วิเสสโต ภาชนภูตตฺตา จฯ

ภิกฺขโวติ เตสํ อามนฺตนาการทสฺสนํฯ ภทนฺเตติ อามนฺติตานํ ภิกฺขูนํ คารเวน สตฺถุ ปฏิวจนทานํฯ ตตฺถ ‘‘ภิกฺขโว’’ติ วทนฺโต ภควา เต ภิกฺขู อาลปติฯ ‘‘ภทนฺเต’’ติ วทนฺตา เต ปจฺจาลปนฺติฯ อปิจ ‘‘ภิกฺขโว’’ติ อิมินา กรุณาวิปฺผารโสมฺมหทยนิสฺสิตปุพฺพงฺคเมน วจเนน เต ภิกฺขู กมฺมฏฺฐานมนสิการธมฺมปจฺจเวกฺขณาทิโต นิวตฺเตตฺวา อตฺตโน มุขาภิมุเข กโรติฯ ‘‘ภทนฺเต’’ติ อิมินา สตฺถริ อาทรพหุมานคารวทีปนวจเนน เต ภิกฺขู อตฺตโน สุสฺสูสตํ โอวาทปฺปฏิคฺคหคารวภาวญฺจ ปฏิเวเทนฺติฯ ภควโต ปจฺจสฺโสสุนฺติ เต ภิกฺขู ภควโต วจนํ ปติอสฺโสสุํ โสตุกามตํ ชเนสุํ ฯ เอตทโวจาติ ภควา เอตํ อิทานิ วกฺขมานํ สกลํ สุตฺตํ อภาสิฯ ทพฺพสฺส, ภิกฺขเว, มลฺลปุตฺตสฺสาติอาทิ อนนฺตรสุตฺเต วุตฺตตฺถเมวฯ เอตมตฺถนฺติอาทีสุปิ อปุพฺพํ นตฺถิ, อนนฺตรสุตฺเต วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ

คาถาสุ ปน อโยฆนหตสฺสาติ อโย หญฺญติ เอเตนาติ อโยฆนํ, กมฺมารานํ อโยกูฏํ อโยมุฏฺฐิ จฯ เตน อโยฆเนน หตสฺส ปหตสฺสฯ เกจิ ปน ‘‘อโยฆนหตสฺสาติ ฆนอโยปิณฺฑํ หตสฺสา’’ติ อตฺถํ วทนฺติฯ เอว-สทฺโท เจตฺถ นิปาตมตฺตํฯ ชลโต ชาตเวทโสติ ฌายมานสฺส อคฺคิสฺสฯ อนาทเร เอตํ สามิวจนํฯ อนุปุพฺพูปสนฺตสฺสาติ อนุกฺกเมน อุปสนฺตสฺส วิชฺฌาตสฺส นิรุทฺธสฺสฯ ยถา น ญายเต คตีติ ยถา ตสฺส คติ น ญายติฯ

อิทํ วุตฺตํ โหติ – อโยมุฏฺฐิกูฏาทินา มหตา อโยฆเนน หตสฺส สํหตสฺส, กํสภาชนาทิคตสฺส วา ชลมานสฺส อคฺคิสฺส, ตถา อุปฺปนฺนสฺส วา สทฺทสฺส อนุกฺกเมน อุปสนฺตสฺส สุวูปสนฺตสฺส ทสสุ ทิสาสุ น กตฺถจิ คติ ปญฺญายติ ปจฺจยนิโรเธน อปฺปฏิสนฺธิกนิรุทฺธตฺตาฯ

เอวํ สมฺมาวิมุตฺตานนฺติ เอวํ สมฺมา เหตุนา ญาเยน ตทงฺควิกฺขมฺภนวิมุตฺติปุพฺพงฺคเมน อริยมคฺเคน จตูหิปิ อุปาทาเนหิ อาสเวหิ จ วิมุตฺตตฺตา สมฺมา วิมุตฺตานํ, ตโต เอว กามปพนฺธสงฺขาตํ กาโมฆํ ภโวฆาทิเภทํ อวสิฏฺฐํ โอฆญฺจ ตริตฺวา ฐิตตฺตา กามพนฺโธฆตารินํ สุฏฺฐุ ปฏิปสฺสมฺภิตสพฺพกิเลสวิปฺผนฺทิตตฺตา กิเลสาภิสงฺขารวาเตหิ จ อกมฺปนียตาย อจลํ อนุปาทิเสสนิพฺพานสงฺขาตํ สพฺพสงฺขารูปสมํ สุขํ ปตฺตานํ อธิคตานํ ขีณาสวานํ คติ เทวมนุสฺสาทิเภทาสุ คตีสุ อยํ นามาติ ปญฺญเปตพฺพตาย อภาวตฺตา ปญฺญาเปตุํ นตฺถิ น อุปลพฺภติ, ยถาวุตฺตชาตเวโท วิย อปญฺญตฺติกภาวเมว หิ โส คโตติ อตฺโถฯ

ทสมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิฏฺฐิตา จ ปาฏลิคามิยวคฺควณฺณนาฯ

นิคมนกถา

เอตฺตาวตา จ –

สุวิมุตฺตภวาทาโน, เทวทานวมานิโต;

ปจฺฉินฺนตณฺหาสนฺตาโน, ปีติสํเวคทีปโนฯ

สทฺธมฺมทานนิรโต, อุปาทานกฺขยาวโห;

ตตฺถ ตตฺถ อุทาเน เย, อุทาเนสิ วินายโกฯ

เต สพฺเพ เอกโต กตฺวา, อาโรเปนฺเตหิ สงฺคหํ;

อุทานมิติ สงฺคีตํ, ธมฺมสงฺคาหเกหิ ยํฯ

ตสฺส อตฺถํ ปกาเสตุํ, โปราณฏฺฐกถานยํ;

นิสฺสาย ยา สมารทฺธา, อตฺถสํวณฺณนา มยาฯ

สา ตตฺถ ปรมตฺถานํ, สุตฺตนฺเตสุ ยถารหํ;

ปกาสนา ปรมตฺถทีปนี นาม นามโตฯ

สมฺปตฺตา ปรินิฏฺฐานํ, อนากุลวินิจฺฉยา;

จตุตฺติํสปฺปมาณาย, ปาฬิยา ภาณวารโตฯ

อิติ ตํ สงฺขโรนฺเตน, ยํ ตํ อธิคตํ มยา;

ปุญฺญํ ตสฺสานุภาเวน, โลกนาถสฺส สาสนํฯ

โอคาหิตฺวา วิสุทฺธาย, สีลาทิปฏิปตฺติยา;

สพฺเพปิ เทหิโน โหนฺตุ, วิมุตฺติรสภาคิโนฯ

จิรํ ติฏฺฐตุ โลกสฺมิํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสนํ;

ตสฺมิํ สคารวา นิจฺจํ, โหนฺตุ สพฺเพปิ ปาณิโนฯ

สมฺมา วสฺสตุ กาเลน, เทโวปิ ชคตีปติ;

สทฺธมฺมนิรโต โลกํ, ธมฺเมเนว ปสาสตูติฯ

พทรติตฺถวิหารวาสินา อาจริยธมฺมปาลตฺเถเรน

กตาอุทานสฺส อฏฺฐกถา สมตฺตาฯ