เมนู

สํโยชเน วชฺชมปสฺสมานาติ กมฺมวฏฺฏํ วิปากวฏฺเฏน, ภวาทิเก วา ภวนฺตราทีหิ, สตฺเต วา ทุกฺเขหิ สํโยชนโต พนฺธนโต สํโยชนนามเก กามราคาทิกิเลสชาเต สํโยชนีเยสุ ธมฺเมสุ อสฺสาทานุปสฺสิตาย วฏฺฏทุกฺขมูลภาวาทิกํ วชฺชํ โทสํ อาทีนวํ อปสฺสนฺตาฯ น หิ ชาตุ สํโยชนสงฺคสตฺตา, โอฆํ ตเรยฺยุํ วิปุลํ มหนฺตนฺติ เอวํ อาทีนวทสฺสนาภาเวน สํโยชนสภาเวสุ สงฺเคสุ, สํโยชนสงฺขาเตหิ วา สงฺเคหิ เตสํ วิสเยสุ เตภูมกธมฺเมสุ สตฺตา วิปุลวิสยตาย อนาทิกาลตาย จ วิปุลํ วิตฺถิณฺณํ มหนฺตญฺจ กามาทิโอฆํ, สํสาโรฆเมว วา น กทาจิ ตเรยฺยุํ, เอกํเสเนว ตสฺส โอฆสฺส ปารํ น คจฺเฉยฺยุนฺติ อตฺโถฯ

ตติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ทุติยสตฺตสุตฺตวณฺณนา

[64] จตุตฺเถ อนฺธีกตาติ กามา นาม อนนฺธมฺปิ อนฺธํ กโรนฺติฯ

ยถาห

‘‘ลุทฺโธ อตฺถํ น ชานาติ, ลุทฺโธ ธมฺมํ น ปสฺสติ;

อนฺธตมํ ตทา โหติ, ยํ โลโภ สหเต นร’’นฺติฯ (อิติวุ. 88; มหานิ. 5; จูฬนิ. ขคฺควิสาณสุตฺตนิทฺเทส 128) –

ตสฺมา กาเมน อนนฺธาปิ อนฺธา กตาติ อนฺธีกตาฯ เสสํ อนนฺตรสุตฺเต วุตฺตนยเมวฯ ตตฺถ หิ มนุสฺสานํ ปวตฺติ ภิกฺขูหิ ทิสฺวา ภควโต อาโรจิตา, อิธ ภควตา สามํเยว ทิฏฺฐาติ อยเมว วิเสโสฯ สตฺถา สาวตฺถิโต นิกฺขมิตฺวา เชตวนํ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค อจิรวติยํ นทิยํ มจฺฉพนฺเธหิ โอฑฺฑิตํ กุมินํ ปวิสิตฺวา นิกฺขนฺตุํ อสกฺโกนฺเต พหู มจฺเฉ ปสฺสิ, ตโต อปรภาเค เอกํ ขีรปกํ วจฺฉํ โครวํ กตฺวา อนุพนฺธิตฺวา ถญฺญปิปาสาย คีวํ ปสาเรตฺวา มาตุ อนฺตรสตฺถิยํ มุขํ อุปเนนฺตํ ปสฺสิฯ อถ ภควา วิหารํ ปวิสิตฺวา ปาเท ปกฺขาเลตฺวา ปญฺญตฺตวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน ปจฺฉิมํ วตฺถุทฺวยํ ปุริมสฺส อุปมานภาเวน คเหตฺวา อิมํ อุทานํ อุทาเนสิฯ

ตตฺถ กามนฺธาติ วตฺถุกาเมสุ กิเลสกาเมน อนฺธา วิจกฺขุกา กตาฯ ชาลสญฺฉนฺนาติ สกตฺตภาวปรตฺตภาเวสุ อชฺฌตฺติกพาหิรายตเนสุ, ตนฺนิสฺสิเตสุ จ ธมฺเมสุ อตีตาทิวเสน อเนกเภทภินฺเนสุ เหฏฺฐุปริยวเสน อปราปรํ อุปฺปตฺติยา อนฺโตคธานํ อนตฺถาวหโต จ ชาลภูตาย ตณฺหาย สุขุมจฺฉิทฺเทน ชาเลน ปริวุโต วิย อุทกรหโท สญฺฉนฺนา ปลิคุณฺฐิตา อชฺโฌตฺถฏาฯ ตณฺหาฉทนฉาทิตาติ ตณฺหาสงฺขาเตน ฉทเนน เสวาลปณเกน วิย อุทกํ ฉาทิตา, ปฏิจฺฉนฺนา ปิหิตาติ อตฺโถฯ ปททฺวเยนาปิ กามจฺฉนฺทนีวรณนิวาริตกุสลจิตฺตาจารตํ ทสฺเสติฯ

ปมตฺตพนฺธุนา พทฺธาติ กิเลสมาเรน เทวปุตฺตมาเรน จ พทฺธาฯ ยทคฺเคน หิ กิเลสมาเรน พทฺธา, ตทคฺเคน เทวปุตฺตมาเรนปิ พทฺธา นาม โหนฺติฯ วุตฺตญฺเหตํ –

‘‘อนฺตลิกฺขจโร ปาโส, ยฺวายํ จรติ มานโส;

เตน ตํ พาธยิสฺสามิ, น เม สมณ โมกฺขสี’’ติฯ (สํ. นิ. 1.151; มหาว. 33);

นมุจิ กณฺโห ปมตฺตพนฺธูติ ตีณิ มารสฺส นามานิฯ เทวปุตฺตมาโรปิ หิ กิเลสมาโร วิย อนตฺเถน ปมตฺเต สตฺเต พนฺธตีติ ปมตฺตพนฺธุฯ ‘‘ปมตฺตา พนฺธเน พทฺธา’’ติปิ ปฐนฺติฯ ตตฺถ พนฺธเนติ กามคุณพนฺธเนติ อตฺโถฯ พทฺธาติ นิยมิตาฯ ยถา กิํ? มจฺฉาว กุมินามุเข ยถา นาม มจฺฉพนฺธเกน โอฑฺฑิตสฺส กุมินสฺส มุเข ปวิฏฺฐา มจฺฉา เตน พทฺธา หุตฺวา มรณมนฺเวนฺติ ปาปุณนฺติ, เอวเมว มาเรน โอฑฺฑิเตน กามคุณพนฺธเนน พทฺธา อิเม สตฺตา ชรามรณมนฺเวนฺติฯ วจฺโฉ ขีรปโกว มาตรํ ยถา ขีรปายี ตรุณวจฺโฉ อตฺตโน มาตรํ อนฺเวติ อนุคจฺฉติ, น อญฺญํ เอวํ มารพนฺธนพทฺธา สตฺตา สํสาเร ปริพฺภมนฺตา มรณเมว อนฺเวนฺติ อนุคจฺฉนฺติ, น อชรํ อมรณํ นิพฺพานนฺติ อธิปฺปาโยฯ

จตุตฺถสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อปรลกุณฺฑกภทฺทิยสุตฺตวณฺณนา

[65] ปญฺจเม สมฺพหุลานํ ภิกฺขูนํ ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโตติ อายสฺมา ลกุณฺฑกภทฺทิโย เอกทิวสํ สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ คามนฺตเรน ปิณฺฑาย จริตฺวา กตภตฺตกิจฺโจ ปตฺตํ โวทกํ กตฺวา ถวิกาย ปกฺขิปิตฺวา อํเส ลคฺเคตฺวา จีวรํ สงฺฆริตฺวา ตมฺปิ วามํเส ฐเปตฺวา ปาสาทิเกน อภิกฺกนฺเตน ปฏิกฺกนฺเตน อาโลกิเตน วิโลกิเตน สมิญฺชิเตน ปสาริเตน โอกฺขิตฺตจกฺขุ อิริยาปถสมฺปนฺโน อตฺตโน สติปญฺญาเวปุลฺลํ ปกาเสนฺโต วิย สติสมฺปชญฺญํ สูปฏฺฐิตํ กตฺวา สมาหิเตน จิตฺเตน ปเท ปทํ นิกฺขิปนฺโต คจฺฉติ, คจฺฉนฺโต จ ภิกฺขูนํ ปจฺฉโต ปจฺฉโต คจฺฉติ เตหิ ภิกฺขูหิ อสํมิสฺโสฯ กสฺมา? อสํสฏฺฐวิหาริตายฯ อปิจ ตสฺสายสฺมโต รูปํ ปริภูตํ ปริภวฏฺฐานียํ ปุถุชฺชนา โอหีเฬนฺติฯ เถโร ตํ ชานิตฺวา ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต คจฺฉติ ‘‘มา อิเม มํ นิสฺสาย อปุญฺญํ ปสวิํสู’’ติฯ เอวํ เต ภิกฺขู จ เถโร จ สาวตฺถิํ ปตฺวา วิหารํ ปวิสิตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมนฺติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ลกุณฺฑกภทฺทิโย’’ติอาทิฯ

ตตฺถ ทุพฺพณฺณนฺติ วิรูปํฯ เตนสฺส วณฺณสมฺปตฺติยา สณฺฐานสมฺปตฺติยา จ อภาวํ ทสฺเสติฯ ทุทฺทสิกนฺติ อปาสาทิกทสฺสนํฯ เตนสฺส อนุพฺยญฺชนสมฺปตฺติยา อาการสมฺปตฺติยา จ อภาวํ ทสฺเสติฯ โอโกฏิมกนฺติ รสฺสํฯ อิมินา อาโรหสมฺปตฺติยา อภาวํ ทสฺเสติฯ เยภุยฺเยน ภิกฺขูนํ ปริภูตรูปนฺติ ปุถุชฺชนภิกฺขูหิ โอหีฬิตรูปํฯ ปุถุชฺชนา เอกจฺเจ ฉพฺพคฺคิยาทโย ตสฺสายสฺมโต คุณํ อชานนฺตา หตฺถกณฺณจูฬิกาทีสุ คณฺหนฺตา ปรามสนฺตา กีฬนฺตา ปริภวนฺติ, น อริยา, กลฺยาณปุถุชฺชนา วาฯ

ภิกฺขู อามนฺเตสีติ กสฺมา อามนฺเตสิ? เถรสฺส คุณํ ปกาเสตุํฯ เอวํ กิร ภควโต อโหสิ ‘‘อิเม ภิกฺขู มม ปุตฺตสฺส มหานุภาวตํ น ชานนฺติ, เตน ตํ ปริภวนฺติ, ตํ เนสํ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย ภวิสฺสติ, หนฺทาหํ อิมสฺส คุเณ ภิกฺขูนํ ปกาเสตฺวา ปริภวโต นํ โมเจสฺสามี’’ติฯ

ปสฺสถ โนติ ปสฺสถ นุฯ