เมนู

2. ทุติยลกุณฺฑกภทฺทิยสุตฺตวณฺณนา

[62] ทุติเย เสขํ มญฺญมาโนติ ‘‘เสโข อย’’นฺติ มญฺญมาโนฯ ตตฺรายํ วจนตฺโถ – สิกฺขตีติ เสโขฯ กิํ สิกฺขติ? อธิสีลํ อธิจิตฺตํ อธิปญฺญญฺจฯ อถ วา สิกฺขนํ สิกฺขา, สา เอตสฺส สีลนฺติ เสโขฯ โส หิ อปริโยสิตสิกฺขตฺตา ตทธิมุตฺตตฺตา จ เอกนฺเตน สิกฺขนสีโล, น ปรินิฏฺฐิตสิกฺโข อเสโข วิย ตตฺถ ปฏิปฺปสฺสทฺธุสฺสุกฺโก, นาปิ วิสฺสฏฺฐสิกฺโข ปจุรชโน วิย ตตฺถ อนธิมุตฺโตฯ อถ วา อริยาย ชาติยา ตีสุ สิกฺขาสุ ชาโต, ตตฺถ วา ภโวติ เสโขฯ ภิยฺโยโสมตฺตายาติ ปมาณโต อุตฺตริ, ปมาณํ อติกฺกมิตฺวา อธิกตรนฺติ อตฺโถฯ อายสฺมา หิ ลกุณฺฑกภทฺทิโย ปฐมสุตฺเต วุตฺเตน วิธินา ปฐโมวาเทน ยถานิสินฺโนว อาสวกฺขยปฺปตฺโตฯ ธมฺมเสนาปติ ปน ตสฺส ตํ อรหตฺตปฺปตฺติํ อนาวชฺชเนน อชานิตฺวา ‘‘เสโขเยวา’’ติ มญฺญมาโน อปฺปํ ยาจิโต พหุํ ททมาโน อุฬารปุริโส วิย ภิยฺโย ภิยฺโย อเนกปริยาเยน อาสวกฺขยาย ธมฺมํ กเถติเยวฯ อายสฺมาปิ ลกุณฺฑกภทฺทิโย ‘‘กตกิจฺโจ ทานาหํ, กิํ อิมินา โอวาเทนา’’ติ อจินฺเตตฺวา สทฺธมฺมคารเวน ปุพฺเพ วิย สกฺกจฺจํ สุณาติเยวฯ ตํ ทิสฺวา ภควา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนเยว พุทฺธานุภาเวน ยถา ธมฺมเสนาปติ ตสฺส กิเลสกฺขยํ ชานาติ, ตถา กตฺวา อิมํ อุทานํ อุทาเนสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เตน โข ปน สมเยนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ อนนฺตรสุตฺเต วุตฺตเมวฯ

คาถายํ ปน อจฺเฉจฺฉิ วฏฺฏนฺติ อนวเสสโต กิเลสวฏฺฏํ สมุจฺฉินฺทิ, ฉินฺเน จ กิเลสวฏฺเฏ กมฺมวฏฺฏมฺปิ ฉินฺนเมวฯ พฺยคา นิราสนฺติ อาสา วุจฺจติ ตณฺหา, นตฺถิ เอตฺถ อาสาติ นิราสํ, นิพฺพานํฯ ตํ นิราสํ วิเสเสน อคา อธิคโตติ พฺยคา, อคฺคมคฺคสฺส อธิคตตฺตา ปุน อธิคมการเณน วินา อธิคโตติ อตฺโถฯ ยสฺมา ตณฺหา ทุกฺขสมุทยภูตา, ตาย ปหีนาย อปฺปหีโน นาม กิเลโส นตฺถิ, ตสฺมาสฺส ตณฺหาปหานํ สวิเสสํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘วิสุกฺขา สริตา น สนฺทตี’’ติ อาหฯ ตสฺสตฺโถ – จตุตฺถสูริยปาตุภาเวน วิย มหานทิโย จตุตฺถมคฺคญาณุปฺปาเทน อนวเสสโต วิสุกฺขา วิโสสิตา ตณฺหาสริตา นที น สนฺทติ, อิโต ปฏฺฐาย น ปวตฺตติฯ ตณฺหา หิ ‘‘สริตา’’ติ วุจฺจติฯ ยถาห – ‘‘สริตานิ สิเนหิตานิ จ, โสมนสฺสานิ ภวนฺติ ชนฺตุโน’’ติ (ธ. ป. 341), ‘‘สริตา วิสตฺติกา’’ติ (ธ. ส. 1065; มหานิ. 3) จฯ ฉินฺนํ วฏฺฏํ น วตฺตตีติ เอวํ กิเลสวฏฺฏสมุจฺเฉเทน ฉินฺนํ วฏฺฏํ อนุปฺปาทธมฺมตํ อวิปากธมฺมตญฺจ อาปาทเนน อุปจฺฉินฺนํ กมฺมวฏฺฏํ น วตฺตติ น ปวตฺตติฯ เอเสวนฺโต ทุกฺขสฺสาติ ยเทตํ สพฺพโส กิเลสวฏฺฏาภาวโต กมฺมวฏฺฏสฺส อปฺปวตฺตนํ, โส อายติํ วิปากวฏฺฏสฺส เอกํเสเนว อนุปฺปาโท เอว สกลสฺสาปิ สํสารทุกฺขสฺส อนฺโต ปริจฺเฉโท ปริวฏุมภาโวติฯ

ทุติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปฐมสตฺตสุตฺตวณฺณนา

[63] ตติเย กาเมสูติ วตฺถุกาเมสุฯ อติเวลนฺติ เวลํ อติกฺกมิตฺวาฯ สตฺตาติ อโยนิโสมนสิการพหุลตาย วิชฺชมานมฺปิ อาทีนวํ อโนโลเกตฺวา อสฺสาทเมว สริตฺวา สชฺชนวเสน สตฺตา, อาสตฺตา ลคฺคาติ อตฺโถฯ รตฺตาติ วตฺถํ วิย รงฺคชาเตน จิตฺตสฺส วิปริณามกรเณน ฉนฺทราเคน รตฺตา สารตฺตาฯ คิทฺธาติ อภิกงฺขนสภาเวน อภิชฺฌเนน คิทฺธา เคธํ อาปนฺนาฯ คธิตาติ ราคมุจฺฉิตา วิย ทุมฺโมจนียภาเวน ตตฺถ ปฏิพทฺธาฯ มุจฺฉิตาติ กิเลสวเสน วิสญฺญีภูตา วิย อนญฺญกิจฺจา มุจฺฉํ โมหํ อาปนฺนาฯ อชฺโฌปนฺนาติ อนญฺญสาธารเณ วิย กตฺวา คิลิตฺวา ปรินิฏฺฐเปตฺวา ฐิตาฯ สมฺมตฺตกชาตาติ กาเมสุ ปาตพฺยตํ อาปชฺชนฺตา อปฺปสุขเวทนาย สมฺมตฺตกา สุฏฺฐุ มตฺตกา ชาตาฯ ‘‘สมฺโมทกชาตา’’ติปิ ปาโฐ, ชาตสมฺโมทนา อุปฺปนฺนปหํสาติ อตฺโถฯ สพฺเพหิปิ ปเทหิ เตสํ ตณฺหาธิปนฺนตํเยว วทติฯ เอตฺถ จ ปฐมํ ‘‘กาเมสู’’ติ วตฺวา ปุนปิ ‘‘กาเมสู’’ติ วจนํ เตสํ สตฺตานํ ตทธิมุตฺติทีปนตฺถํฯ เตน สพฺพิริยาปเถสุ กามคุณสมงฺคิโน หุตฺวา ตทา วิหริํสูติ ทสฺเสติฯ

ตสฺมิญฺหิ สมเย ฐเปตฺวา อริยสาวเก สพฺเพ สาวตฺถิวาสิโน อุสฺสวํ โฆเสตฺวา ยถาวิภวํ อาปานภูมิํ สชฺเชตฺวา ภุญฺชนฺตา ปิวนฺตา อาวิ เจว รโห จ กาเม ปริภุญฺชนฺตา อินฺทฺริยานิ ปริจาเรนฺตา กาเมสุ ปาตพฺยตํ อาปชฺชิํสุฯ ภิกฺขู สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จรนฺตา ตตฺถ ตตฺถ เคเห อารามุยฺยานาทีสุ จ มนุสฺเส อุสฺสวํ โฆเสตฺวา กามนินฺเน ตถา ปฏิปชฺชนฺเต ทิสฺวา ‘‘วิหารํ คนฺตฺวา สณฺหสุขุมํ ธมฺมํ ลภิสฺสามา’’ติ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘อถ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู…เป.… กาเมสุ วิหรนฺตี’’ติฯ

เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ เตสํ มนุสฺสานํ อาปานภูมิรมณีเยสุ มหาปริฬาเหสุ อเนกานตฺถานุพนฺเธสุ โฆราสยฺหกฏุกผเลสุ กาเมสุ อนาทีนวทสฺสิตํ สพฺพาการโต วิทิตฺวา กามานญฺเจว กิเลสานญฺจ อาทีนววิภาวนํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ

ตตฺถ กาเมสุ สตฺตาติ วตฺถุกาเมสุ กิเลสกาเมน รตฺตา มตฺตา สตฺตา วิสตฺตา ลคฺคา ลคฺคิตา สํยุตฺตาฯ กามสงฺคสตฺตาติ ตาเยว กามสตฺติยา วตฺถุกาเมสุ ราคสงฺเคน เจว ทิฏฺฐิมานโทสอวิชฺชาสงฺเคหิ จ สตฺตา อาสตฺตาฯ