2. ทุติยลกุณฺฑกภทฺทิยสุตฺตวณฺณนา

[62] ทุติเย เสขํ มญฺญมาโนติ ‘‘เสโข อย’’นฺติ มญฺญมาโนฯ ตตฺรายํ วจนตฺโถ – สิกฺขตีติ เสโขฯ กิํ สิกฺขติ? อธิสีลํ อธิจิตฺตํ อธิปญฺญญฺจฯ อถ วา สิกฺขนํ สิกฺขา, สา เอตสฺส สีลนฺติ เสโขฯ โส หิ อปริโยสิตสิกฺขตฺตา ตทธิมุตฺตตฺตา จ เอกนฺเตน สิกฺขนสีโล, น ปรินิฏฺฐิตสิกฺโข อเสโข วิย ตตฺถ ปฏิปฺปสฺสทฺธุสฺสุกฺโก, นาปิ วิสฺสฏฺฐสิกฺโข ปจุรชโน วิย ตตฺถ อนธิมุตฺโตฯ อถ วา อริยาย ชาติยา ตีสุ สิกฺขาสุ ชาโต, ตตฺถ วา ภโวติ เสโขฯ ภิยฺโยโสมตฺตายาติ ปมาณโต อุตฺตริ, ปมาณํ อติกฺกมิตฺวา อธิกตรนฺติ อตฺโถฯ อายสฺมา หิ ลกุณฺฑกภทฺทิโย ปฐมสุตฺเต วุตฺเตน วิธินา ปฐโมวาเทน ยถานิสินฺโนว อาสวกฺขยปฺปตฺโตฯ ธมฺมเสนาปติ ปน ตสฺส ตํ อรหตฺตปฺปตฺติํ อนาวชฺชเนน อชานิตฺวา ‘‘เสโขเยวา’’ติ มญฺญมาโน อปฺปํ ยาจิโต พหุํ ททมาโน อุฬารปุริโส วิย ภิยฺโย ภิยฺโย อเนกปริยาเยน อาสวกฺขยาย ธมฺมํ กเถติเยวฯ อายสฺมาปิ ลกุณฺฑกภทฺทิโย ‘‘กตกิจฺโจ ทานาหํ, กิํ อิมินา โอวาเทนา’’ติ อจินฺเตตฺวา สทฺธมฺมคารเวน ปุพฺเพ วิย สกฺกจฺจํ สุณาติเยวฯ ตํ ทิสฺวา ภควา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนเยว พุทฺธานุภาเวน ยถา ธมฺมเสนาปติ ตสฺส กิเลสกฺขยํ ชานาติ, ตถา กตฺวา อิมํ อุทานํ อุทาเนสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เตน โข ปน สมเยนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ อนนฺตรสุตฺเต วุตฺตเมวฯ

คาถายํ ปน อจฺเฉจฺฉิ วฏฺฏนฺติ อนวเสสโต กิเลสวฏฺฏํ สมุจฺฉินฺทิ, ฉินฺเน จ กิเลสวฏฺเฏ กมฺมวฏฺฏมฺปิ ฉินฺนเมวฯ พฺยคา นิราสนฺติ อาสา วุจฺจติ ตณฺหา, นตฺถิ เอตฺถ อาสาติ นิราสํ, นิพฺพานํฯ ตํ นิราสํ วิเสเสน อคา อธิคโตติ พฺยคา, อคฺคมคฺคสฺส อธิคตตฺตา ปุน อธิคมการเณน วินา อธิคโตติ อตฺโถฯ ยสฺมา ตณฺหา ทุกฺขสมุทยภูตา, ตาย ปหีนาย อปฺปหีโน นาม กิเลโส นตฺถิ, ตสฺมาสฺส ตณฺหาปหานํ สวิเสสํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘วิสุกฺขา สริตา น สนฺทตี’’ติ อาหฯ ตสฺสตฺโถ – จตุตฺถสูริยปาตุภาเวน วิย มหานทิโย จตุตฺถมคฺคญาณุปฺปาเทน อนวเสสโต วิสุกฺขา วิโสสิตา ตณฺหาสริตา นที น สนฺทติ, อิโต ปฏฺฐาย น ปวตฺตติฯ ตณฺหา หิ ‘‘สริตา’’ติ วุจฺจติฯ ยถาห – ‘‘สริตานิ สิเนหิตานิ จ, โสมนสฺสานิ ภวนฺติ ชนฺตุโน’’ติ (ธ. ป. 341), ‘‘สริตา วิสตฺติกา’’ติ (ธ. ส. 1065; มหานิ. 3) จฯ ฉินฺนํ วฏฺฏํ น วตฺตตีติ เอวํ กิเลสวฏฺฏสมุจฺเฉเทน ฉินฺนํ วฏฺฏํ อนุปฺปาทธมฺมตํ อวิปากธมฺมตญฺจ อาปาทเนน อุปจฺฉินฺนํ กมฺมวฏฺฏํ น วตฺตติ น ปวตฺตติฯ เอเสวนฺโต ทุกฺขสฺสาติ ยเทตํ สพฺพโส กิเลสวฏฺฏาภาวโต กมฺมวฏฺฏสฺส อปฺปวตฺตนํ, โส อายติํ วิปากวฏฺฏสฺส เอกํเสเนว อนุปฺปาโท เอว สกลสฺสาปิ สํสารทุกฺขสฺส อนฺโต ปริจฺเฉโท ปริวฏุมภาโวติฯ

ทุติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ