เมนู

เอวํ ภควตา อุทาเน อุทานิเต อายสฺมา โสโณ อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา อตฺตโน อุปชฺฌายสฺส วจเนน ปจฺจนฺตเทเส ปญฺจวคฺเคน อุปสมฺปทาทิปญฺจวตฺถูนิ ยาจิฯ ภควาปิ ตานิ อนุชานีติ ตํ สพฺพํ ขนฺธเก (มหาว. 242 อาทโย) อาคตนเยน เวทิตพฺพํฯ

ฉฏฺฐสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. กงฺขาเรวตสุตฺตวณฺณนา

[47] สตฺตเม กงฺขาเรวโตติ ตสฺส เถรสฺส นามํฯ โส หิ สาสเน ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท สีลวา กลฺยาณธมฺโม วิหรติ, ‘‘อกปฺปิยา มุคฺคา, น กปฺปนฺติ มุคฺคา ปริภุญฺชิตุํ, อกปฺปิโย คุโฬ’’ติ (มหาว. 272) จ อาทินา วินยกุกฺกุจฺจสงฺขาตกงฺขาพหุโล ปน โหติฯ เตน กงฺขาเรวโตติ ปญฺญายิตฺถฯ โส อปรภาเค สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ฌานสุเขน ผลสุเขน วีตินาเมติ, เยภุยฺเยน ปน อตฺตนา อธิคตํ อริยมคฺคํ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘อตฺตโน กงฺขาวิตรณวิสุทฺธิํ ปจฺจเวกฺขมาโน’’ติฯ มคฺคปญฺญา หิ ‘‘อโหสิํ นุ โข อหํ อตีตมทฺธาน’’นฺติอาทินยปวตฺตาย (ม. นิ. 1.18; สํ. นิ. 2.20) โสฬสวตฺถุกาย, ‘‘พุทฺเธ กงฺขติ…เป.… ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ กงฺขตี’’ติ (ธ. ส. 1008) เอวํ วุตฺตาย อฏฺฐวตฺถุกาย, ปเคว อิตราสนฺติ อนวเสสโต สพฺพกงฺขานํ วิตรณโต สมติกฺกมนโต, อญฺเญหิ จ อตฺตนา ปหาตพฺพกิเลเสหิ อจฺจนฺตวิสุชฺฌนโต ‘‘กงฺขาวิตรณวิสุทฺธี’’ติ อิธาธิปฺเปตาฯ ตญฺหิ อยมายสฺมา ทีฆรตฺตํ กงฺขาปกตตฺตา ‘‘อิมํ มคฺคธมฺมํ อธิคมฺม อิมา เม กงฺขา อนวเสสา ปหีนา’’ติ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขมาโน นิสีทิ, น สปฺปจฺจยนามรูปทสฺสนํ อนิจฺจนฺติกตฺตา ตสฺส กงฺขาวิตรณสฺสฯ

เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ อริยมคฺคสฺส อนวเสสกงฺขาวิตรณสงฺขาตํ อตฺถํ วิทิตฺวา ตทตฺถทีปกํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ

ตตฺถ ยา กาจิ กงฺขา อิธ วา หุรํ วาติ อิธ อิมสฺมิํ ปจฺจุปฺปนฺเน อตฺตภาเว ‘‘อหํ นุ โขสฺมิ โน นุ โขสฺมี’’ติอาทินา หุรํ วา, อตีตานาคเตสุ อตฺตภาเวสุ ‘‘อโหสิํ นุ โข อหํ อตีตมทฺธาน’’นฺติอาทินา อุปฺปชฺชนกา กงฺขาฯ

สกเวทิยา วา ปรเวทิยา วาติ ตา เอวํ วุตฺตนเยเนว สกอตฺตภาเว อารมฺมณวเสน ปฏิลภิตพฺพาย ปวตฺติยา สกเวทิยา วา ปรสฺส อตฺตภาเว ปฏิลภิตพฺพาย ‘‘พุทฺโธ นุ โข, โน นุ โข’’ติอาทินา วา ปรสฺมิํ ปธาเน อุตฺตเม ปฏิลภิตพฺพาย ปวตฺติยา ปรเวทิยา วา ยา กาจิ กงฺขา วิจิกิจฺฉาฯ เย ฌายิโน ตา ปชหนฺติ สพฺพา, อาตาปิโน พฺรหฺมจริยํ จรนฺตาติ เย อารมฺมณูปนิชฺฌาเนน ลกฺขณูปนิชฺฌาเนน ฌายิโน วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา จตุพฺพิธสมฺมปฺปธานปาริปูริยา อาตาปิโน มคฺคพฺรหฺมจริยํ จรนฺตา อธิคจฺฉนฺตา สทฺธานุสารีอาทิปฺปเภทา ปฐมมคฺคฏฺฐา ปุคฺคลา, ตา สพฺพา กงฺขา ปชหนฺติ สมุจฺฉินฺทนฺติ มคฺคกฺขเณฯ ตโต ปรํ ปน ตา ปหีนา นาม โหนฺติ, ตสฺมา อิโต อญฺญํ ตาสํ อจฺจนฺตปฺปหานํ นาม นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ

อิติ ภควา ฌานมุเขน อายสฺมโต กงฺขาเรวตสฺส ฌานสีเสน อริยมคฺคาธิคมํ โถเมนฺโต โถมนาวเสน อุทานํ อุทาเนสิฯ เตเนว จ นํ ‘‘เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ ฌายีนํ ยทิทํ กงฺขาเรวโต’’ติ (อ. นิ. 1.204) ฌายีภาเวน เอตทคฺเค ฐเปสีติฯ

สตฺตมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. สงฺฆเภทสุตฺตวณฺณนา

[48] อฏฺฐเม อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจาติ อภิมาเร ปโยเชตฺวา นาฬาคิริํ วิสฺสชฺชาเปตฺวา สิลํ ปวฏฺเฏตฺวา ภควโต อนตฺถํ กาตุํ อสกฺโกนฺโต ‘‘สงฺฆํ ภินฺทิตฺวา จกฺกเภทํ กริสฺสามี’’ติ อธิปฺปาเยน เอตํ ‘‘อชฺชตคฺเค’’ติอาทิวจนํ อโวจฯ อญฺญตฺเรว ภควตาติ วินา เอว ภควนฺตํ, สตฺถารํ อกตฺวาติ อตฺโถฯ อญฺญตฺร ภิกฺขุสงฺฆาติ วินา เอว ภิกฺขุสงฺฆํฯ อุโปสถํ กริสฺสามิ สงฺฆกมฺมานิ จาติ ภควโต โอวาทการกํ ภิกฺขุสงฺฆํ วิสุํ กตฺวา มํ อนุวตฺตนฺเตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ อาเวณิกํ อุโปสถํ สงฺฆกมฺมานิ จ กริสฺสามีติ อตฺโถฯ เทวทตฺโต สงฺฆํ ภินฺทิสฺสตีติ เภทกรานํ สพฺเพสํ เทวทตฺเตน สชฺชิตตฺตา เอกํเสเนว เทวทตฺโต อชฺช สงฺฆํ ภินฺทิสฺสติ ทฺวิธา กริสฺสติฯ ‘‘อธมฺมํ ธมฺโม’’ติอาทีสุ หิ อฏฺฐารสสุ เภทกรวตฺถูสุ ยํกิญฺจิ เอกมฺปิ วตฺถุํ ทีเปตฺวา เตน เตน การเณน ‘‘อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถา’’ติ สญฺญาเปตฺวา สลากํ คาเหตฺวา วิสุํ สงฺฆกมฺเม กเต สงฺโฆ ภินฺโน โหติฯ วุตฺตญฺเหตํ –

‘‘ปญฺจหิ, อุปาลิ, อากาเรหิ สงฺโฆ ภิชฺชติ กมฺเมน อุทฺเทเสน โวหรนฺโต อนุสฺสาวเนน สลากคฺคาเหนา’’ติ (ปริ. 458)ฯ

ตตฺถ กมฺเมนาติ อปโลกนกมฺมาทีสุ จตูสุ กมฺเมสุ อญฺญตเรน กมฺเมนฯ อุทฺเทเสนาติ ปญฺจสุ ปาติโมกฺขุทฺเทเสสุ อญฺญตเรน อุทฺเทเสนฯ โวหรนฺโตติ ตาหิ ตาหิ อุปฺปตฺตีหิ ‘‘อธมฺมํ ธมฺโม’’ติอาทีนิ (อ. นิ. 10.37; จูฬว. 352) อฏฺฐารสเภทกรวตฺถูนิ ทีเปนฺโตฯ อนุสฺสาวเนนาติ ‘‘นนุ ตุมฺเห ชานาถ มยฺหํ อุจฺจากุลา ปพฺพชิตภาวํ พหุสฺสุตภาวญฺจ, มาทิโส นาม อุทฺธมฺมํ อุพฺพินยํ คาเหยฺยาติ กิํ ตุมฺหากํ จิตฺตมฺปิ อุปฺปาเทตุํ ยุตฺตํ, กิมหํ อปายโต น ภายามี’’ติอาทินา นเยน กณฺณมูเล วจีเภทํ กตฺวา อนุสฺสาวเนนฯ สลากคฺคาเหนาติ เอวํ อนุสฺสาเวตฺวา เตสํ จิตฺตํ อุปตฺถมฺเภตฺวา อนาวตฺติธมฺเม กตฺวา ‘‘คณฺหถ อิมํ สลาก’’นฺติ สลากคฺคาเหนฯ

เอตฺถ จ กมฺมเมว อุทฺเทโส วา ปมาณํ, โวหารานุสฺสาวนสลากคฺคาหา ปน ปุพฺพภาคาฯ อฏฺฐารสวตฺถุทีปนวเสน หิ โวหรนฺเตน ตตฺถ รุจิชนนตฺถํ อนุสฺสาเวตฺวา สลากาย คาหิตายปิ อภินฺโนว โหติ สงฺโฆฯ ยทา ปเนวํ จตฺตาโร วา อติเรกา วา สลากํ คาเหตฺวา อาเวณิกํ อุทฺเทสํ วา กมฺมํ วา กโรนฺติ, ตทา สงฺโฆ ภินฺโน นาม โหติฯ เทวทตฺโต จ สพฺพํ สงฺฆเภทสฺส ปุพฺพภาคํ นิปฺผาเทตฺวา ‘‘เอกํเสเนว อชฺช อาเวณิกํ อุโปสถํ สงฺฆกมฺมญฺจ กริสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘อชฺชตคฺเค’’ติอาทิวจนํ อโวจฯ เตนาห – ‘‘อชฺช, ภนฺเต, เทวทตฺโต สงฺฆํ ภินฺทิสฺสตี’’ติฯ ยโต อโวจุมฺหา ‘‘เภทกรานํ สพฺเพสํ เทวทตฺเตน สชฺชิตตฺตา’’ติฯ