เอวํ ภควตา อุทาเน อุทานิเต อายสฺมา โสโณ อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา อตฺตโน อุปชฺฌายสฺส วจเนน ปจฺจนฺตเทเส ปญฺจวคฺเคน อุปสมฺปทาทิปญฺจวตฺถูนิ ยาจิฯ ภควาปิ ตานิ อนุชานีติ ตํ สพฺพํ ขนฺธเก (มหาว. 242 อาทโย) อาคตนเยน เวทิตพฺพํฯ

ฉฏฺฐสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. กงฺขาเรวตสุตฺตวณฺณนา

[47] สตฺตเม กงฺขาเรวโตติ ตสฺส เถรสฺส นามํฯ โส หิ สาสเน ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท สีลวา กลฺยาณธมฺโม วิหรติ, ‘‘อกปฺปิยา มุคฺคา, น กปฺปนฺติ มุคฺคา ปริภุญฺชิตุํ, อกปฺปิโย คุโฬ’’ติ (มหาว. 272) จ อาทินา วินยกุกฺกุจฺจสงฺขาตกงฺขาพหุโล ปน โหติฯ เตน กงฺขาเรวโตติ ปญฺญายิตฺถฯ โส อปรภาเค สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ฌานสุเขน ผลสุเขน วีตินาเมติ, เยภุยฺเยน ปน อตฺตนา อธิคตํ อริยมคฺคํ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘อตฺตโน กงฺขาวิตรณวิสุทฺธิํ ปจฺจเวกฺขมาโน’’ติฯ มคฺคปญฺญา หิ ‘‘อโหสิํ นุ โข อหํ อตีตมทฺธาน’’นฺติอาทินยปวตฺตาย (ม. นิ. 1.18; สํ. นิ. 2.20) โสฬสวตฺถุกาย, ‘‘พุทฺเธ กงฺขติ…เป.… ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ กงฺขตี’’ติ (ธ. ส. 1008) เอวํ วุตฺตาย อฏฺฐวตฺถุกาย, ปเคว อิตราสนฺติ อนวเสสโต สพฺพกงฺขานํ วิตรณโต สมติกฺกมนโต, อญฺเญหิ จ อตฺตนา ปหาตพฺพกิเลเสหิ อจฺจนฺตวิสุชฺฌนโต ‘‘กงฺขาวิตรณวิสุทฺธี’’ติ อิธาธิปฺเปตาฯ ตญฺหิ อยมายสฺมา ทีฆรตฺตํ กงฺขาปกตตฺตา ‘‘อิมํ มคฺคธมฺมํ อธิคมฺม อิมา เม กงฺขา อนวเสสา ปหีนา’’ติ ครุํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขมาโน นิสีทิ, น สปฺปจฺจยนามรูปทสฺสนํ อนิจฺจนฺติกตฺตา ตสฺส กงฺขาวิตรณสฺสฯ

เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ อริยมคฺคสฺส อนวเสสกงฺขาวิตรณสงฺขาตํ อตฺถํ วิทิตฺวา ตทตฺถทีปกํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิฯ

ตตฺถ ยา กาจิ กงฺขา อิธ วา หุรํ วาติ อิธ อิมสฺมิํ ปจฺจุปฺปนฺเน อตฺตภาเว ‘‘อหํ นุ โขสฺมิ โน นุ โขสฺมี’’ติอาทินา หุรํ วา, อตีตานาคเตสุ อตฺตภาเวสุ ‘‘อโหสิํ นุ โข อหํ อตีตมทฺธาน’’นฺติอาทินา อุปฺปชฺชนกา กงฺขาฯ