อิทํ วุตฺตํ โหติ – เอเต วุตฺตปฺปกาเร กามวิตกฺกาทิเก มโนวิตกฺเก จิตฺตสฺส อุปฺปิลาวิตเหตุตาย มนโส อุปฺปิลาเว วิทฺวา วิปสฺสนาปญฺญาสหิตาย มคฺคปญฺญาย สมฺมเทว ชานนฺโต, ตสฺส สหายภูตานํ สมฺมาวายามสตีนํ อตฺถิตาย อาตาปิโย สติมา เต อริยมคฺคภาวนาย อายติํ อุปฺปตฺติรเห อนุคฺคเต อนุปฺปนฺเน เอว มคฺคกฺขเณ สํวรติ, ญาณสํวรวเสน ปิทหติ, อาคมนปถํ ปจฺฉินฺทติ, เอวํภูโต จ จตุสจฺจปฺปโพเธน พุทฺโธ อริยสาวโก อรหตฺตาธิคเมน อเสสํ, อนวเสสํ เอเต กามวิตกฺกาทิเก ปชหาสิ สมุจฺฉินฺทีติฯ เอตฺถาปิ ‘‘อนุคเต’’ติปิ ปฐนฺติฯ ตสฺสตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺโตเยวฯ

ปฐมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อุทฺธตสุตฺตวณฺณนา

[32] ทุติเย กุสินารายนฺติ กุสินารายํ นาม มลฺลราชูนํ นคเรฯ อุปวตฺตเน มลฺลานํ สาลวเนติ ยถา หิ อนุราธปุรสฺส ถูปาราโม, เอวํ กุสินาราย อุยฺยานํ ทกฺขิณปจฺฉิมทิสาย โหติฯ ยถา ถูปารามโต ทกฺขิณทฺวาเรน นครปวิสนมคฺโค ปาจีนมุโข คนฺตฺวา อุตฺตเรน นิวตฺตติ, เอวํ อุยฺยานโต สาลปนฺติ ปาจีนมุขา คนฺตฺวา อุตฺตเรน นิวตฺตา, ตสฺมา ‘‘อุปวตฺตน’’นฺติ วุจฺจติฯ ตสฺมิํ อุปวตฺตเน มลฺลราชูนํ สาลวเนฯ อรญฺญกุฏิกายนฺติ สาลปนฺติยา อวิทูเร รุกฺขคจฺฉสญฺฉนฺนฏฺฐาเน กตา กุฏิกา, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘อรญฺญกุฏิกายํ วิหรตี’’ติฯ เต ปน ภิกฺขู ปฏิสงฺขานวิรหิตา โอสฺสฏฺฐวีริยา ปมตฺตวิหาริโน, เตน วุตฺตํ ‘‘อุทฺธตา’’ติอาทิฯ

ตตฺถ อุทฺธจฺจพหุลตฺตา อวูปสนฺตจิตฺตตาย อุทฺธตาฯ ตุจฺฉภาเวน มาโน นโฬ วิยาติ นโฬ, มานสงฺขาโต อุคฺคโต นโฬ เอเตสนฺติ อุนฺนฬา, อุคฺคตตุจฺฉมานาติ อตฺโถฯ ปตฺตจีวรมณฺฑนาทิจาปลฺเลน สมนฺนาคตตฺตา พหุกตาย วา จปลาฯ ผรุสวาจตาย มุเขน ขราติ มุขราฯ ติรจฺฉานกถาพหุลตาย วิกิณฺณา พฺยากุลา วาจา เอเตสนฺติ วิกิณฺณวาจาฯ มุฏฺฐา นฏฺฐา สติ เอเตสนฺติ มุฏฺฐสฺสติโน, สติวิรหิตา ปมาทวิหาริโนติ อตฺโถฯ สพฺเพน สพฺพํ สมฺปชญฺญาภาวโต อสมฺปชานาฯ คทฺทูหนมตฺตมฺปิ กาลํ จิตฺตสมาธานสฺส อภาวโต น สมาหิตาติ อสมาหิตาฯ โลลสภาวตฺตา ภนฺตมิคสปฺปฏิภาคตาย วิพฺภนฺตจิตฺตาฯ มนจฺฉฏฺฐานํ อินฺทฺริยานํ อสํวรณโต อสญฺญตินฺทฺริยตาย ปากตินฺทฺริยาฯ