9. สิปฺปสุตฺตวณฺณนา

[29] นวเม โก นุ โข, อาวุโส, สิปฺปํ ชานาตีติ, อาวุโส, อมฺเหสุ อิธ สนฺนิปติเตสุ โก นุ ชีวิตนิมิตฺตํ สิกฺขิตพฺพฏฺเฐน ‘‘สิปฺป’’นฺติ ลทฺธนามํ ยํกิญฺจิ อาชีวํ วิชานาติ? โก กิํ สิปฺปํ สิกฺขีติ โก ทีฆรตฺตํ สิปฺปาจริยกุลํ ปยิรุปาสิตฺวา อาคมโต ปโยคโต จ หตฺถิสิปฺปาทีสุ กิํ สิปฺปํ สิกฺขิ? กตรํ สิปฺปํ สิปฺปานํ อคฺคนฺติ สพฺพสิปฺปานํ อคารยฺหตาย มหปฺผลตาย อกิจฺฉสิทฺธิยา จ กตรํ สิปฺปํ อคฺคํ อุตฺตมํ? ยํ นิสฺสาย สุเขน สกฺกา ชีวิตุนฺติ อธิปฺปาโยฯ ตตฺเถกจฺเจติ เตสุ ภิกฺขูสุ เอกจฺเจ ภิกฺขูฯ เย หตฺถาจริยกุลา ปพฺพชิตา เตฯ เอวมาหํสูติ เต เอวํ ภณิํสุฯ อิโต ปรมฺปิ ‘‘เอกจฺเจ’’ติ วุตฺตฏฺฐาเน เอเสว นโยฯ หตฺถิสิปฺปนฺติ ยํ หตฺถีนํ ปริคฺคณฺหนทมนสารณโรคติกิจฺฉาทิเภทํ กตฺตพฺพํ, ตํ อุทฺทิสฺส ปวตฺตํ สพฺพมฺปิ สิปฺปํ อิธ ‘‘หตฺถิสิปฺป’’นฺติ อธิปฺเปตํฯ อสฺสสิปฺปนฺติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ รถสิปฺปํ ปน รถโยคฺคานํ ทมนสารณาทิวิธานวเสน เจว รถสฺส กรณวเสน จ เวทิตพฺพํฯ ธนุสิปฺปนฺติ อิสฺสาสสิปฺปํ, โย ธนุพฺเพโธติ วุจฺจติฯ ถรุสิปฺปนฺติ เสสอาวุธสิปฺปํฯ มุทฺทาสิปฺปนฺติ หตฺถมุทฺทาย คณนสิปฺปํฯ คณนสิปฺปนฺติ อจฺฉิทฺทกคณนสิปฺปํฯ สงฺขานสิปฺปนฺติ สงฺกลนปฏุปฺปาทนาทิวเสน ปิณฺฑคณนสิปฺปํฯ ตํ ยสฺส ปคุณํ โหติ, โส รุกฺขมฺปิ ทิสฺวา ‘‘เอตฺตกานิ เอตฺถ ปณฺณานี’’ติ คณิตุํ ชานาติฯ เลขาสิปฺปนฺติ นานากาเรหิ อกฺขรลิขนสิปฺปํ, ลิปิญาณํ วาฯ กาเวยฺยสิปฺปนฺติ อตฺตโน จินฺตาวเสน วา ปรโต ปฏิลทฺธสุตวเสน วา, ‘‘อิมสฺส อยมตฺโถ, เอวํ นํ โยเชสฺสามี’’ติ เอวํ อตฺถวเสน วา, กิญฺจิเทว กพฺพํ ทิสฺวา, ‘‘ตปฺปฏิภาคํ กพฺพํ กริสฺสามี’’ติ ฐานุปฺปตฺติกปฏิภานวเสน วา จินฺตากวิอาทีนํ จตุนฺนํ กวีนํ กพฺพกรณสิปฺปํฯ วุตฺตญฺเหตํ ภควตา –

‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, กวี – จินฺตากวิ, สุตกวิ, อตฺถกวิ, ปฏิภานกวี’’ติ (อ. นิ. 4.231)ฯ

โลกายตสิปฺปนฺติ ‘‘กาโก เสโต อฏฺฐีนํ เสตตฺตา, พลากา รตฺตา โลหิตสฺส รตฺตตฺตา’’ติ เอวมาทินยปฺปวตฺตํ ปรโลกนิพฺพานานํ ปฏิเสธกํ วิตณฺฑสตฺถสิปฺปํฯ ขตฺตวิชฺชาสิปฺปนฺติ อพฺเภยฺยมาสุรกฺขาทินีติสตฺถสิปฺปํฯ อิมานิ กิร ทฺวาทส มหาสิปฺปานิ นามฯ เตเนวาห ตตฺถ ตตฺถ ‘‘สิปฺปานํ อคฺค’’นฺติฯ

เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ สพฺพสิปฺปายตนานํ ชีวิกตฺถตาย วฏฺฏทุกฺขโต อนิสฺสรณภาวํ , สีลาทีนํเยว ปน สุปริสุทฺธานํ นิสฺสรณภาวํ, ตํ สมงฺคิโนเยว จ ภิกฺขุภาวํ สพฺพาการโต วิทิตฺวา ตทตฺถวิภาวนํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิฯ

ตตฺถ อสิปฺปชีวีติ จตุนฺนํ ตณฺหุปฺปาทานํ สมุจฺเฉทวิกฺขมฺภเนน ปจฺจยาสาย วิโสสิตตฺตา ยํกิญฺจิ สิปฺปํ อุปนิสฺสาย ชีวิกํ น กปฺเปตีติ อสิปฺปชีวี, เอเตน อาชีวปาริสุทฺธิสีลํ ทสฺเสติฯ ลหูติ อปฺปกิจฺจตาย สลฺลหุกวุตฺติตาย จ ลหุ อพหุลสมฺภาโร, เอเตน จตุปจฺจยสนฺโตสสิทฺธํ สุภรตํ ทสฺเสติฯ อตฺถกาโมติ สเทวกสฺส โลกสฺส อตฺถเมว กาเมตีติ อตฺถกาโม, เอเตน สตฺตานํ อนตฺถปริวชฺชนสฺส ปกาสิตตฺตา ปาติโมกฺขสํวรสีลํ ทสฺเสติ ปาณาติปาตาทิอนตฺถวิรมณปริทีปนโตฯ ยตินฺทฺริโยติ จกฺขาทีนํ ฉนฺนํ อินฺทฺริยานํ อภิชฺฌาทฺยปฺปวตฺติโต สํยเมน ยตินฺทฺริโย, เอเตน อินฺทฺริยสํวรสีลํ วุตฺตํฯ สพฺพธิ วิปฺปมุตฺโตติ เอวํ สุปริสุทฺธสีโล จตุปจฺจยสนฺโตเส อวฏฺฐิโต สปฺปจฺจยํ นามรูปํ ปริคฺคเหตฺวา อนิจฺจาทิวเสน สงฺขาเร สมฺมสนฺโต วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา ตโต ปรํ ปฏิปาฏิยา ปวตฺติเตหิ จตูหิ อริยมคฺเคหิ สํโยชนานํ ปหีนตฺตา สพฺพธิ สพฺพตฺถ ภวาทีสุ วิปฺปมุตฺโตฯ

อโนกสารี อมโม นิราโสติ ตถา สพฺพธิ วิปฺปมุตฺตตฺตา เอว โอกสงฺขาเตสุ ฉสุปิ อายตเนสุ ตณฺหาภิสรณสฺส อภาเวน อโนกสารี, รูปาทีสุ กตฺถจิ มมงฺการาภาวโต อมโม, สพฺเพน สพฺพํ อนาสีสนโต นิราโสฯ หิตฺวา มานํ เอกจโร ส ภิกฺขูติ เอวํภูโต จ โส อรหตฺตมคฺคปฺปตฺติสมกาลเมว อนวเสสํ มานํ หิตฺวา ปชหิตฺวา อิเม ภิกฺขู วิย คณสงฺคณิกํ อกตฺวา ปวิเวกกามตาย ตณฺหาสหายวิรเหน จ สพฺพิริยาปเถสุ เอกจโร, โส สพฺพโส ภินฺนกิเลสตฺตา ปรมตฺถโต ภิกฺขุ นามฯ เอตฺถ จ ‘‘อสิปฺปชีวี’’ติอาทินา โลกิยคุณา กถิตา, ‘‘สพฺพธิ วิปฺปมุตฺโต’’ติอาทินา โลกุตฺตรคุณา กถิตาฯ ตตฺถ อสิปฺปชีวีติอาทิ ‘‘วิภเว ฐิตสฺเสว อยํ ธมฺโม, น สิปฺปํ นิสฺสาย มิจฺฉาชีเวน ชีวิกํ กปฺเปนฺตสฺส, ตสฺมา สิปฺเปสุ สารคฺคหณํ วิสฺสชฺเชตฺวา อธิสีลาทีสุเยว ตุมฺเหหิ สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ ทสฺเสติฯ

นวมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. โลกสุตฺตวณฺณนา

[30] ทสเม พุทฺธจกฺขุนาติ เอตฺถ อาสยานุสยญาณํ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตญาณญฺจ พุทฺธจกฺขุ นามฯ ยถาห –

‘‘อทฺทสา โข ภควา พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกนฺโต สตฺเต อปฺปรชกฺเข มหารชกฺเข ติกฺขินฺทฺริเย มุทินฺทฺริเย’’ติอาทิ (ม. นิ. 1.283; 2.339)ฯ

โลกนฺติ ตโย โลกา – โอกาสโลโก, สงฺขารโลโก, สตฺตโลโกติฯ ตตฺถ –

‘‘ยาวตา จนฺทิมสูริยา ปริหรนฺติ,

ทิสา ภนฺติ วิโรจนา;

ตาว สหสฺสธา โลโก,

เอตฺถ เต วตฺตตี วโส’’ติฯ –

อาทีสุ (ม. นิ. 1.503) โอกาสโลโกฯ