6. ปิลินฺทวจฺฉสุตฺตวณฺณนา

[26] ฉฏฺเฐ ปิลินฺทวจฺโฉติ ปิลินฺทาติสฺส นามํ, วจฺโฉติ โคตฺตวเสน เถรํ สญฺชานนฺติฯ วสลวาเทน สมุทาจรตีติ ‘‘เอหิ, วสล, อเปหิ, วสลา’’ติอาทินา ภิกฺขู วสลวาเทน โวหรติ อาลปติฯ สมฺพหุลา ภิกฺขูติ พหู ภิกฺขูฯ เต เถรํ ตถา สมุทาจรนฺตํ ทิสฺวา ‘‘อรหาว สมาโน อปฺปหีนวาสนตฺตา เอวํ ภณตี’’ติ อชานนฺตา ‘‘โทสนฺตโร มญฺเญ อยํ เถโร เอวํ สมุทาจรตี’’ติ จินฺเตตฺวา อุลฺลปนาธิปฺปายา ตํ ตโต วุฏฺฐาเปตุํ ภควโต อาโรเจสุํฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘อายสฺมา, ภนฺเต, ปิลินฺทวจฺโฉ ภิกฺขู วสลวาเทน สมุทาจรตี’’ติฯ เกจิ ปนาหุ – ‘‘อิมํ เถรํ ภิกฺขู ‘อรหา’ติ สญฺชานนฺติ, อยญฺจ ภิกฺขู ผรุสวจเนน เอวํ สมุทาจรติ, ‘อภูโต เอว นุ โข อิมสฺมิํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม’ติ วาสนาวเสน ตสฺส ตถา สมุทาจารํ อชานนฺตา อริยภาวญฺจสฺส อสทฺทหนฺตา อุชฺฌานสญฺญิโน ภควโต ตมตฺถํ อาโรเจสุ’’นฺติฯ ภควา เถรสฺส โทสนฺตราภาวํ ปกาเสตุกาโม เอเกน ภิกฺขุนา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา สมฺมุขา ตสฺส ‘‘ปุพฺพาจิณฺณวเสนายํ ตถา สมุทาจรติ, น ผรุสวจนาธิปฺปาโย’’ติ อาหฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘อถ โข ภควา อญฺญตรํ ภิกฺขุํ อามนฺเตสี’’ติอาทิฯ

ตตฺถ ปุพฺเพนิวาสํ มนสิ กริตฺวาติ สตฺถา ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, วจฺฉ, ภิกฺขู วสลวาเทน สมุทาจรสี’’ติ เถรํ ปุจฺฉิตฺวา เตน ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ วุตฺเต ‘‘อยํ วจฺโฉ กิเลสวาสนาย วสลวาทํ น ปริจฺจชติ, กิํ นุ โข อตีเตสุปิ อตฺตภาเวสุ พฺราหฺมณชาติโก อโหสี’’ติ อาวชฺเชนฺโต ปุพฺเพนิวาสญาเณน สพฺพญฺญุตญฺญาเณน วา ตสฺส ปุพฺเพนิวาสํ อตีตาสุ ชาตีสุ นิวุตฺถกฺขนฺธสนฺตานํ มนสิ กริตฺวา หตฺถตเล ฐปิตํ อามลกํ วิย ปจฺจกฺขกรณวเสน อตฺตโน มนสิ กตฺวาฯ ภิกฺขู อามนฺเตสีติ เต ภิกฺขู สญฺญาเปตุํ อาลปิ, อภาสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘มา โข ตุมฺเห, ภิกฺขเว’’ติอาทิฯ

ตตฺถ มาติ ปฏิเสเธ นิปาโต, ตสฺส ‘‘อุชฺฌายิตฺถา’’ติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ มา อุชฺฌายิตฺถาติ มา เหฏฺฐา กตฺวา จินฺตยิตฺถ, โอโลกยิตฺถาติ อตฺโถฯ วจฺฉสฺส ภิกฺขุโนติ จ อุชฺฌายนสฺส อุสูยนตฺถตฺตา สมฺปทานวจนํฯ อิทานิสฺส อนุชฺฌายิตพฺเพ การณํ ทสฺเสนฺโต ‘‘น, ภิกฺขเว, วจฺโฉ โทสนฺตโร ภิกฺขู วสลวาเทน สมุทาจรตี’’ติ อาหฯ ตสฺสตฺโถ – ภิกฺขเว, อยํ วจฺโฉ โทสนฺตโร โทสจิตฺโต โทเสน พฺยาปาเทน ทูสิตจิตฺโต หุตฺวา ภิกฺขู วสลวาเทน น สมุทาจรติ , มคฺเคเนว จสฺส พฺยาปาโท สมุคฺฆาติโตฯ เอวํ อโทสนฺตรตฺเตปิ ตสฺส ตถา สมุทาจารสฺส ปุริมชาติสิทฺธํ การณํ ทสฺเสนฺโต ‘‘วจฺฉสฺส, ภิกฺขเว’’ติอาทิมาหฯ

ตตฺถ อพฺโพกิณฺณานีติ ขตฺติยาทิชาติอนฺตเรหิ อโวมิสฺสานิ อนนฺตริตานิฯ

ปญฺจ ชาติสตานิ พฺราหฺมณกุเล ปจฺจาชาตานีติ สพฺพานิ ตานิ วจฺฉสฺส ปญฺจ ชาติสตานิ ปฏิปาฏิยา พฺราหฺมณกุเล เอว ชาตานิ, อเหสุนฺติ อตฺโถฯ โส ตสฺส วสลวาโท ทีฆรตฺตํ สมุทาจิณฺโณติ โย เอตรหิ ขีณาสเวนปิ สตา ปวตฺติยติ, โส ตสฺส วจฺฉสฺส ภิกฺขุโน วสลวาโท ทีฆรตฺตํ อิโต ชาติโต ปฏฺฐาย อุทฺธํ อาโรหนวเสน ปญฺจชาติสตมตฺตํ กาลํ พฺราหฺมณชาติกตฺตา สมุทาจิณฺโณ สมุทาจริโต อโหสิฯ พฺราหฺมณา หิ ชาติสิทฺเธน มาเนน ถทฺธา อญฺญํ วสลวาเทน สมุทาจรนฺติฯ ‘‘อชฺฌาจิณฺโณ’’ติปิ ปฐนฺติ, โส เอว อตฺโถฯ เตนาติ เตน ทีฆรตฺตํ ตถา สมุทาจิณฺณภาเวน, เอเตนสฺส ตถา สมุทาจารสฺส การณํ วาสนาติ ทสฺเสติฯ กา ปนายํ วาสนา นาม? ยํ กิเลสรหิตสฺสาปิ สนฺตาเน อปฺปหีนกิเลสานํ สมาจารสทิสสมาจารเหตุภูตํ, อนาทิกาลภาวิเตหิ กิเลเสหิ อาหิตํ สามตฺถิยมตฺตํ, ตถารูปา อธิมุตฺตีติ วทนฺติฯ ตํ ปเนตํ อภินีหารสมฺปตฺติยา เญยฺยาวรณปฺปหานวเสน ยตฺถ กิเลสา ปหีนา, ตตฺถ ภควโต สนฺตาเน นตฺถิฯ ยตฺถ ปน ตถา กิเลสา น ปหีนา, ตตฺถ สาวกานํ ปจฺเจกพุทฺธานญฺจ สนฺตาเน อตฺถิ, ตโต ตถาคโตว อนาวรณญาณทสฺสโนฯ

เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ อายสฺมโต ปิลินฺทวจฺฉสฺส สติปิ วสลสมุทาจาเร โทสนฺตราภาวสงฺขาตํ อตฺถํ วิทิตฺวาฯ อิมํ อุทานนฺติ ตสฺส อคฺคผลาธิคมวิภาวนํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิฯ

ตตฺถ ยมฺหิ น มายา วสติ น มาโนติ ยสฺมิํ อริยปุคฺคเล สนฺตโทสปฺปฏิจฺฉาทนลกฺขณา มายา, ‘‘เสยฺโยหมสฺมี’’ติอาทินา สมฺปคฺคหวเสน ปวตฺโต อุณฺณติลกฺขโณ มาโน จ น วสติ, มคฺเคน สมุคฺฆาติตตฺตา น ปวตฺตติ น อุปฺปชฺชติฯ โย วีตโลโภ อมโม นิราโสติ โย จ ราคาทิปริยายวเสน ปวตฺตสฺส อารมฺมณคฺคหณลกฺขณสฺส โลภสฺส สพฺพถา วิคตตฺตา วีตโลโภ, ตโต เอว รูปาทีสุ กตฺถจิ มมายนาภาวโต อมโม อปริคฺคโห, อนาคตานมฺปิ ภวาทีนํ อนาสีสนโต นิราโสฯ ปนุณฺณโกโธติ กุชฺฌนลกฺขณสฺส โกธสฺส อนาคามิมคฺเคน สพฺพโส ปหีนตฺตา ปนุณฺณโกโธ สมุจฺฉินฺนาฆาโตฯ อภินิพฺพุตตฺโตติ โย เอวํ มายามานโลภโกธานํ สมุคฺฆาเตน ตเทกฏฺฐตาย สพฺพสฺส สํกิเลสปกฺขสฺส สุปฺปหีนตฺตา สพฺพโส กิเลสปรินิพฺพาเนน อภินิพฺพุตจิตฺโต สีติภูโตฯ

โส พฺราหฺมโณ โส สมโณ ส ภิกฺขูติ โส เอวรูโป ขีณาสโว สพฺพโส พาหิตปาปตฺตา พฺราหฺมโณ, โส เอว สมิตปาปตฺตา สมจริยาย จ สมโณ, โส เอว จ สพฺพโส ภินฺนกิเลสตฺตา ภิกฺขุ นามฯ เอวํภูโต จ, ภิกฺขเว, วจฺโฉ โส กถํ โทสนฺตโร กิญฺจิ กายกมฺมาทิํ ปวตฺเตยฺย, เกวลํ ปน วาสนาย อปฺปหีนตฺตา วสลวาเทน สมุทาจรตีติฯ

ฉฏฺฐสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สกฺกุทานสุตฺตวณฺณนา

[27] สตฺตเม สตฺตาหํ เอกปลฺลงฺเกน นิสินฺโน โหติ อญฺญตรํ สมาธิํ สมาปชฺชิตฺวาติ เอตฺถ เกจิ ตาว อาหุ ‘‘อรหตฺตผลสมาธิ อิธ ‘อญฺญตโร สมาธี’ติ อธิปฺเปโต’’ติฯ ตญฺหิ โส อายสฺมา พหุลํ สมาปชฺชติ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารตฺถํ, ปโหติ จ สตฺตาหมฺปิ ผลสมาปตฺติยา วีตินาเมตุํฯ ตถา หิ ภควตา –

‘‘อหํ, ภิกฺขเว, ยาวเท อากงฺขามิ วิวิจฺเจว กาเมหิ, วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ…เป.… วิหรามิฯ กสฺสโปปิ, ภิกฺขเว, ยาวเท อากงฺขติ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… วิหรตี’’ติ (สํ. นิ. 2.152) –

อาทินา นวานุปุพฺพวิหารฉฬภิญฺญาทิเภเท อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม อตฺตนา สมสมฏฺฐาเน ฐปิโต, น เจตฺถ ‘‘ยทิ เอวํ เถโร ยมกปาฏิหาริยมฺปิ กเรยฺยา’’ติ วตฺตพฺพํ สาวกสาธารณานํเยว ฌานาทีนํ อธิปฺเปตตฺตาติฯ

โปราณา ปนาหุ – อญฺญตรํ สมาธิํ สมาปชฺชิตฺวาติ นิโรธสมาปตฺติํ สมาปชฺชิตฺวาฯ กถํ ปน นิโรธสมาปตฺติ สมาธีติ วุตฺตา? สมาธานฏฺเฐนฯ โก ปนายํ สมาธานฏฺโฐ? สมฺมเทว อาธาตพฺพตาฯ