ตตฺถ สุขิโน วตาติ สุขิโน วต สปฺปุริสาฯ เก ปน เตติ? เย อกิญฺจนา, เย ราคาทิกิญฺจนสฺส ปริคฺคหกิญฺจนสฺส จ อภาเวน อกิญฺจนา, เกสํ ปนิทํ กิญฺจนํ นตฺถีติ อาห – ‘‘เวทคุโน หิ ชนา อกิญฺจนา’’ติ, เย อริยมคฺคญาณสงฺขาตํ เวทํ คตา อธิคตา, เตน วา เวเทน นิพฺพานํ คตาติ เวทคุโน, เต อริยชนา ขีณาสวปุคฺคลา อนวเสสราคาทิกิญฺจนานํ อคฺคมคฺเคน สมุจฺฉินฺนตฺตา อกิญฺจนา นามฯ อสติ หิ ราคาทิกิญฺจเน กุโต ปริคฺคหกิญฺจนสฺส สมฺภโวฯ เอวํ คาถาย ปุริมภาเคน อรหนฺเต ปสํสิตฺวา อปรภาเคน อนฺธปุถุชฺชเน ครหนฺโต ‘‘สกิญฺจนํ ปสฺสา’’ติอาทิมาหฯ ตํ ปุริมสุตฺเต วุตฺตตฺถเมวฯ เอวํ อิมายปิ คาถาย วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํฯ

ฉฏฺฐสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. เอกปุตฺตกสุตฺตวณฺณนา

[17] สตฺตเม เอกปุตฺตโกติ เอโก ปุตฺโต, โส จ อนุกมฺปิตพฺพฏฺเฐน เอกปุตฺตโก, ปิยายิตพฺพฏฺเฐน ปิโย, มนสฺส วฑฺฒนฏฺเฐน มนาโปฯ สรีรโสภาสมฺปตฺติยา วา ทสฺสนียฏฺเฐน ปิโย, สีลาจารสมฺปตฺติยา กลฺยาณธมฺมตาย มนาโปฯ กเลติ สตฺเต เขเปตีติ กาโล, มรณํฯ ตํ กโต ปตฺโตติ กาลงฺกโต, กาเลน วา มจฺจุนา กโต นฏฺโฐ อทสฺสนํ คโตติ กาลงฺกโต, มโตติ อตฺโถฯ

สมฺพหุลา อุปาสกาติ สาวตฺถิวาสิโน พหู อุปาสกา มตปุตฺตอุปาสกสฺส สหโสกีภาเวน ยาว อาฬาหนา ปจฺฉโต คนฺตฺวา มตสรีรสฺส กตฺตพฺพํ กาเรตฺวา ปฏินิวตฺตา ยถานิวตฺถาว อุทกํ โอตริตฺวา สีสํนฺหาตา วตฺถานิ ปีเฬตฺวา อโนตาเปตฺวาว เอกํ นิวาเสตฺวา เอกํ อุตฺตราสงฺคํ กตฺวา อุปาสกํ ปุรโต กตฺวา ‘‘โสกวิโนทนํ ธมฺมํ สตฺถุ สนฺติเก โสสฺสามา’’ติ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิํสุฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อลฺลเกสา’’ติอาทิฯ

ตตฺถ อลฺลวตฺถาติ อุทเกน ตินฺตวตฺถาฯ ทิวา ทิวสฺสาติ ทิวสสฺสปิ ทิวา, มชฺฌนฺหิเก กาเลติ อตฺโถฯ

ยสฺมา ชานนฺตาปิ ตถาคตา ปุจฺฉนฺติ , ชานนฺตาปิ น ปุจฺฉนฺติฯ กาลํ วิทิตฺวา ปุจฺฉนฺติ, กาลํ วิทิตฺวา น ปุจฺฉนฺติ, ตสฺมา ชานนฺโตเยว ภควา กถาสมุฏฺฐาปนตฺถํ ปุจฺฉนฺโต ‘‘กิํ นุ โข ตุมฺเห อุปาสกา’’ติอาทิมาหฯ ตสฺสตฺโถ – ตุมฺเห อุปาสกา อญฺเญสุ ทิวเสสุ มม สนฺติกํ อาคจฺฉนฺตา โอตาปิตสุทฺธวตฺถา สายนฺเห อาคจฺฉถ, อชฺช ปน อลฺลวตฺถา อลฺลเกสา ฐิตมชฺฌนฺหิเก กาเล อิธาคตา, ตํ กิํ การณนฺติฯ เตน มยนฺติ เตน ปุตฺตวิโยคชนิตจิตฺตสนฺตาเปน พลวโสกาภิภูตตาย เอวํภูตา มยํ อิธูปสงฺกมนฺตาติฯ

เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ ปิยวตฺถุสมฺภวา โสกทุกฺขโทมนสฺสาทโย, อสติ ปิยวตฺถุสฺมิํ สพฺพโส เอเต น สนฺตีติ เอตมตฺถํ สพฺพาการโต ชานิตฺวา ตทตฺถปฺปกาสนํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิฯ

ตตฺถ ปิยรูปสฺสาทคธิตาเสติ ปิยสภาเวสุ รูปกฺขนฺธาทีสุ สุขเวทนสฺสาเทน คธิตา ปฏิพทฺธจิตฺตาฯ คธิตาเสติ หิ คธิตาอิจฺเจวตฺโถฯ เสติ วา นิปาตมตฺตํฯ ปิยรูปา นาม จกฺขาทโย ปุตฺตทาราทโย จฯ วุตฺตญฺเหตํ – ‘‘กิญฺจ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ จกฺขุ โลเก …เป.… ธมฺมตณฺหา โลเก ปิยรูปํ สาตรูป’’นฺติ (จูฬนิ. เหมกมาณวปุจฺฉานิทฺเทส 55)ฯ

‘‘เขตฺตํ วตฺถุํ หิรญฺญํ วา, ควสฺสํ ทาสโปริสํ;

ถิโย พนฺธู ปุถุ กาเม, โย นโร อนุคิชฺฌตี’’ติ จฯ (สุ. นิ. 775);

ตสฺมา เตสุ ปิยรูเปสุ อสฺสาเทน คิทฺธา มุจฺฉิตา อชฺฌาปนฺนาติ อตฺโถฯ เก ปน เต ปิยรูปสฺสาทคธิตาติ เต ทสฺเสติ ‘‘เทวกายา ปุถุมนุสฺสา จา’’ติ, จาตุมหาราชิกาทโย พหุเทวสมูหา เจว ชมฺพุทีปกาทิกา พหุมนุสฺสา จฯ อฆาวิโนติ กายิกเจตสิกทุกฺเขน ทุกฺขิตาฯ ปริชุนฺนาติ ชราโรคาทิวิปตฺติยา โยพฺพนาโรคฺยาทิสมฺปตฺติโต ปริหีนาฯ ยถาลาภวเสน วายมตฺโถ เทวมนุสฺเสสุ เวทิตพฺโพฯ อถ วา กามญฺเจกนฺตสุขสมปฺปิตานํ เทวานํ ทุกฺขชราโรคา น สมฺภวนฺติ, ตทนติวตฺตสภาวตาย ปน เตปิ ‘‘อฆาวิโน’’ติ ‘‘ปริชุนฺนา’’ติ จ วุตฺตาฯ เตสมฺปิ วา ปุพฺพนิมิตฺตุปฺปตฺติยา ปฏิจฺฉนฺนชราย เจตสิกโรคสฺส จ วเสน ทุกฺขาทีนํ สมฺภโว เวทิตพฺโพฯ

มจฺจุราชสฺส วสํ คจฺฉนฺตีติ ปิยวตฺถุวิสยาย ตณฺหาย อปฺปหีนตฺตา ปุนปฺปุนํ คพฺภูปคมนโต ธาตุตฺตยิสฺสรตาย มจฺจุราชสงฺขาตสฺส มรณสฺส วสํ หตฺถเมว คจฺฉนฺติฯ

เอตฺตาวตา วฏฺฏํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ‘‘เย เว ทิวา’’ติอาทินา วิวฏฺฏํ ทสฺเสติฯ ตตฺถ เย เว ทิวา จ รตฺโต จ อปฺปมตฺตาติ ‘‘ทิวสํ จงฺกเมน นิสชฺชาย อาวรณีเยหิ ธมฺเมหิ จิตฺตํ ปริโสเธตี’’ติอาทินา วุตฺตนเยน ทิวสภาเค รตฺติภาเค จ ทฬฺหํ อปฺปมตฺตา อปฺปมาทปฺปฏิปทํ ปูเรนฺติฯ ชหนฺติ ปิยรูปนฺติ จตุสจฺจกมฺมฏฺฐานภาวนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อริยมคฺคาธิคเมน ปิยรูปํ ปิยชาติกํ จกฺขาทิปิยวตฺถุํ ตปฺปฏิพทฺธฉนฺทราคชหเนน ชหนฺติฯ เต เว ขณนฺติ อฆมูลํ, มจฺจุโน อามิสํ ทุรติวตฺตนฺติ เต อริยปุคฺคลา อฆสฺส วฏฺฏทุกฺขสฺส มูลภูตํ, มจฺจุนา มรเณน อามสิตพฺพโต อามิสํ, อิโต พหิทฺธา เกหิจิปิ สมณพฺราหฺมเณหิ นิวตฺติตุํ อสกฺกุเณยฺยตาย ทุรติวตฺตํ, สห อวิชฺชาย ตณฺหํ อริยมคฺคญาณกุทาเลน ขณนฺติ, เลสมตฺตมฺปิ อนวเสสนฺตา อุมฺมูลยนฺตีติฯ สฺวายมตฺโถ –

‘‘อปฺปมาโท อมตปทํ, ปมาโท มจฺจุโน ปทํ;

อปฺปมตฺตา น มียนฺติ, เย ปมตฺตา ยถา มตา’’ติฯ (ธ. ป. 21) –

อาทีหิ สุตฺตปเทหิ วิตฺถาเรตพฺโพติฯ

สตฺตมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. สุปฺปวาสาสุตฺตวณฺณนา

[18] อฏฺฐเม กุณฺฑิกายนฺติ เอวํนามเก โกลิยานํ นคเรฯ กุณฺฑธานวเนติ ตสฺส นครสฺส อวิทูเร กุณฺฑธานสงฺขาเต วเนฯ

ปุพฺเพ กิร กุณฺโฑ นาม เอโก ยกฺโข ตสฺมิํ วนสณฺเฑ วาสํ กปฺเปสิ, กุณฺฑธานมิสฺสเกน จ พลิกมฺเมน ตุสฺสตีติ ตสฺส ตถา ตตฺถ พลิํ อุปหรนฺติ, เตเนตํ วนสณฺฑํ กุณฺฑธานวนนฺเตฺวว ปญฺญายิตฺถฯ