6. คพฺภินีสุตฺตวณฺณนา

[16] ฉฏฺเฐ อญฺญตรสฺส ปริพฺพาชกสฺสาติ เอกสฺส กุฏุมฺพิกสฺส ปริพฺพาชกสฺสฯ ทหราติ ตรุณีฯ มาณวิกาติ พฺราหฺมณธีตาย โวหาโรฯ ปชาปตีติ ภริยาฯ คพฺภินีติ อาปนฺนสตฺตาฯ อุปวิชญฺญาติ อชฺช สุเวติ ปจฺจุปฏฺฐิตวิชายนกาลา โหตีติ สมฺพนฺโธฯ โส กิร พฺราหฺมณชาติโก สภริโย วาทปตฺถสฺสเม ฐิโต, เตน นํ สปชาปติกํ ปริพฺพาชกโวหาเรน สมุทาจรนฺติฯ ภริยา ปนสฺส พฺราหฺมณชาติกตฺตา พฺราหฺมณาติ อาลปติฯ เตลนฺติ ติลเตลํฯ เตลสีเสน เจตฺถ ยํ ยํ วิชาตาย ปสวทุกฺขปฺปฏิการตฺถํ อิจฺฉิตพฺพํ, ตํ สพฺพํ สปฺปิโลณาทิํ อาหราติ อาณาเปติฯ ยํ เม วิชาตาย ภวิสฺสตีติ ยํ เตลาทิ มยฺหํ วิชาตาย พหินิกฺขนฺตคพฺภาย อุปการาย ภวิสฺสติฯ ‘‘ปริพฺพาชิกายา’’ติปิ ปาโฐฯ กุโตติ กสฺมา ฐานา, ยโต ญาติกุลา วา มิตฺตกุลา วา เตลาทิํ อาหเรยฺยํ, ตํ ฐานํ เม นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ เตลํ อาหรามีติ วตฺตมานสมีปตาย วตฺตมานํ กตฺวา วุตฺตํ, เตลํ อาหริสฺสามีติ อตฺโถฯ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา สปฺปิสฺส วา เตลสฺส วาติ จ สมุจฺจยตฺโถ วา-สทฺโท ‘‘อคฺคิโต วา อุทกโต วา มิถุเภทา วา’’ติอาทีสุ (มหาว. 286; ที. นิ. 2.152; อุทา. 76) วิยฯ สปฺปิสฺส วา เตลสฺส วาติ ปจฺจตฺเต สามิวจนํ, สปฺปิ จ เตลญฺจ ยาวทตฺถํ ปาตุํ ปิวิตุํ ทียตีติ อตฺโถฯ อปเร ปน ‘‘สปฺปิสฺส วา เตลสฺส วาติ อวยวสมฺพนฺเธ สามิวจนํฯ สปฺปิเตลสมุทายสฺส หิ อวยโว อิธ ยาวทตฺถสทฺเทน วุจฺจตี’’ติ วทนฺติฯ โน นีหริตุนฺติ ภาชเนน วา หตฺเถน วา พหิ เนตุํ โน ทียติ, อุจฺฉทฺทิตฺวานาติ วมิตฺวา, ยํนูน ทเทยฺยนฺติ สมฺพนฺโธฯ เอวํ กิรสฺส อโหสิ ‘‘อหํ รญฺโญ โกฏฺฐาคารํ คนฺตฺวา เตลํ กณฺฐมตฺตํ ปิวิตฺวา ตาวเทว ฆรํ อาคนฺตฺวา เอกสฺมิํ ภาชเน ยถาปีตํ วมิตฺวา อุทฺธนํ อาโรเปตฺวา ปจิสฺสามิ, ยํ ปิตฺตเสมฺหาทิมิสฺสิตํ, ตํ อคฺคินา ฌายิสฺสติ, เตลํ ปน คเหตฺวา อิมิสฺสา ปริพฺพาชิกาย กมฺเม อุปเนสฺสามี’’ติฯ

อุทฺธํ กาตุนฺติ วมนวเสน อุทฺธํ นีหริตุํฯ น ปน อโธติ วิริญฺจนวเสน เหฏฺฐา นีหริตุํ น ปน สกฺโกติฯ โส หิ ‘‘อธิกํ ปีตํ สยเมว มุขโต นิคฺคมิสฺสตี’’ติ ปิวิตฺวา อาสยสฺส อริตฺตตาย อนิคฺคเต วมนวิเรจนโยคํ อชานนฺโต อลภนฺโต วา เกวลํ ทุกฺขาหิ เวทนาหิ ผุฏฺโฐ อาวฏฺฏติ จ ปริวฏฺฏติ จฯ ทุกฺขาหีติ ทุกฺขมาหิฯ ติพฺพาหีติ พหลาหิ ติขิณาหิ วาฯ ขราหีติ กกฺขฬาหิฯ กฏุกาหีติ อติวิย อนิฏฺฐภาเวน ทารุณาหิฯ อาวฏฺฏตีติ เอกสฺมิํเยว ฐาเน อนิปชฺชิตฺวา อตฺตโน สรีรํ อิโต จิโต อากฑฺฒนฺโต อาวฏฺฏติฯ ปริวฏฺฏตีติ เอกสฺมิํ ปเทเส นิปนฺโนปิ องฺคปจฺจงฺคานิ ปริโต ขิปนฺโต วฏฺฏติ, อภิมุขํ วา วฏฺฏนฺโต อาวฏฺฏติ, สมนฺตโต วฏฺฏนฺโต ปริวฏฺฏติฯ

เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ ‘‘สกิญฺจนสฺส อปฺปฏิสงฺขาปริโภคเหตุกา อยํ ทุกฺขุปฺปตฺติ, อกิญฺจนสฺส ปน สพฺพโส อยํ นตฺถี’’ติ เอตมตฺถํ สพฺพาการโต ชานิตฺวา ตทตฺถปฺปกาสนํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิฯ

ตตฺถ สุขิโน วตาติ สุขิโน วต สปฺปุริสาฯ เก ปน เตติ? เย อกิญฺจนา, เย ราคาทิกิญฺจนสฺส ปริคฺคหกิญฺจนสฺส จ อภาเวน อกิญฺจนา, เกสํ ปนิทํ กิญฺจนํ นตฺถีติ อาห – ‘‘เวทคุโน หิ ชนา อกิญฺจนา’’ติ, เย อริยมคฺคญาณสงฺขาตํ เวทํ คตา อธิคตา, เตน วา เวเทน นิพฺพานํ คตาติ เวทคุโน, เต อริยชนา ขีณาสวปุคฺคลา อนวเสสราคาทิกิญฺจนานํ อคฺคมคฺเคน สมุจฺฉินฺนตฺตา อกิญฺจนา นามฯ อสติ หิ ราคาทิกิญฺจเน กุโต ปริคฺคหกิญฺจนสฺส สมฺภโวฯ เอวํ คาถาย ปุริมภาเคน อรหนฺเต ปสํสิตฺวา อปรภาเคน อนฺธปุถุชฺชเน ครหนฺโต ‘‘สกิญฺจนํ ปสฺสา’’ติอาทิมาหฯ ตํ ปุริมสุตฺเต วุตฺตตฺถเมวฯ เอวํ อิมายปิ คาถาย วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํฯ

ฉฏฺฐสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. เอกปุตฺตกสุตฺตวณฺณนา

[17] สตฺตเม เอกปุตฺตโกติ เอโก ปุตฺโต, โส จ อนุกมฺปิตพฺพฏฺเฐน เอกปุตฺตโก, ปิยายิตพฺพฏฺเฐน ปิโย, มนสฺส วฑฺฒนฏฺเฐน มนาโปฯ สรีรโสภาสมฺปตฺติยา วา ทสฺสนียฏฺเฐน ปิโย, สีลาจารสมฺปตฺติยา กลฺยาณธมฺมตาย มนาโปฯ กเลติ สตฺเต เขเปตีติ กาโล, มรณํฯ ตํ กโต ปตฺโตติ กาลงฺกโต, กาเลน วา มจฺจุนา กโต นฏฺโฐ อทสฺสนํ คโตติ กาลงฺกโต, มโตติ อตฺโถฯ

สมฺพหุลา อุปาสกาติ สาวตฺถิวาสิโน พหู อุปาสกา มตปุตฺตอุปาสกสฺส สหโสกีภาเวน ยาว อาฬาหนา ปจฺฉโต คนฺตฺวา มตสรีรสฺส กตฺตพฺพํ กาเรตฺวา ปฏินิวตฺตา ยถานิวตฺถาว อุทกํ โอตริตฺวา สีสํนฺหาตา วตฺถานิ ปีเฬตฺวา อโนตาเปตฺวาว เอกํ นิวาเสตฺวา เอกํ อุตฺตราสงฺคํ กตฺวา อุปาสกํ ปุรโต กตฺวา ‘‘โสกวิโนทนํ ธมฺมํ สตฺถุ สนฺติเก โสสฺสามา’’ติ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิํสุฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อลฺลเกสา’’ติอาทิฯ

ตตฺถ อลฺลวตฺถาติ อุทเกน ตินฺตวตฺถาฯ ทิวา ทิวสฺสาติ ทิวสสฺสปิ ทิวา, มชฺฌนฺหิเก กาเลติ อตฺโถฯ