เมนู

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ขุทฺทกนิกาเย

อุทาน-อฏฺฐกถา

คนฺถารมฺภกถา

มหาการุณิกํ นาถํ, เญยฺยสาครปารคุํ;

วนฺเท นิปุณคมฺภีร-วิจิตฺรนยเทสนํฯ

วิชฺชาจรณสมฺปนฺนา, เยน นียนฺติ โลกโต;

วนฺเท ตมุตฺตมํ ธมฺมํ, สมฺมาสมฺพุทฺธปูชิตํฯ

สีลาทิคุณสมฺปนฺโน, ฐิโต มคฺคผเลสุ โย;

วนฺเท อริยสงฺฆํ ตํ, ปุญฺญกฺเขตฺตํ อนุตฺตรํฯ

วนฺทนาชนิตํ ปุญฺญํ, อิติ ยํ รตนตฺตเย;

หตนฺตราโย สพฺพตฺถ, หุตฺวาหํ ตสฺส เตชสาฯ

เตน เตน นิทาเนน, เทสิตานิ หิเตสินา;

ยานิ สุทฺธาปทาเนน, อุทานานิ มเหสินาฯ

ตานิ สพฺพานิ เอกชฺฌํ, อาโรเปนฺเตหิ สงฺคหํ;

อุทานํ นาม สงฺคีตํ, ธมฺมสงฺคาหเกหิ ยํฯ

ชินสฺส ธมฺมสํเวค-ปาโมชฺชปริทีปนํ;

โสมนสฺสสมุฏฺฐาน-คาถาหิ ปฏิมณฺฑิตํฯ

ตสฺส คมฺภีรญาเณหิ, โอคาเหตพฺพภาวโต;

กิญฺจาปิ ทุกฺกรา กาตุํ, อตฺถสํวณฺณนา มยาฯ

สหสํวณฺณนํ ยสฺมา, ธรเต สตฺถุสาสนํ;

ปุพฺพาจริยสีหานํ, ติฏฺฐเตว วินิจฺฉโยฯ

ตสฺมา ตํ อวลมฺพิตฺวา, โอคาเหตฺวาน ปญฺจปิ;

นิกาเย อุปนิสฺสาย, โปราณฏฺฐกถานยํฯ

สุวิสุทฺธํ อสํกิณฺณํ, นิปุณตฺถวินิจฺฉยํ;

มหาวิหารวาสีนํ, สมยํ อวิโลมยํฯ

ปุนปฺปุนาคตํ อตฺถํ, วชฺชยิตฺวาน สาธุกํ;

ยถาพลํ กริสฺสามิ, อุทานสฺสตฺถวณฺณนํ

อิติ อากงฺขมานสฺส, สทฺธมฺมสฺส จิรฏฺฐิติํ;

วิภชนฺตสฺส ตสฺสตฺถํ, สาธุ คณฺหนฺตุ สาธโวติฯ

ตตฺถ อุทานนฺติ เกนฏฺเฐน อุทานํ? อุทานนฏฺเฐนฯ กิมิทํ อุทานํ นาม? ปีติเวคสมุฏฺฐาปิโต อุทาหาโรฯ ยถา หิ ยํ เตลาทิ มินิตพฺพวตฺถุ มานํ คเหตุํ น สกฺโกติ, วิสฺสนฺทิตฺวา คจฺฉติ, ตํ ‘‘อวเสโก’’ติ วุจฺจติฯ ยญฺจ ชลํ ตฬากํ คเหตุํ น สกฺโกติ, อชฺโฌตฺถริตฺวา คจฺฉติ, ตํ ‘‘โอโฆ’’ติ วุจฺจติฯ เอวเมว ยํ ปีติเวคสมุฏฺฐาปิตํ วิตกฺกวิปฺผารํ อนฺโตหทยํ สนฺธาเรตุํ น สกฺโกติ, โส อธิโก หุตฺวา อนฺโต อสณฺฐหิตฺวา พหิ วจีทฺวาเรน นิกฺขนฺโต ปฏิคฺคาหกนิรเปกฺโข อุทาหารวิเสโส ‘‘อุทาน’’นฺติ วุจฺจติฯ ธมฺมสํเวควเสนปิ อยมากาโร ลพฺภเตวฯ

ตยิทํ กตฺถจิ คาถาพนฺธวเสน กตฺถจิ วากฺยวเสน ปวตฺตํฯ ยํ ปน อฏฺฐกถาสุ ‘‘โสมนสฺสญาณมยิกคาถาปฏิสํยุตฺตา’’ติ อุทานลกฺขณํ วุตฺตํ, ตํ เยภุยฺยวเสน วุตฺตํฯ เยภุยฺเยน หิ อุทานํ คาถาพนฺธวเสน ภาสิตํ ปีติโสมนสฺสสมุฏฺฐาปิตญฺจฯ อิตรมฺปิ ปน ‘‘อตฺถิ, ภิกฺขเว, ตทายตนํ, ยตฺถ เนว ปถวี น อาโป’’ติอาทีสุ (อุทา. 71) ‘‘สุขกามานิ ภูตานิ, โย ทณฺเฑน วิหิํสตี’’ติ (ธ. ป. 131), ‘‘สเจ ภายถ ทุกฺขสฺส, สเจ โว ทุกฺขมปฺปิย’’นฺติ เอวมาทีสุ (อุทา. 44; เนตฺติ. 91) จ ลพฺภติฯ

เอวํ ตยิทํ สพฺพญฺญุพุทฺธภาสิตํ, ปจฺเจกพุทฺธภาสิตํ, สาวกภาสิตนฺติ ติวิธํ โหติฯ