พระสุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค [10. อัพยากตสังยุต] 1. เขมาสูตร

“ขอถวายพระพร มหาบพิตร ถ้าเช่นนั้น หม่อมฉันขอย้อนถามมหาบพิตรใน
เรื่องนี้บ้าง ขอพระองค์พึงตอบตามที่ทรงพอพระทัยเถิด พระองค์จะทรงเข้าพระทัย
ความข้อนั้นว่าอย่างไร นักคำนวณ1 นักประเมิน2 หรือนักประมวล3บางคนของพระองค์
ผู้สามารถคำนวณทรายในแม่น้ำคงคาว่า ‘ทรายเท่านี้เม็ด เท่านี้ 100 เม็ด เท่านี้
1,000 เม็ด หรือเท่านี้ 100,000 เม็ด’ มีอยู่หรือ”
“ไม่มี พระแม่เจ้า”
“อนึ่ง นักคำนวณ นักประเมิน หรือนักประมวลบางคนของพระองค์ ผู้
สามารถคำนวณน้ำในมหาสมุทรว่า ‘น้ำเท่านี้อาฬหกะ4 เท่านี้ 100 อาฬหกะ เท่านี้
1,000 อาฬหกะ หรือเท่านี้ 100,000 อาฬหกะ’ มีอยู่หรือ”
“ไม่มี พระแม่เจ้า”
“ข้อนั้นเพราะเหตุไร”
“เพราะมหาสมุทรลึกล้ำ ประมาณไม่ได้ หยั่งถึงได้ยาก”

เชิงอรรถ :
1 นักคำนวณ หมายถึงผู้ฉลาดในการนับติดต่อกันไปไม่ขาดสาย (สํ.สฬา.อ. 3/410/175, สํ. ฏีกา 2/410/
459)
2 นักประเมิน หมายถึงผู้ฉลาดในการนับด้วยนิ้วมือ (สํ.สฬา.อ. 3/410/175, สํ. ฏีกา 2/410/459)
3 นักประมวล หมายถึงผู้ฉลาดในการนับประมวล (สํ.สฬา.อ. 3/410/175, สํ. ฏีกา 2/410/459)
4 อาฬหกะ คือ มาตราตวงอย่างหนึ่งที่ใช้ในสมัยพุทธกาล ได้แก่
4 กุฑุวะ หรือปสตะ (ฟายมือ) เป็น 1 ปัตถะ
4 ปัตถะ เป็น 1 อาฬหกะ
4 อาฬหกะ เป็น 1 โทณะ
4 โทณะ เป็น 1 มาณิกา
4 มาณิกา เป็น 1 ขารี
20 ขารี เป็น 1 วาหะ
20 วาหะ เป็น 1 ธารณะ
10 ธารณะ เป็น 1 ปละ
100 ปละ เป็น 12 ตุลา
20 ตุลา เป็น 1 ภาระ
(ดู อภิธา.ฏี.คาถา 480-484)

{ที่มา : โปรแกรมพระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่ม : 18 หน้า :468 }