พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย อุปริปัณณาสก์ [5. สฬายตนวรรค] 6. ฉฉักกสูตร
ภิกษุทั้งหลาย เราจักแสดงธรรม มีความงามในเบื้องต้น1 มีความงามใน
ท่ามกลาง มีความงามในที่สุด ประกาศพรหมจรรย์2 พร้อมทั้งอรรถและพยัญชนะ
บริสุทธิ์บริบูรณ์ครบถ้วน คือธรรม 6 ประการ 6 หมวด เธอทั้งหลายจงฟัง
ธรรม 6 ประการ 6 หมวดนั้น จงใส่ใจให้ดี เราจักกล่าว
ภิกษุเหล่านั้นทูลรับสนองพระดำรัสแล้ว พระผู้มีพระภาคจึงได้ตรัสเรื่องนี้ว่า
เธอทั้งหลายพึงทราบอายตนะภายใน 6 พึงทราบอายตนะภายนอก 6
พึงทราบหมวดวิญญาณ 6 พึงทราบหมวดผัสสะ 6 พึงทราบหมวดเวทนา 6
พึงทราบหมวดตัณหา3 6
อายตนะ 12 ประการ
[421] เรากล่าวคำนี้ไว้ว่า เธอทั้งหลายพึงทราบอายตนะภายใน 6
เพราะอาศัยเหตุอะไร เราจึงกล่าวไว้เช่นนั้น คือ
1. จักขวายตนะ 2. โสตายตนะ
3. ฆานายตนะ 4. ชิวหายตนะ
5. กายายตนะ 6. มนายตนะ
คำที่เรากล่าวไว้ว่า เธอทั้งหลายพึงทราบอายตนะภายใน 6 นั่น เพราะ
อาศัยเหตุนี้ เราจึงกล่าวไว้เช่นนั้น
นี้เป็นหมวดธรรม 6 หมวดที่ 1 (1)
พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย อุปริปัณณาสก์ [5. สฬายตนวรรค] 6. ฉฉักกสูตร
เรากล่าวคำนี้ไว้ว่า พึงทราบอายตนะภายนอก 6 เพราะอาศัยเหตุอะไร
เราจึงกล่าวไว้เช่นนั้น คือ
1. รูปายตนะ 2. สัททายตนะ
3. คันธายตนะ 4. รสายตนะ
5. โผฏฐัพพายตนะ 6. ธัมมายตนะ1
คำที่เรากล่าวไว้ว่า พึงทราบอายตนะภายนอก 6 นั่น เพราะอาศัยเหตุนี้
เราจึงกล่าวไว้เช่นนั้น
นี้เป็นหมวดธรรม 6 หมวดที่ 2 (2)
เรากล่าวคำนี้ไว้ว่า พึงทราบหมวดวิญญาณ 6 เพราะอาศัยเหตุอะไร เรา
จึงกล่าวไว้เช่นนั้น คือ
1. เพราะอาศัยจักขุและรูป จักขุวิญญาณจึงเกิด
2. เพราะอาศัยโสตะและเสียง โสตวิญญาณจึงเกิด
3. เพราะอาศัยฆานะและกลิ่น ฆานวิญญาณจึงเกิด
4. เพราะอาศัยชิวหาและรส ชิวหาวิญญาณจึงเกิด
5. เพราะอาศัยกายและโผฏฐัพพะ กายวิญญาณจึงเกิด
6. เพราะอาศัยมโนและธรรมารมณ์ มโนวิญญาณจึงเกิด
คำที่เรากล่าวไว้ว่า พึงทราบหมวดวิญญาณ 6 นั่น เพราะอาศัยเหตุนี้
เราจึงกล่าวไว้เช่นนั้น
นี้เป็นหมวดธรรม 6 หมวดที่ 3 (3)
เรากล่าวคำนี้ไว้ว่า พึงทราบหมวดผัสสะ 6 เพราะอาศัยเหตุอะไร เราจึง
กล่าวไว้เช่นนั้น คือ
1. เพราะอาศัยจักขุและรูป จักขุวิญญาณจึงเกิด ความประจวบแห่ง
ธรรม 3 เป็นผัสสะ2
