พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย อุปริปัณณาสก์ [4. วิภังควรรค] 7. สฬายตนวิภังคสูตร
7. สฬายตนวิภังคสูตร
ว่าด้วยการจำแนกอายตนะ 6 ประการ
[304] ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้
สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ พระเชตวัน อารามของ
อนาถบิณฑิกเศรษฐี เขตกรุงสาวัตถี ณ ที่นั้นแล พระผู้มีพระภาคได้รับสั่งเรียก
ภิกษุทั้งหลายมาตรัสว่า ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุเหล่านั้นทูลรับสนองพระดำรัสแล้ว
พระผู้มีพระภาคจึงตรัสว่า ภิกษุทั้งหลาย เราจักแสดงสฬายตนวิภังค์แก่เธอ
ทั้งหลาย เธอทั้งหลายจงฟังสฬายตนวิภังค์นั้น จงใส่ใจให้ดี เราจักกล่าว
ภิกษุเหล่านั้นทูลรับสนองพระดำรัสแล้ว พระผู้มีพระภาคจึงได้ตรัสเรื่องนี้ว่า
เธอทั้งหลายพึงทราบอายตนะภายใน 6 อายตนะภายนอก 6 หมวด
วิญญาณ 6 หมวดผัสสะ 6 มโนปวิจาร1 18 สัตตบท2 36 ในธรรมเหล่านั้น
เธอทั้งหลายอาศัยธรรมนี้แล้ว จงละธรรมนี้เสีย และพึงทราบสติปัฏฐาน 3 ที่
พระอริยะเสพซึ่งเมื่อเสพอยู่ชื่อว่าเป็นศาสดาควรเพื่อสั่งสอนคณะ พระอริยศาสดา
นั้นอันเราเรียกว่าเป็นสารถีผู้สามารถฝึกบุรุษที่ควรฝึกได้อย่างยอดเยี่ยมกว่าอาจารย์
ผู้ฝึกทั้งหลาย นี้เป็นอุทเทสแห่งสฬายตนวิภังค์
[305] เรากล่าวคำนี้ไว้ว่า พึงทราบอายตนะภายใน 6 เพราะอาศัยเหตุ
อะไรเราจึงกล่าวไว้เช่นนั้น คือ
1. จักขวายตนะ (อายตนะคือตา)
2. โสตายตนะ (อายตนะคือหู)
3. ฆานายตนะ (อายตนะคือจมูก)
พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย อุปริปัณณาสก์ [4. วิภังควรรค] 7. สฬายตนวิภังคสูตร
4. ชิวหายตนะ (อายตนะคือลิ้น)
5. กายายตนะ (อายตนะคือกาย)
6. มนายตนะ (อายตนะคือใจ)1
คำที่เรากล่าวไว้ว่า พึงทราบอายตนะภายใน 6 นั่น เพราะอาศัยเหตุนี้
เราจึงกล่าวไว้ (1)
เรากล่าวคำนี้ไว้ว่า พึงทราบอายตนะภายนอก 6 เพราะอาศัยเหตุอะไร
เราจึงกล่าวไว้เช่นนั้น คือ
1. รูปายตนะ (อายตนะคือรูป)
2. สัททายตนะ (อายตนะคือเสียง)
3. คันธายตนะ (อายตนะคือกลิ่น)
4. รสายตนะ (อายตนะคือรส)
5. โผฏฐัพพายตนะ (อายตนะคือสัมผัส)
6. ธัมมายตนะ (อายตนะคือธรรมารมณ์)
คำที่เรากล่าวไว้ว่า พึงทราบอายตนะภายนอก 6 นั่น เพราะอาศัยเหตุนี้
เราจึงกล่าวไว้ (2)
เรากล่าวคำนี้ไว้ว่า พึงทราบหมวดวิญญาณ 6 เพราะอาศัยเหตุอะไร เรา
จึงกล่าวไว้เช่นนั้น คือ
1. จักขุวิญญาณ (ความรู้แจ้งอารมณ์ทางตา)
2. โสตวิญญาณ (ความรู้แจ้งอารมณ์ทางหู)
3. ฆานวิญญาณ (ความรู้แจ้งอารมณ์ทางจมูก)
4. ชิวหาวิญญาณ (ความรู้แจ้งอารมณ์ทางลิ้น)
5. กายวิญญาณ (ความรู้แจ้งอารมณ์ทางกาย)
6. มโนวิญญาณ (ความรู้แจ้งอารมณ์ทางใจ)
คำที่เรากล่าวไว้ว่า พึงทราบหมวดวิญญาณ 6 นั่น เพราะอาศัยเหตุนี้
เราจึงกล่าวไว้ (3)
