อุปาสโก เตเนว อุปาเยน เสสมคฺเคสุปิ ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา อติกฺกมฺม ปญฺหสฺส ปุฏฺฐกาเล ตาย ‘‘อจฺจยาสิ, อาวุโส, วิสาขา’’ติ วตฺวา ‘‘อากงฺขมาโน สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา อิมํ ปญฺหํ ปุจฺเฉยฺยาสี’’ติ วุตฺเต เถริํ วนฺทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ตํ กถาสลฺลาปํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสิฯ สตฺถา ‘‘สุกถิตํ มม ธีตาย ธมฺมทินฺนาย, อหมฺเปตํ ปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺโต เอวเมว วิสฺสชฺเชยฺย’’นฺติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[421]

‘‘ยสฺส ปุเร จ ปจฺฉา จ, มชฺเฌ จ นตฺถิ กิญฺจนํ;

อกิญฺจนํ อนาทานํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ

ตตฺถ ปุเรติ อตีเตสุ ขนฺเธสุฯ ปจฺฉาติ อนาคเตสุ ขนฺเธสุฯ มชฺเฌติ ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ขนฺเธสุฯ นตฺถิ กิญฺจนนฺติ ยสฺเสเตสุ ฐาเนสุ ตณฺหาคาหสงฺขาตํ กิญฺจนํ นตฺถิ, ตมหํ ราคกิญฺจนาทีหิ อกิญฺจนํ กสฺสจิ คหณสฺส อภาเวน อนาทานํ พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

ธมฺมทินฺนตฺเถรีวตฺถุ อฏฺฐติํสติมํฯ

39. องฺคุลิมาลตฺเถรวตฺถุ

อุสภนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต องฺคุลิมาลตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ วตฺถุ ‘‘น เว กทริยา เทวโลกํ วชนฺตี’’ติ (ธ. ป. 177) คาถาวณฺณนาย วุตฺตเมวฯ วุตฺตญฺหิ ตตฺถ –

ภิกฺขู องฺคุลิมาลํ ปุจฺฉิํสุ – ‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส องฺคุลิมาล, ทุฏฺฐหตฺถิํ ฉตฺตํ ธาเรตฺวา ฐิตํ ทิสฺวา ภายี’’ติ? ‘‘น ภายิํ, อาวุโส’’ติฯ เต สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา อาหํสุ – ‘‘องฺคุลิมาโล, ภนฺเต, อญฺญํ พฺยากโรตี’’ติฯ สตฺถา ‘‘น, ภิกฺขเว, มม ปุตฺโต องฺคุลิมาโล ภายติฯ ขีณาสวอุสภานญฺหิ อนฺตเร เชฏฺฐกอุสภา มม ปุตฺตสทิสา ภิกฺขู น ภายนฺตี’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[422]

‘‘อุสภํ ปวรํ วีรํ, มเหสิํ วิชิตาวินํ;

อเนชํ นฺหาตกํ พุทฺธํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ