38. ธมฺมทินฺนตฺเถรีวตฺถุ

ยสฺสาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต ธมฺมทินฺนํ นาม ภิกฺขุนิํ อารพฺภ กเถสิฯ

เอกทิวสญฺหิ ตสฺสา คิหิกาเล สามิโก วิสาโข อุปาสโก สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา อนาคามิผลํ ปตฺวา จินฺเตสิ – ‘‘มยา สพฺพํ สาปเตยฺยํ ธมฺมทินฺนํ ปฏิจฺฉาเปตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ โส ตโต ปุพฺเพ อาคจฺฉนฺโต ธมฺมทินฺนํ วาตปาเนน โอโลเกนฺติํ ทิสฺวา สิตํ กโรติฯ ตํ ทิวสํ ปน วาตปาเนน ฐิตํ อโนโลเกนฺโตว อคมาสิฯ สา ‘‘กิํ นุ โข อิท’’นฺติ จินฺเตตฺวา ‘‘โหตุ, โภชนกาเล ชานิสฺสามี’’ติ โภชนเวลาย ภตฺตํ อุปนาเมสิฯ โส อญฺเญสุ ทิวเสสุ ‘‘เอหิ, เอกโต ภุญฺชามา’’ติ วทติ, ตํ ทิวสํ ปน ตุณฺหีภูโตว ภุญฺชิฯ สา ‘‘เกนจิเทว การเณน กุปิโต ภวิสฺสตี’’ติ จินฺเตสิฯ อถ นํ วิสาโข สุขนิสินฺนเวลาย ตํ ปกฺโกสิตฺวา ‘‘ธมฺมทินฺเน อิมสฺมิํ เคเห สพฺพํ สาปเตยฺยํ ปฏิจฺฉาหี’’ติ อาหฯ สา ‘‘กุทฺธา นาม สาปเตยฺยํ น ปฏิจฺฉาเปนฺติ, กิํ นุ โข เอต’’นฺติ จินฺเตตฺวา ‘‘ตุมฺเห ปน, สามี’’ติ อาหฯ อหํ อิโต ปฏฺฐาย น กิญฺจิ วิจาเรมีติฯ ตุมฺเหหิ ฉฑฺฑิตํ เขฬํ โก ปฏิจฺฉิสฺสติ, เอวํ สนฺเต มม ปพฺพชฺชํ อนุชานาถาติฯ โส ‘‘สาธุ, ภทฺเท’’ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา มหนฺเตน สกฺกาเรน ตํ ภิกฺขุนีอุปสฺสยํ เนตฺวา ปพฺพาเชสิฯ สา ลทฺธูปสมฺปทา ธมฺมทินฺนตฺเถรี นาม อโหสิฯ

สา ปวิเวกกามตาย ภิกฺขุนีหิ สทฺธิํ ชนปทํ คนฺตฺวา ตตฺถ วิหรนฺตี น จิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา ‘‘อิทานิ มํ นิสฺสาย ญาติชนา ปุญฺญานิ กริสฺสนฺตี’’ติ ปุนเทว ราชคหํ ปจฺจาคญฺฉิฯ อุปาสโก ตสฺสา อาคตภาวํ สุตฺวา ‘‘เกน นุ โข การเณน อาคตา’’ติ ภิกฺขุนีอุปสฺสยํ คนฺตฺวา เถริํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน ‘‘อุกฺกณฺฐิตา นุ โขสิ, อยฺเยติ วตฺตุํ อปฺปติรูปํ, ปญฺหเมกํ นํ ปุจฺฉิสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา โสตาปตฺติมคฺเค ปญฺหํ ปุจฺฉิ, สา ตํ วิสฺสชฺเชสิฯ

อุปาสโก เตเนว อุปาเยน เสสมคฺเคสุปิ ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา อติกฺกมฺม ปญฺหสฺส ปุฏฺฐกาเล ตาย ‘‘อจฺจยาสิ, อาวุโส, วิสาขา’’ติ วตฺวา ‘‘อากงฺขมาโน สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา อิมํ ปญฺหํ ปุจฺเฉยฺยาสี’’ติ วุตฺเต เถริํ วนฺทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ตํ กถาสลฺลาปํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสิฯ สตฺถา ‘‘สุกถิตํ มม ธีตาย ธมฺมทินฺนาย, อหมฺเปตํ ปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺโต เอวเมว วิสฺสชฺเชยฺย’’นฺติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[421]

‘‘ยสฺส ปุเร จ ปจฺฉา จ, มชฺเฌ จ นตฺถิ กิญฺจนํ;

อกิญฺจนํ อนาทานํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ

ตตฺถ ปุเรติ อตีเตสุ ขนฺเธสุฯ ปจฺฉาติ อนาคเตสุ ขนฺเธสุฯ มชฺเฌติ ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ขนฺเธสุฯ นตฺถิ กิญฺจนนฺติ ยสฺเสเตสุ ฐาเนสุ ตณฺหาคาหสงฺขาตํ กิญฺจนํ นตฺถิ, ตมหํ ราคกิญฺจนาทีหิ อกิญฺจนํ กสฺสจิ คหณสฺส อภาเวน อนาทานํ พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

ธมฺมทินฺนตฺเถรีวตฺถุ อฏฺฐติํสติมํฯ

39. องฺคุลิมาลตฺเถรวตฺถุ

อุสภนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต องฺคุลิมาลตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ วตฺถุ ‘‘น เว กทริยา เทวโลกํ วชนฺตี’’ติ (ธ. ป. 177) คาถาวณฺณนาย วุตฺตเมวฯ วุตฺตญฺหิ ตตฺถ –

ภิกฺขู องฺคุลิมาลํ ปุจฺฉิํสุ – ‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส องฺคุลิมาล, ทุฏฺฐหตฺถิํ ฉตฺตํ ธาเรตฺวา ฐิตํ ทิสฺวา ภายี’’ติ? ‘‘น ภายิํ, อาวุโส’’ติฯ เต สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา อาหํสุ – ‘‘องฺคุลิมาโล, ภนฺเต, อญฺญํ พฺยากโรตี’’ติฯ สตฺถา ‘‘น, ภิกฺขเว, มม ปุตฺโต องฺคุลิมาโล ภายติฯ ขีณาสวอุสภานญฺหิ อนฺตเร เชฏฺฐกอุสภา มม ปุตฺตสทิสา ภิกฺขู น ภายนฺตี’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[422]

‘‘อุสภํ ปวรํ วีรํ, มเหสิํ วิชิตาวินํ;

อเนชํ นฺหาตกํ พุทฺธํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ