ตสฺสตฺโถ – โย อิธ โลเก ฉทฺวาริกํ ตณฺหํ วา มานํ วา ชหิตฺวา ฆราวาเสน อนตฺถิโก อนาคาโร หุตฺวา ปริพฺพชติ, ตณฺหาย เจว ภวสฺส จ ปริกฺขีณตฺตา ตณฺหาภวปริกฺขีณํ ตมหํ พฺราหฺมณํ วทามีติฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

ชฏิลตฺเถรวตฺถุ เตตฺติํสติมํฯ

34. โชติกตฺเถรวตฺถุ

โยธ ตณฺหนฺติ ปุน อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต โชติกตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ

อชาตสตฺตุกุมาโร หิ เทวทตฺเตน สทฺธิํ เอกโต หุตฺวา ปิตรํ ฆาเตตฺวา รชฺเช ปติฏฺฐิโต ‘‘โชติกเสฏฺฐิสฺส มหาปาสาทํ คณฺหิสฺสามี’’ติ ยุทฺธสชฺโช นิกฺขมิตฺวา มณิปากาเร สปริวารสฺส อตฺตโน ฉายํ ทิสฺวา ‘‘คหปติโก ยุทฺธสชฺโช หุตฺวา พลํ อาทาย นิกฺขนฺโต’’ติ สลฺลกฺเขตฺวา อุปคนฺตุํ น วิสหิฯ เสฏฺฐิปิ ตํ ทิวสํ อุโปสถิโก หุตฺวา ปาโตว ภุตฺตปาตราโส วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺโต นิสินฺโน โหติฯ ปฐเม ทฺวารโกฏฺฐเก อารกฺขํ คเหตฺวา ฐิโต ปน ยมโกฬิ นาม ยกฺโข ตํ ทิสฺวา ‘‘กหํ คจฺฉสี’’ติ สปริวารํ วิทฺธํเสตฺวา ทิสาวิทิสาสุ อนุพนฺธิฯ ราชา วิหารเมว อคมาสิฯ

อถ นํ เสฏฺฐิ ทิสฺวาว ‘‘กิํ, เทวา’’ติ วตฺวา อุฏฺฐายาสนา อฏฺฐาสิฯ คหปติ, กิํ ตฺวํ ตว ปุริเส ‘‘มยา สทฺธิํ ยุชฺฌถา’’ติ อาณาเปตฺวา อิธาคมฺม ธมฺมํ สุณนฺโต วิย นิสินฺโนติฯ กิํ ปน เทโว มม เคหํ คณฺหิตุํ คโตติ? อาม, คโตมฺหีติฯ มม อนิจฺฉาย มม เคหํ คณฺหิตุํ ราชสหสฺสมฺปิ น สกฺโกติ, เทวาติฯ โส ‘‘กิํ ปน ตฺวํ ราชา ภวิสฺสสี’’ติ กุชฺฌิฯ นาหํ ราชา, มม สนฺตกํ ปน ทสิกสุตฺตมฺปิ มม อนิจฺฉาย ราชูหิ วา โจเรหิ วา คเหตุํ น สกฺกาติฯ กิํ ปนาหํ ตว รุจิยา คณฺหิสฺสามีติ? เตน หิ, เทว, อิมา เม ทสสุ องฺคุลีสุ วีสติ มุทฺทิกา, อิมาหํ ตุมฺหากํ น เทมิฯ สเจ สกฺโกถ, คณฺหถาติ ฯ

โส ปน ราชา ภูมิยํ อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อุลฺลงฺฆนฺโต อฏฺฐารสหตฺถํ ฐานํ อภิรุหติ, ฐตฺวา อุลฺลงฺฆนฺโต อสีติหตฺถํ ฐานํ อภิรุหติฯ เอวํมหาพโล สมาโนปิ อิโต จิโต จ ปริวตฺเตนฺโต เอกํ มุทฺทิกมฺปิ กฑฺฒิตุํ นาสกฺขิฯ อถ นํ เสฏฺฐิ ‘‘สาฏกํ ปตฺถร, เทวา’’ติ วตฺวา องฺคุลิโย อุชุกา อกาสิ, วีสติปิ มุทฺทิกา นิกฺขมิํสุฯ อถ นํ เสฏฺฐิ ‘‘เอวํ, เทว, มม สนฺตกํ มม อนิจฺฉาย น สกฺกา คณฺหิตุ’’นฺติ วตฺวา รญฺโญ กิริยาย อุปฺปนฺนสํเวโค ‘‘ปพฺพชิตุํ เม อนุชาน, เทวา’’ติ อาหฯ โส ‘‘อิมสฺมิํ ปพฺพชิเต สุขํ ปาสาทํ คณฺหิสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา เอกวจเนเนว ‘‘ตฺวํ ปพฺพชาหี’’ติ อาหฯ โส สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺวา โชติกตฺเถโร นาม อโหสิฯ ตสฺส อรหตฺตํ ปตฺตกฺขเณเยว สพฺพาปิ สา สมฺปตฺติ อนฺตรธายิ, ตมฺปิสฺส สตุลกายิํ นาม ภริยํ เทวตา อุตฺตรกุรุเมว นยิํสุฯ

อเถกทิวสํ ภิกฺขู ตํ อามนฺเตตฺวา, ‘‘อาวุโส โชติก, ตสฺมิํ ปน เต ปาสาเท วา อิตฺถิยา วา ตณฺหา อตฺถี’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘นตฺถาวุโส’’ติ วุตฺเต สตฺถุ อาโรเจสุํ – ‘‘อยํ, ภนฺเต, อภูตํ วตฺวา อญฺญํ พฺยากโรตี’’ติฯ สตฺถา ‘‘นตฺเถว, ภิกฺขเว, มม ปุตฺตสฺส ตสฺมิํ ตณฺหา’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[416]

‘‘โยธ ตณฺหํ ปหนฺตฺวาน, อนาคาโร ปริพฺพเช;

ตณฺหาภวปริกฺขีณํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ

อิมิสฺสา คาถายตฺโถ เหฏฺฐา ชฏิลตฺเถรวตฺถุมฺหิ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

โชติกตฺเถรวตฺถุ จตุติํสติมํฯ

35. นฏปุตฺตกตฺเถรวตฺถุ

หิตฺวาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต เอกํ นฏปุตฺตกํ อารพฺภ กเถสิฯ

โส กิร เอกํ นฏกีฬํ กีฬยมาโน วิจรนฺโต สตฺถุ ธมฺมกถํ สุตฺวา ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ