เมนู

29. เรวตตฺเถรวตฺถุ

โยธ ปุญฺญญฺจาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา ปุพฺพาราเม วิหรนฺโต เรวตตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ วตฺถุ ‘‘คาเม วา ยทิ วารญฺเญ’’ติ (ธ. ป. 98) คาถาวณฺณนาย วิตฺถาริตเมวฯ วุตฺตญฺหิ ตตฺถ (ธ. ป. อฏฺฐ. 1.98) –

ปุน เอกทิวสํ ภิกฺขู กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ ‘‘อโห สามเณรสฺส ลาโภ, อโห ปุญฺญํ, เยน เอกเกน ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ ปญฺจกูฏาคารสตานิ กตานี’’ติฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา ‘‘กาย นุตฺถ, ภิกฺขเว, เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อิมาย นามา’’ติ วุตฺเต, ‘‘ภิกฺขเว, มยฺหํ ปุตฺตสฺส เนว ปุญฺญํ อตฺถิ, น ปาปํ, อุภยมสฺส ปหีน’’นฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[412]

‘‘โยธ ปุญฺญญฺจ ปาปญฺจ, อุโภ สงฺคมุปจฺจคา;

อโสกํ วิรชํ สุทฺธํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ

ตตฺถ อุโภติ ทฺเวปิ ปุญฺญานิ จ ปาปานิ จ ฉฑฺเฑตฺวาติ อตฺโถฯ สงฺคนฺติ ราคาทิเภทํ สงฺคํฯ อุปจฺจคาติ อติกฺกนฺโตฯ วฏฺฏมูลกโสกาภาเวน อโสกํ อพฺภนฺตเร ราครชาทีนํ อภาเวน วิรชํ นิรุปกฺกิเลสตาย สุทฺธํ ตมหํ พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

เรวตตฺเถรวตฺถุ เอกูนติํสติมํฯ

30. จนฺทาภตฺเถรวตฺถุ

จนฺทํ วาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต จนฺทาภตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ

ตตฺรายํ อนุปุพฺพี กถา – อตีเต เอโก พาราณสิวาสี วาณิโช ‘‘ปจฺจนฺตํ คนฺตฺวา จนฺทนํ อาหริสฺสามี’’ติ พหูนิ วตฺถาภรณาทีนิ คเหตฺวา ปญฺจหิ สกฏสเตหิ ปจฺจนฺตํ คนฺตฺวา คามทฺวาเร นิวาสํ คเหตฺวา อฏวิยํ โคปาลทารเก ปุจฺฉิ – ‘‘อิมสฺมิํ คาเม ปพฺพตปาทกมฺมิโก โกจิ มนุสฺโส อตฺถี’’ติ? ‘‘อาม, อตฺถี’’ติฯ ‘‘โก นาเมโส’’ติ? ‘‘อสุโก นามา’’ติฯ ‘‘ภริยาย ปนสฺส ปุตฺตานํ วา กิํนาม’’นฺติ? ‘‘อิทญฺจิทญฺจา’’ติฯ ‘‘กหํ ปนสฺส ฐาเน เคห’’นฺติ? ‘‘อสุกฏฺฐาเน นามา’’ติฯ โส เตหิ ทินฺนสญฺญาย สุขยานเก นิสีทิตฺวา ตสฺส เคหทฺวารํ คนฺตฺวา ยานา โอรุยฺห เคหํ ปวิสิตฺวา ‘‘อสุกนาเม’’ติ ตํ อิตฺถิํ ปกฺโกสิฯ สา ‘‘เอโก โน ญาตโก ภวิสฺสตี’’ติ เวเคนาคนฺตฺวา อาสนํ ปญฺญาเปสิฯ โส ตตฺถ นิสีทิตฺวา นามํ วตฺวา ‘‘มม สหาโย กห’’นฺติ ปุจฺฉิฯ ‘‘อรญฺญํ คโต, สามี’’ติฯ ‘‘มม ปุตฺโต อสุโก นาม, มม ธีตา อสุกา นาม กห’’นฺติ สพฺเพสํ นามํ กิตฺเตนฺโตว ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อิมานิ เนสํ วตฺถาภรณานิ ทเทยฺยาสิ, สหายสฺสาปิ เม อฏวิโต อาคตกาเล อิทํ วตฺถาภรณํ ทเทยฺยาสี’’ติ อทาสิฯ สา ตสฺส อุฬารํ สกฺการํ กตฺวา สามิกสฺส อาคตกาเล ‘‘สามิ, อิมินา อาคตกาลโต ปฏฺฐาย สพฺเพสํ นามํ วตฺวา อิทญฺจิทญฺจ ทินฺน’’นฺติ อาหฯ โสปิสฺส กตฺตพฺพยุตฺตกํ กริฯ

อถ นํ สายํ สยเน นิสินฺโน ปุจฺฉิ – ‘‘สมฺม, ปพฺพตปาเท จรนฺเตน เต กิํ พหุํ ทิฏฺฐปุพฺพ’’นฺติ? ‘‘อญฺญํ น ปสฺสามิ, รตฺตสาขา ปน เม พหู รุกฺขา ทิฏฺฐา’’ติฯ ‘‘พหู รุกฺขา’’ติ? ‘‘อาม, พหู’’ติฯ เตน หิ เต อมฺหากํ ทสฺเสหีติ เตน สทฺธิํ คนฺตฺวา รตฺตจนฺทนรุกฺเข ฉินฺทิตฺวา ปญฺจ สกฏสตานิ ปูเรตฺวา อาคจฺฉนฺโต ตํ อาห – ‘‘สมฺม, พาราณสิยํ อสุกฏฺฐาเน นาม มม เคหํ, กาเลน กาลํ มม สนฺติกํ อาคจฺเฉยฺยาสิ, อญฺเญน จ เม ปณฺณากาเรน อตฺโถ นตฺถิ, รตฺตสาขรุกฺเข เอว อาหเรยฺยาสี’’ติฯ โส ‘‘สาธู’’ติ วตฺวา กาเลน กาลํ ตสฺส สนฺติกํ อาคจฺฉนฺโต รตฺตจนฺทนเมว อาหรติ, โสปิสฺส พหุธนํ เทติฯ

ตโต อปเรน สมเยน ปรินิพฺพุเต กสฺสปทสพเล ปติฏฺฐิเต กญฺจนถูเป โส ปุริโส พหุํ จนฺทนํ อาทาย พาราณสิํ อคมาสิฯ อถสฺส โส สหายโก วาณิโช พหุํ จนฺทนํ ปิสาเปตฺวา ปาติํ ปูเรตฺวา ‘‘เอหิ, สมฺม, ยาว ภตฺตํ ปจติ, ตาว เจติยกรณฏฺฐานํ คนฺตฺวา อาคมิสฺสามา’’ติ ตํ อาทาย ตตฺถ คนฺตฺวา จนฺทนปูชํ อกาสิฯ โสปิสฺส ปจฺจนฺตวาสี สหายโก เจติยกุจฺฉิยํ จนฺทเนน จนฺทมณฺฑลํ อกาสิฯ เอตฺตกเมวสฺส ปุพฺพกมฺมํฯ

โส ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ ตตฺถ เขเปตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคหนคเร พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติฯ ตสฺส นาภิมณฺฑลโต จนฺทมณฺฑลสทิสา ปภา อุฏฺฐหิ, เตนสฺส จนฺทาโภตฺเวว นามํ กริํสุฯ เจติเย กิรสฺส จนฺทมณฺฑลกรณนิสฺสนฺโท เอสฯ พฺราหฺมณา จินฺตยิํสุ – ‘‘สกฺกา อมฺเหหิ อิมํ คเหตฺวา โลกํ ขาทิตุ’’นฺติฯ ตํ ยาเน นิสีทาเปตฺวา ‘‘โย อิมสฺส สรีรํ หตฺเถน ปรามสติ, โส เอวรูปํ นาม อิสฺสริยสมฺปตฺติํ ลภตี’’ติ วตฺวา วิจริํสุฯ สตํ วา สหสฺสํ วา ททมานา เอว ตสฺส สรีรํ หตฺเถน ผุสิตุํ ลภนฺติฯ เต เอวํ อนุวิจรนฺตา สาวตฺถิํ อนุปฺปตฺตา นครสฺส จ วิหารสฺส จ อนฺตรา นิวาสํ คณฺหิํสุฯ สาวตฺถิยมฺปิ ปญฺจโกฏิมตฺตา อริยสาวกา ปุเรภตฺตํ ทานํ ทตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ คนฺธมาลวตฺถเภสชฺชาทิหตฺถา ธมฺมสฺสวนาย คจฺฉนฺติฯ พฺราหฺมณา เต ทิสฺวา ‘‘กหํ คจฺฉถา’’ติ ปุจฺฉิํสุฯ สตฺถุ สนฺติกํ ธมฺมสฺสวนายาติฯ เอถ ตตฺถ คนฺตฺวา กิํ กริสฺสถ, อมฺหากํ จนฺทาภสฺส พฺราหฺมณสฺส อานุภาวสทิโส อานุภาโว นตฺถิฯ เอตสฺส หิ สรีรํ ผุสนฺตา อิทํ นาม ลภนฺติ, เอถ ปสฺสถ นนฺติฯ ตุมฺหากํ จนฺทาภสฺส พฺราหฺมณสฺส โก อานุภาโว นาม, อมฺหากํ สตฺถาเยว มหานุภาโวติฯ เต อญฺญมญฺญํ สญฺญาเปตุํ อสกฺโกนฺตา ‘‘วิหารํ คนฺตฺวา จนฺทาภสฺส วา อมฺหากํ วา สตฺถุ อานุภาวํ ชานิสฺสามา’’ติ ตํ คเหตฺวา วิหารํ อคมํสุฯ

สตฺถา ตสฺมิํ อตฺตโน สนฺติกํ อุปสงฺกมนฺเตเยว จนฺทาภาย อนฺตรธานํ อกาสิฯ โส สตฺถุ สนฺติเก องฺคารปจฺฉิยํ กาโก วิย อโหสิฯ อถ นํ เอกมนฺตํ นยิํสุ, อาภา ปฏิปากติกา อโหสิฯ ปุน สตฺถุ สนฺติกํ อานยิํสุ, อาภา ตเถว อนฺตรธายิฯ เอวํ ติกฺขตฺตุํ คนฺตฺวา อนฺตรธายมานํ อาภํ ทิสฺวา จนฺทาโภ จินฺเตสิ – ‘‘อยํ อาภาย อนฺตรธานมนฺตํ ชานาติ มญฺเญ’’ติฯ โส สตฺถารํ ปุจฺฉิ – ‘‘กิํ นุ โข อาภาย อนฺตรธานมนฺตํ ชานาถา’’ติ? อาม, ชานามีติฯ เตน หิ เม เทถาติฯ น สกฺกา อปพฺพชิตสฺส ทาตุนฺติฯ โส พฺราหฺมเณ อาห – ‘‘เอตสฺมิํ มนฺเต คหิเต อหํ สกลชมฺพุทีเป เชฏฺฐโก ภวิสฺสามิ, ตุมฺเห เอตฺเถว โหถ, อหํ ปพฺพชิตฺวา กติปาเหเนว มนฺตํ คณฺหิสฺสามี’’ติฯ โส สตฺถารํ ปพฺพชฺชํ ยาจิตฺวา อุปสมฺปชฺชิฯ

อถสฺส ทฺวตฺติํสาการํ อาจิกฺขิฯ โส ‘‘กิํ อิท’’นฺติ ปุจฺฉิฯ อิทํ มนฺตสฺส ปริกมฺมํ สชฺฌายิตุํ วฏฺฏตีติฯ พฺราหฺมณาปิ อนฺตรนฺตรา อาคนฺตฺวา ‘‘คหิโต เต มนฺโต’’ติ ปุจฺฉนฺติฯ น ตาว คณฺหามีติฯ โส กติปาเหเนว อรหตฺตํ ปตฺวา พฺราหฺมเณหิ อาคนฺตฺวา ปุจฺฉิตกาเล ‘‘ยาถ ตุมฺเห, อิทานาหํ อนาคมนธมฺโม ชาโต’’ติ อาหฯ ภิกฺขู ตถาคตสฺส อาโรเจสุํ – ‘‘อยํ, ภนฺเต, อภูตํ วตฺวา อญฺญํ พฺยากโรตี’’ติฯ สตฺถา ‘‘ขีณาสโว อิทานิ, ภิกฺขเว, มม ปุตฺโต จนฺทาโภ, ภูตเมเวส กเถตี’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[413]

‘‘จนฺทํว วิมลํ สุทฺธํ, วิปฺปสนฺนมนาวิลํ;

นนฺทีภวปริกฺขีณํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ

ตตฺถ วิมลนฺติ อพฺภาทิมลรหิตํฯ สุทฺธนฺติ นิรุปกฺกิเลสํฯ วิปฺปสนฺนนฺติ ปสนฺนจิตฺตํฯ อนาวิลนฺติ กิเลสาวิลตฺตรหิตํฯ นนฺทีภวปริกฺขีณนฺติ ตีสุ ภเวสุ ปริกฺขีณตณฺหํ ตมหํ พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

จนฺทาภตฺเถรวตฺถุ ติํสติมํฯ

31. สีวลิตฺเถรวตฺถุ

โย อิมนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา กุณฺฑโกลิยํ นิสฺสาย กุณฺฑธานวเน วิหรนฺโต สีวลิตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ

เอกสฺมิญฺหิ สมเย สุปฺปวาสา นาม โกลิยธีตา สตฺตวสฺสานิ คพฺภํ ธาเรตฺวา สตฺตาหํ มูฬฺหคพฺภา ทุกฺขาหิ ติพฺพาหิ กฏุกาหิ เวทนาหิ ผุฏฺฐา ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ วต โส ภควา, โย อิมสฺส เอวรูปสฺส ทุกฺขสฺส ปหานาย ธมฺมํ เทเสติฯ สุปฺปฏิปนฺโน วต ตสฺส ภควโต สาวกสงฺโฆ, โย อิมสฺส เอวรูปสฺส ทุกฺขสฺส ปหานาย ปฏิปนฺโนฯ