ตตฺถ วตวนฺตนฺติ ธุตวเตน, สมนฺนาคตํ จตุปาริสุทฺธิสีเลน สีลวนฺตํ, ตณฺหาอุสฺสทาภาเวน อนุสฺสทํ , ฉฬินฺทฺริยทมเนน ทนฺตํ, โกฏิยํ ฐิเตน อตฺตภาเวน อนฺติมสรีรํ ตมหํ พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

สาริปุตฺตตฺเถรวตฺถุ สตฺตรสมํฯ

18. อุปฺปลวณฺณาเถรีวตฺถุ

วาริ โปกฺขรปตฺเตวาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อุปฺปลวณฺณเถริํ อารพฺภ กเถสิฯ วตฺถุ ‘‘มธุวา มญฺญติ พาโล’’ติ คาถาวณฺณนาย (ธ. ป. 69) วิตฺถาริตเมวฯ วุตฺตญฺหิ ตตฺถ (ธ. ป. อฏฺฐ. 1.69) –

อปเรน สมเยน มหาชโน ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสิ ‘‘ขีณาสวาปิ มญฺเญ กามสุขํ สาทิยนฺติ, กามํ เสวนฺติ, กิํ น เสวิสฺสนฺติฯ น เหเต โกฬาปรุกฺขา, น จ วมฺมิกา, อลฺลมํสสรีราว, ตสฺมา เอเตปิ กามสุขํ สาทิยนฺตี’’ติฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา ‘‘กาย นุตฺถ, ภิกฺขเว, เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อิมาย นามา’’ติ วุตฺเต ‘‘น, ภิกฺขเว, ขีณาสวา กามสุขํ สาทิยนฺติ, น กามํ เสวนฺติฯ ยถา หิ ปทุมปตฺเต ปติตํ อุทกพินฺทุ น ลิมฺปติ น สณฺฐาติ, วินิวตฺติตฺวา ปน ปตเตวฯ ยถา จ อารคฺเค สาสโป น อุปลิมฺปติ น สณฺฐาติ, วินิวตฺติตฺวา ปตเตว, เอวํ ขีณาสวสฺส จิตฺเต ทุวิโธปิ กาโม น ลิมฺปติ น สณฺฐาตี’’ติ อนุสนฺธิํ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[401]

‘‘วาริ โปกฺขรปตฺเตว, อารคฺเคริว สาสโป;

โย น ลิมฺปติ กาเมสุ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ

ตตฺถ โย น ลิมฺปตีติ เอวเมวํ โย อพฺภนฺตเร ทุวิเธปิ กาเม น อุปลิมฺปติ, ตสฺมิํ กาเม น สณฺฐาติ, ตมหํ พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

อุปฺปลวณฺณาเถรีวตฺถุ อฏฺฐารสมํฯ

19. อญฺญตรพฺราหฺมณวตฺถุ

โย ทุกฺขสฺสาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อญฺญตรํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ กเถสิฯ

ตสฺส กิเรโก ทาโส อปญฺญตฺเต สิกฺขาปเท ปลายิตฺวา ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ พฺราหฺมโณ ตํ โอโลเกนฺโต อทิสฺวา เอกทิวสํ สตฺถารา สทฺธิํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺตํ ทฺวารนฺตเร ทิสฺวา จีวรํ ทฬฺหํ อคฺคเหสิฯ สตฺถา นิวตฺติตฺวา ‘‘กิํ อิทํ, พฺราหฺมณา’’ติ ปุจฺฉิฯ ทาโส เม, โภ โคตมาติ ฯ ปนฺนภาโร เอส, พฺราหฺมณาติฯ ‘‘ปนฺนภาโร’’ติ จ วุตฺเต พฺราหฺมโณ ‘‘อรหา’’ติ สลฺลกฺเขสิฯ ตสฺมา ปุนปิ เตน ‘‘เอวํ, โภ โคตมา’’ติ วุตฺเต สตฺถา ‘‘อาม, พฺราหฺมณ, ปนฺนภาโร’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[402]

‘‘โย ทุกฺขสฺส ปชานาติ, อิเธว ขยมตฺตโน;

ปนฺนภารํ วิสํยุตฺตํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ

ตตฺถ ทุกฺขสฺสาติ ขนฺธทุกฺขสฺสฯ ปนฺนภารนฺติ โอหิตขนฺธภารํ จตูหิ โยเคหิ สพฺพกิเลเสหิ วา วิสํยุตฺตํ ตมหํ พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถฯ เทสนาวสาเน โส พฺราหฺมโณ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ, สมฺปตฺตานมฺปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติฯ

อญฺญตรพฺราหฺมณวตฺถุ เอกูนวีสติมํฯ

20. เขมาภิกฺขุนีวตฺถุ

คมฺภีรปญฺญนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา คิชฺฌกูเฏ วิหรนฺโต เขมํ นาม ภิกฺขุนิํ อารพฺภ กเถสิฯ

เอกทิวสญฺหิ ปฐมยามสมนนฺตเร สกฺโก เทวราชา ปริสาย สทฺธิํ อาคนฺตฺวา สตฺถุ สนฺติเก สารณียธมฺมกถํ สุณนฺโต นิสีทิฯ ตสฺมิํ ขเณ เขมา ภิกฺขุนี ‘‘สตฺถารํ ปสฺสิสฺสามี’’ติ อาคนฺตฺวา สกฺกํ ทิสฺวา อากาเส ฐิตาว สตฺถารํ วนฺทิตฺวา นิวตฺติฯ