โส ตํ วนฺทิตฺวา นิวตฺตนฺติํ ทิสฺวา สตฺถารํ ปุจฺฉิ – ‘‘กา นาเมสา , ภนฺเต, อาคจฺฉมานาว ตุมฺเห ทิสฺวา นิวตฺตตี’’ติ? สตฺถา ‘‘กิสาโคตมี นาเมสา, มหาราช, มม ธีตา ปํสุกูลิกตฺเถรีนํ อคฺคา’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[395]

‘‘ปํสุกูลธรํ ชนฺตุํ, กิสํ ธมนิสนฺถตํ;

เอกํ วนสฺมิํ ฌายนฺตํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ

ตตฺถ กิสนฺติ ปํสุกูลิกา หิ อตฺตโน อนุรูปํ ปฏิปทํ ปูเรนฺตา อปฺปมํสโลหิตา เจว โหนฺติ ธมนิสนฺถตคตฺตา จ, ตสฺมา เอวมาหฯ เอกํ วนสฺมินฺติ วิวิตฺตฏฺฐาเน เอกกํ วนสฺมิํ ฌายนฺตํ ตมหํ พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

กิสาโคตมีวตฺถุ ทฺวาทสมํฯ

13. เอกพฺราหฺมณวตฺถุ

น จาหนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เอกํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ กเถสิฯ

โส กิร ‘‘สมโณ โคตโม อตฺตโน สาวเก พฺราหฺมณาติ วทติ อหญฺจมฺหิ พฺราหฺมณโยนิยํ นิพฺพตฺโต, มมฺปิ นุ โข เอวํ วตฺตุํ วฏฺฏตี’’ติ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ตมตฺถํ ปุจฺฉิฯ อถ นํ สตฺถา ‘‘นาหํ, พฺราหฺมณ, พฺราหฺมณโยนิยํ นิพฺพตฺตมตฺเตเนวํ วทามิ, โย ปน อกิญฺจโน อคหโณ, ตมหํ พฺราหฺมณํ วทามี’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[396]

‘‘น จาหํ พฺราหฺมณํ พฺรูมิ, โยนิชํ มตฺติสมฺภวํ;

โภวาทิ นาม โส โหติ, สเจ โหติ สกิญฺจโน;

อกิญฺจนํ อนาทานํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ

ตตฺถ โยนิชนฺติ โยนิยํ ชาตํฯ มตฺติสมฺภวนฺติ พฺราหฺมณิยา มาตุ สนฺตเก อุทรสฺมิํ สมฺภูตํฯ

โภวาทีติ โส ปน อามนฺตนาทีสุ ‘‘โภ, โภ’’ติ วตฺวา วิจรนฺโต โภวาทิ นาม โหติ, สเจ ราคาทีหิ กิญฺจเนหิ สกิญฺจโนฯ อหํ ปน ราคาทีหิ อกิญฺจนํ จตูหิ อุปาทาเนหิ อนาทานํ พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน โส พฺราหฺมโณ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ, สมฺปตฺตานมฺปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติฯ

เอกพฺราหฺมณวตฺถุ เตรสมํฯ

14. อุคฺคเสนเสฏฺฐิปุตฺตวตฺถุ

สพฺพสํโยชนนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต อุคฺคเสนํ นาม เสฏฺฐิปุตฺตํ อารพฺภ กเถสิฯ วตฺถุ ‘‘มุญฺจ ปุเร มุญฺจ ปจฺฉโต’’ติ (ธ. ป. 348) คาถาวณฺณนาย วิตฺถาริตเมวฯ

ตทา หิ สตฺถา, ‘‘ภนฺเต, อุคฺคเสโน ‘น ภายามี’ติ วทติ, อภูเตน มญฺเญ อญฺญํ พฺยากโรตี’’ติ ภิกฺขูหิ วุตฺเต, ‘‘ภิกฺขเว, มม ปุตฺตสทิสา ฉินฺนสํโยชนา น ภายนฺติเยวา’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[397]

‘‘สพฺพสํโยชนํ เฉตฺวา, โย เว น ปริตสฺสติ;

สงฺคาติคํ วิสํยุตฺตํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ

ตตฺถ สพฺพสํโยชนนฺติ ทสวิธสํโยชนํฯ น ปริตสฺสตีติ ตณฺหาย น ภายติฯ ตมหนฺติ ตํ อหํ ราคาทีนํ สงฺคานํ อตีตตฺตา สงฺคาติคํ, จตุนฺนมฺปิ โยคานํ อภาเวน วิสํยุตฺตํ พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

อุคฺคเสนเสฏฺฐิปุตฺตวตฺถุ จุทฺทสมํฯ

15. ทฺเวพฺราหฺมณวตฺถุ

เฉตฺวา นทฺธินฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ทฺเว พฺราหฺมเณ อารพฺภ กเถสิฯ