ตํ สุตฺวา โคธราชา ‘‘ยถา ยถา ตฺวํ กเถสิ, ตถา ตถา เม ปลายิตุกามตาว โหตี’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

‘‘เอส ภิยฺโย ปเวกฺขามิ, วมฺมิกํ สตโปริสํ;

เตลํ โลณญฺจ กิตฺเตสิ, อหิตํ มยฺห ปิปฺผลี’’ติฯ (ชา. 1.4.100);

เอวญฺจ ปน วตฺวา ‘‘อหํ เอตฺตกํ กาลํ ตยิ สมณสญฺญํ อกาสิํ, อิทานิ ปน เต มํ ปหริตุกามตาย ทณฺโฑ ขิตฺโต, ตสฺส ขิตฺตกาเลเยว อสมโณ ชาโตฯ กิํ ตาทิสสฺส ทุปฺปญฺญสฺส ปุคฺคลสฺส ชฏาหิ, กิํ สขุเรน อชินจมฺเมนฯ อพฺภนฺตรญฺหิ เต คหนํ, เกวลํ พาหิรเมว ปริมชฺชสี’’ติ อาหฯ สตฺถา อิมํ อตีตํ อาหริตฺวา ‘‘ตทา เอส กุหโก ตาปโส อโหสิ, โคธราชา ปน อหเมวา’’ติ วตฺวา ชาตกํ สโมธาเนตฺวา ตทา โคธปณฺฑิเตน ตสฺส นิคฺคหิตการณํ ทสฺเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[394]

‘‘กิํ เต ชฏาหิ ทุมฺเมธ, กิํ เต อชินสาฏิยา;

อพฺภนฺตรํ เต คหนํ, พาหิรํ ปริมชฺชสี’’ติฯ (ชา. 1.4.98);

ตตฺถ กิํ เต ชฏาหีติ อมฺโภ ทุปฺปญฺญ ตว พทฺธาหิปิ อิมาหิ ชฏาหิ สขุราย นิวตฺถายปิ อิมาย อชินจมฺมสาฏิกาย จ กิมตฺโถติฯ อพฺภนฺตรนฺติ อพฺภนฺตรญฺหิ เต ราคาทิกิเลสคหนํ, เกวลํ หตฺถิลณฺฑํ อสฺสลณฺฑํ วิย มฏฺฐํ พาหิรํ ปริมชฺชสีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

กุหกพฺราหฺมณวตฺถุ เอกาทสมํฯ

12. กิสาโคตมีวตฺถุ

ปํสุกูลธรนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต วิหรนฺโต กิสาโคตมิํ อารพฺภ กเถสิฯ

ตทา กิร สกฺโก ปฐมยามาวสาเน เทวปริสาย สทฺธิํ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺเต สารณียธมฺมกถํ สุณนฺโต นิสีทิฯ ตสฺมิํ ขเณ กิสาโคตมี ‘‘สตฺถารํ ปสฺสิสฺสามี’’ติ อากาเสนาคนฺตฺวา สกฺกํ ทิสฺวา นิวตฺติฯ

โส ตํ วนฺทิตฺวา นิวตฺตนฺติํ ทิสฺวา สตฺถารํ ปุจฺฉิ – ‘‘กา นาเมสา , ภนฺเต, อาคจฺฉมานาว ตุมฺเห ทิสฺวา นิวตฺตตี’’ติ? สตฺถา ‘‘กิสาโคตมี นาเมสา, มหาราช, มม ธีตา ปํสุกูลิกตฺเถรีนํ อคฺคา’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[395]

‘‘ปํสุกูลธรํ ชนฺตุํ, กิสํ ธมนิสนฺถตํ;

เอกํ วนสฺมิํ ฌายนฺตํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ

ตตฺถ กิสนฺติ ปํสุกูลิกา หิ อตฺตโน อนุรูปํ ปฏิปทํ ปูเรนฺตา อปฺปมํสโลหิตา เจว โหนฺติ ธมนิสนฺถตคตฺตา จ, ตสฺมา เอวมาหฯ เอกํ วนสฺมินฺติ วิวิตฺตฏฺฐาเน เอกกํ วนสฺมิํ ฌายนฺตํ ตมหํ พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

กิสาโคตมีวตฺถุ ทฺวาทสมํฯ

13. เอกพฺราหฺมณวตฺถุ

น จาหนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เอกํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ กเถสิฯ

โส กิร ‘‘สมโณ โคตโม อตฺตโน สาวเก พฺราหฺมณาติ วทติ อหญฺจมฺหิ พฺราหฺมณโยนิยํ นิพฺพตฺโต, มมฺปิ นุ โข เอวํ วตฺตุํ วฏฺฏตี’’ติ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ตมตฺถํ ปุจฺฉิฯ อถ นํ สตฺถา ‘‘นาหํ, พฺราหฺมณ, พฺราหฺมณโยนิยํ นิพฺพตฺตมตฺเตเนวํ วทามิ, โย ปน อกิญฺจโน อคหโณ, ตมหํ พฺราหฺมณํ วทามี’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[396]

‘‘น จาหํ พฺราหฺมณํ พฺรูมิ, โยนิชํ มตฺติสมฺภวํ;

โภวาทิ นาม โส โหติ, สเจ โหติ สกิญฺจโน;

อกิญฺจนํ อนาทานํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ

ตตฺถ โยนิชนฺติ โยนิยํ ชาตํฯ มตฺติสมฺภวนฺติ พฺราหฺมณิยา มาตุ สนฺตเก อุทรสฺมิํ สมฺภูตํฯ