โส กิร ‘‘อหํ มาติโต จ ปิติโต จ สุชาโต พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺโตฯ สเจ สมโณ โคตโม อตฺตโน สาวเก พฺราหฺมณาติ วทติ, มมฺปิ นุ โข ตถา วตฺตุํ วฏฺฏตี’’ติ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ตมตฺถํ ปุจฺฉิฯ อถ นํ สตฺถา ‘‘นาหํ, พฺราหฺมณ, ชฏามตฺเตน, น ชาติโคตฺตมตฺเตน พฺราหฺมณํ วทามิ, ปฏิวิทฺธสจฺจเมว ปนาหํ พฺราหฺมโณติ วทามี’’ติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[393]

‘‘น ชฏาหิ น โคตฺเตน, น ชจฺจา โหติ พฺราหฺมโณ;

ยมฺหิ สจฺจญฺจ ธมฺโม จ, โส สุจี โส จ พฺราหฺมโณ’’ติฯ

ตตฺถ สจฺจนฺติ ยสฺมิํ ปุคฺคเล จตฺตาริ สจฺจานิ โสฬสหากาเรหิ ปฏิวิชฺฌิตฺวา ฐิตํ สจฺจญาณญฺเจว นววิโธ จ โลกุตฺตรธมฺโม อตฺถิ, โส สุจิ, โส พฺราหฺมโณ จาติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

ชฏิลพฺราหฺมณวตฺถุ ทสมํฯ

11. กุหกพฺราหฺมณวตฺถุ

กิํ เตติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา กูฏาคารสาลายํ วิหรนฺโต เอกํ วคฺคุลิวตํ กุหกพฺราหฺมณํ อารพฺภ กเถสิฯ

โส กิร เวสาลินครทฺวาเร เอกํ กกุธรุกฺขํ อารุยฺห ทฺวีหิ ปาเทหิ รุกฺขสาขํ คณฺหิตฺวา อโธสิโร โอลมฺพนฺโต ‘‘กปิลานํ เม สตํ เทถ, กหาปเณ เทถ, ปริจาริกํ เทถ, โน เจ ทสฺสถ, อิโต ปติตฺวา มรนฺโต นครํ อนครํ กริสฺสามี’’ติ วทติฯ ตถาคตสฺส ภิกฺขุสงฺฆปริวุตสฺส นครํ ปวิสนกาเล ภิกฺขู ตํ พฺราหฺมณํ ทิสฺวา นิกฺขมนกาเลปิ นํ ตเถว โอลมฺพนฺตํ ปสฺสิํสุฯ นาคราปิ ‘‘อยํ ปาโตว ปฏฺฐาย เอวํ โอลมฺพนฺโต ปติตฺวา มรนฺโต นครํ อนครํ กเรยฺยา’’ติ จินฺเตตฺวา นครวินาสภีตา ‘‘ยํ โส ยาจติ, สพฺพํ เทมา’’ติ ปฏิสฺสุณิตฺวา อทํสุฯ โส โอตริตฺวา สพฺพํ คเหตฺวา อคมาสิฯ

ภิกฺขู วิหารูปจาเร ตํ คาวิํ วิย วิรวิตฺวา คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา สญฺชานิตฺวา ‘‘ลทฺธํ เต , พฺราหฺมณ, ยถาปตฺถิต’’นฺติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อาม, ลทฺธํ เม’’ติ สุตฺวา อนฺโตวิหารํ คนฺตฺวา ตถาคตสฺส ตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ สตฺถา ‘‘น, ภิกฺขเว, อิทาเนว โส กุหกโจโร, ปุพฺเพปิ กุหกโจโรเยว อโหสิฯ อิทานิ ปเนส พาลชนํ วญฺเจติ, ตทา ปน ปณฺฑิเต วญฺเจตุํ นาสกฺขี’’ติ วตฺวา เตหิ ยาจิโต อตีตมาหริฯ

อตีเต เอกํ กาสิกคามํ นิสฺสาย เอโก กุหกตาปโส วาสํ กปฺเปสิฯ ตํ เอกํ กุลํ ปฏิชคฺคิฯ ทิวา อุปฺปนฺนขาทนียโภชนียโต อตฺตโน ปุตฺตานํ วิย ตสฺสปิ เอกํ โกฏฺฐาสํ เทติ, สายํ อุปฺปนฺนโกฏฺฐาสํ ฐเปตฺวา ทุติยทิวเส เทติฯ อเถกทิวสํ สายํ โคธมํสํ ลภิตฺวา สาธุกํ ปจิตฺวา ตโต โกฏฺฐาสํ ฐเปตฺวา ทุติยทิวเส ตสฺส อทํสุฯ ตาปโส มํสํ ขาทิตฺวาว รสตณฺหาย พทฺโธ ‘‘กิํ มํสํ นาเมต’’นฺติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘โคธมํส’’นฺติ สุตฺวา ภิกฺขาย จริตฺวา สปฺปิทธิกฏุกภณฺฑาทีนิ คเหตฺวา ปณฺณสาลํ คนฺตฺวา เอกมนฺตํ ฐเปสิฯ ปณฺณสาลาย ปน อวิทูเร เอกสฺมิํ วมฺมิเก โคธราชา วิหรติฯ โส กาเลน กาลํ ตาปสํ วนฺทิตุํ อาคจฺฉติฯ ตํทิวสํ ปเนส ‘‘ตํ วธิสฺสามี’’ติ ทณฺฑํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ตสฺส วมฺมิกสฺส อวิทูเร ฐาเน นิทฺทายนฺโต วิย นิสีทิฯ โคธราชา วมฺมิกโต นิกฺขมิตฺวา ตสฺส สนฺติกํ อาคจฺฉนฺโตว อาการํ สลฺลกฺเขตฺวา ‘‘น เม อชฺช อาจริยสฺส อากาโร รุจฺจตี’’ติ ตโตว นิวตฺติฯ ตาปโส ตสฺส นิวตฺตนภาวํ ญตฺวา ตสฺส มารณตฺถาย ทณฺฑํ ขิปิ, ทณฺโฑ วิรชฺฌิตฺวา คโตฯ โคธราชาปิ ธมฺมิกํ ปวิสิตฺวา ตโต สีสํ นีหริตฺวา อาคตมคฺคํ โอโลเกนฺโต ตาปสํ อาห –

‘‘สมณํ ตํ มญฺญมาโน, อุปคจฺฉิมสญฺญตํ;

โส มํ ทณฺเฑน ปาหาสิ, ยถา อสมโณ ตถาฯ

‘‘กิํ เต ชฏาหิ ทุมฺเมธ, กิํ เต อชินสาฏิยา;

อพฺภนฺตรํ เต คหนํ, พาหิรํ ปริมชฺชสี’’ติฯ (ชา. 1.4.97-98);

อถ นํ ตาปโส อตฺตโน สนฺตเกน ปโลเภตุํ เอวมาห –

‘‘เอหิ โคธ นิวตฺตสฺสุ, ภุญฺช สาลีนโมทนํ;

เตลํ โลณญฺจ เม อตฺถิ, ปหูตํ มยฺห ปิปฺผลี’’ติฯ (ชา. 1.4.99);

ตํ สุตฺวา โคธราชา ‘‘ยถา ยถา ตฺวํ กเถสิ, ตถา ตถา เม ปลายิตุกามตาว โหตี’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

‘‘เอส ภิยฺโย ปเวกฺขามิ, วมฺมิกํ สตโปริสํ;

เตลํ โลณญฺจ กิตฺเตสิ, อหิตํ มยฺห ปิปฺผลี’’ติฯ (ชา. 1.4.100);

เอวญฺจ ปน วตฺวา ‘‘อหํ เอตฺตกํ กาลํ ตยิ สมณสญฺญํ อกาสิํ, อิทานิ ปน เต มํ ปหริตุกามตาย ทณฺโฑ ขิตฺโต, ตสฺส ขิตฺตกาเลเยว อสมโณ ชาโตฯ กิํ ตาทิสสฺส ทุปฺปญฺญสฺส ปุคฺคลสฺส ชฏาหิ, กิํ สขุเรน อชินจมฺเมนฯ อพฺภนฺตรญฺหิ เต คหนํ, เกวลํ พาหิรเมว ปริมชฺชสี’’ติ อาหฯ สตฺถา อิมํ อตีตํ อาหริตฺวา ‘‘ตทา เอส กุหโก ตาปโส อโหสิ, โคธราชา ปน อหเมวา’’ติ วตฺวา ชาตกํ สโมธาเนตฺวา ตทา โคธปณฺฑิเตน ตสฺส นิคฺคหิตการณํ ทสฺเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[394]

‘‘กิํ เต ชฏาหิ ทุมฺเมธ, กิํ เต อชินสาฏิยา;

อพฺภนฺตรํ เต คหนํ, พาหิรํ ปริมชฺชสี’’ติฯ (ชา. 1.4.98);

ตตฺถ กิํ เต ชฏาหีติ อมฺโภ ทุปฺปญฺญ ตว พทฺธาหิปิ อิมาหิ ชฏาหิ สขุราย นิวตฺถายปิ อิมาย อชินจมฺมสาฏิกาย จ กิมตฺโถติฯ อพฺภนฺตรนฺติ อพฺภนฺตรญฺหิ เต ราคาทิกิเลสคหนํ, เกวลํ หตฺถิลณฺฑํ อสฺสลณฺฑํ วิย มฏฺฐํ พาหิรํ ปริมชฺชสีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

กุหกพฺราหฺมณวตฺถุ เอกาทสมํฯ

12. กิสาโคตมีวตฺถุ

ปํสุกูลธรนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต วิหรนฺโต กิสาโคตมิํ อารพฺภ กเถสิฯ

ตทา กิร สกฺโก ปฐมยามาวสาเน เทวปริสาย สทฺธิํ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺเต สารณียธมฺมกถํ สุณนฺโต นิสีทิฯ ตสฺมิํ ขเณ กิสาโคตมี ‘‘สตฺถารํ ปสฺสิสฺสามี’’ติ อากาเสนาคนฺตฺวา สกฺกํ ทิสฺวา นิวตฺติฯ