สีหา กิร เอกทิวสํ โคจรํ คเหตฺวา รชตสุวณฺณมณิปวาฬคุหานํ อญฺญตรํ ปวิสิตฺวา มโนสิลาตเล หริตาลจุณฺเณสุ สตฺตาหํ นิปชฺชิตฺวา สตฺตเม ทิวเส อุฏฺฐาย นิปนฺนฏฺฐานํ โอโลเกตฺวา สเจ นงฺคุฏฺฐสฺส วา กณฺณานํ วา หตฺถปาทานํ วา จลิตตฺตา มโนสิลาหริตาลจุณฺณานํ วิปฺปกิณฺณตํ ปสฺสนฺติ, ‘‘น เต อิทํ ชาติยา วา โคตฺตสฺส วา ปติรูป’’นฺติ ปุน สตฺตาหํ นิราหารา นิปชฺชนฺติ, จุณฺณานํ ปน วิปฺปกิณฺณภาเว อสติ ‘‘อิทํ เต ชาติโคตฺตานํ อนุจฺฉวิก’’นฺติ อาสยา นิกฺขมิตฺวา วิชมฺภิตฺวา ทิสา อนุวิโลเกตฺวา ติกฺขตฺตุํ สีหนาทํ นทิตฺวา โคจราย ปกฺกมนฺติฯ เอวรูปาย สีหโยนิยา อาคโต อยํ ภิกฺขุฯ ตสฺส กายสมาจารํ ทิสฺวา ภิกฺขู สตฺถุ อาโรเจสุํ – ‘‘น โน, ภนฺเต, สนฺตกายตฺเถรสทิโส ภิกฺขุ ทิฏฺฐปุพฺโพฯ อิมสฺส หิ นิสินฺนฏฺฐาเน หตฺถจลนํ วา ปาทจลนํ วา กายวิชมฺภิตา วา นตฺถี’’ติฯ ตํ สุตฺวา สตฺถา, ‘‘ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา นาม สนฺตกายตฺเถเรน วิย กายาทีหิ อุปสนฺเตเนว ภวิตพฺพ’’นฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[378]

‘‘สนฺตกาโย สนฺตวาโจ, สนฺตวา สุสมาหิโต;

วนฺตโลกามิโส ภิกฺขุ, อุปสนฺโตติ วุจฺจตี’’ติฯ

ตตฺถ สนฺตกาโยติ ปาณาติปาตาทีนํ อภาเวน สนฺตกาโย, มุสาวาทาทีนํ อภาเวน สนฺตวาโจ, อภิชฺฌาทีนํ อภาเวน สนฺตวา, กายาทีนํ ติณฺณมฺปิ สุฏฺฐุ สมาหิตตฺตา สุสมาหิโต, จตูหิ มคฺเคหิ โลกามิสสฺส วนฺตตาย วนฺตโลกามิโส ภิกฺขุ อพฺภนฺตเร ราคาทีนํ อุปสนฺตตาย อุปสนฺโตติ วุจฺจตีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน โส เถโร อรหตฺเต ปติฏฺฐหิ, สมฺปตฺตานมฺปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติฯ

สนฺตกายตฺเถรวตฺถุ นวมํฯ

10. นงฺคลกุลตฺเถรวตฺถุ

อตฺตนา โจทยตฺตานนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต นงฺคลกุลตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ

เอโก กิร ทุคฺคตมนุสฺโส ปเรสํ ภติํ กตฺวา ชีวติ, ตํ เอโก ภิกฺขุ ปิโลติกขณฺฑนิวตฺถํ นงฺคลํ อุกฺขิปิตฺวา คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา เอวมาห – ‘‘กิํ ปน เต เอวํ ชีวนโต ปพฺพชิตุํ น วร’’นฺติฯ โก มํ, ภนฺเต, เอวํ ชีวนฺตํ ปพฺพาเชสฺสตีติ? สเจ ปพฺพชิสฺสสิ , อหํ ตํ ปพฺพาเชสฺสามีติฯ

สาธุ ภนฺเต , สเจ มํ ปพฺพาเชสฺสถ, ปพฺพชิสฺสามีติฯ อถ นํ โส เถโร เชตวนํ เนตฺวา สหตฺเถน, นฺหาเปตฺวา มาฬเก ฐเปตฺวา ปพฺพาเชตฺวา นิวตฺถปิโลติกขณฺเฑน สทฺธิํ นงฺคลํ มาฬกสีมายเมว รุกฺขสาขายํ ฐปาเปสิฯ โส อุปสมฺปนฺนกาเลปิ นงฺคลกุลตฺเถโรตฺเวว ปญฺญายิฯ โส พุทฺธานํ อุปฺปนฺนลาภสกฺการํ นิสฺสาย ชีวนฺโต อุกฺกณฺฐิตฺวา อุกฺกณฺฐิตํ วิโนเทตุํ อสกฺโกนฺโต ‘‘น ทานิ สทฺธาเทยฺยานิ กาสายานิ ปริทหิตฺวา คมิสฺสามี’’ติ ตํ รุกฺขมูลํ คนฺตฺวา อตฺตนาว อตฺตานํ โอวทิ – ‘‘อหิริก, นิลฺลชฺช, อิทํ นิวาเสตฺวา วิพฺภมิตฺวา ภติํ กตฺวา ชีวิตุกาโม ชาโต’’ติฯ ตสฺเสวํ อตฺตานํ โอวทนฺตสฺเสว จิตฺตํ ตนุกภาวํ คตํฯ โส นิวตฺติตฺวา ปุน กติปาหจฺจเยน อุกฺกณฺฐิตฺวา ตเถว อตฺตานํ โอวทิ, ปุนสฺส จิตฺตํ นิวตฺติฯ โส อิมินาว นีหาเรน อุกฺกณฺฐิตอุกฺกณฺฐิตกาเล ตตฺถ คนฺตฺวา อตฺตานํ โอวทิฯ อถ นํ ภิกฺขู ตตฺถ อภิณฺหํ คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา, ‘‘อาวุโส, นงฺคลตฺเถร กสฺมา เอตฺถ คจฺฉสี’’ติ ปุจฺฉิํสุฯ โส ‘‘อาจริยสฺส สนฺติกํ คจฺฉามิ, ภนฺเต’’ติ วตฺวา กติปาเหเนว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ

ภิกฺขู เตน สทฺธิํ เกฬิํ กโรนฺตา อาหํสุ – ‘‘อาวุโส นงฺคลตฺเถร, ตว วิจรณมคฺโค อวฬญฺโช วิย ชาโต, อาจริยสฺส สนฺติกํ น คจฺฉสิ มญฺเญ’’ติฯ อาม, ภนฺเต, มยํ สํสคฺเค สติ อคมิมฺหา, อิทานิ ปน โส สํสคฺโค ฉินฺโน, เตน น คจฺฉามาติฯ ตํ สุตฺวา ภิกฺขู ‘‘เอส อภูตํ วตฺวา อญฺญํ พฺยากโรตี’’ติ สตฺถุ ตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ สตฺถา ‘‘อาม, ภิกฺขเว, มม ปุตฺโต อตฺตนาว อตฺตานํ โจเทตฺวา ปพฺพชิตกิจฺจสฺส มตฺถกํ ปตฺโต’’ติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ –

[379]

‘‘อตฺตนา โจทยตฺตานํ, ปฏิมํเสถ อตฺตนา;

โส อตฺตคุตฺโต สติมา, สุขํ ภิกฺขุ วิหาหิสิฯ

[380]

‘‘อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ, โก หิ นาโถ ปโร สิยา;

อตฺตา หิ อตฺตโน คติ;

ตสฺมา สํยมมตฺตานํ, อสฺสํ ภทฺรํว วาณิโช’’ติฯ

ตตฺถ โจทยตฺตานนฺติ อตฺตนาว อตฺตานํ โจทย สารยฯ ปฏิมํเสถาติ อตฺตนาว อตฺตานํ ปริวีมํสถฯ โสติ โส ตฺวํ, ภิกฺขุ, เอวํ สนฺเต อตฺตนาว คุตฺตตาย อตฺตคุตฺโต, อุปฏฺฐิตสติตาย สติมา หุตฺวา สพฺพิริยาปเถสุ สุขํ วิหริสฺสสีติ อตฺโถฯ

นาโถติ อวสฺสโย ปติฏฺฐาฯ โก หิ นาโถ ปโรติ ยสฺมา ปรสฺส อตฺตภาเว ปติฏฺฐาย กุสลํ วา กตฺวา สคฺคปรายเณน มคฺคํ วา ภาเวตฺวา สจฺฉิกตผเลน ภวิตุํ น สกฺกา, ตสฺมา โก หิ นาม ปโร นาโถ ภเวยฺยาติ อตฺโถฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อตฺตาว อตฺตโน คติ ปติฏฺฐา สรณํ, ตสฺมา ยถา ภทฺรํ อสฺสาชานียํ นิสฺสาย ลาภํ ปตฺถยนฺโต วาณิโช ตสฺส วิสมฏฺฐานจารํ ปจฺฉินฺทิตฺวา ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ นหาเปนฺโต โภเชนฺโต สํยเมติ ปฏิชคฺคติ, เอวํ ตฺวมฺปิ อนุปฺปนฺนสฺส อกุสลสฺส อุปฺปาทํ นิวาเรนฺโต สติสมฺโมเสน อุปฺปนฺนํ อกุสลํ ปชหนฺโต อตฺตานํ สํยม โคปย, เอวํ สนฺเต ปฐมชฺฌานํ อาทิํ กตฺวา โลกิยโลกุตฺตรวิเสสํ อธิคมิสฺสสีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

นงฺคลกุลตฺเถรวตฺถุ ทสมํฯ

11. วกฺกลิตฺเถรวตฺถุ

ปาโมชฺชพหุโลติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต วกฺกลิตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ

โส กิรายสฺมา สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต ปิณฺฑาย ปวิฏฺฐํ ตถาคตํ ทิสฺวา สตฺถุ สรีรสมฺปตฺติํ โอโลเกตฺวา สรีรสมฺปตฺติทสฺสเนน อติตฺโต ‘‘เอวาหํ นิจฺจกาลํ ตถาคตํ ทฏฺฐุํ ลภิสฺสามี’’ติ สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ยตฺถ ฐิเตน สกฺกา ทสพลํ ปสฺสิตุํ, ตตฺถ ฐิโต สชฺฌายกมฺมฏฺฐานมนสิการาทีนิ ปหาย สตฺถารํ โอโลเกนฺโตว วิจรติฯ