5. วิปกฺขเสวกภิกฺขุวตฺถุ

สลาภนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต อญฺญตรํ วิปกฺขเสวกํ ภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิฯ

ตสฺส กิเรโก เทวทตฺตปกฺขิโก ภิกฺขุ สหาโย อโหสิฯ โส ตํ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ ปิณฺฑาย จริตฺวา กตภตฺตกิจฺจํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ‘‘กุหิํ คโตสี’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘อสุกฏฺฐานํ นาม ปิณฺฑาย จริตุ’’นฺติฯ ‘‘ลทฺโธ เต ปิณฺฑปาโต’’ติ? ‘‘อาม, ลทฺโธ’’ติฯ ‘‘อิธ อมฺหากํ มหาลาภสกฺกาโร, กติปาหํ อิเธว โหหี’’ติฯ โส ตสฺส วจเนน กติปาหํ ตตฺถ วสิตฺวา สกฏฺฐานเมว อคมาสิ ฯ อถ นํ ภิกฺขู ‘‘อยํ, ภนฺเต, เทวทตฺตสฺส อุปฺปนฺนลาภสกฺการํ ปริภุญฺชติ, เทวทตฺตสฺส ปกฺขิโก เอโส’’ติ ตถาคตสฺส อาโรเจสุํฯ สตฺถา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ เอวมกาสี’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘อาม, ภนฺเต, อหํ ตตฺถ เอกํ ทหรํ นิสฺสาย กติปาหํ วสิํ, น จ ปน เทวทตฺตสฺส ลทฺธิํ โรเจมี’’ติฯ อถ นํ ภควา ‘‘กิญฺจาปิ ตฺวํ ลทฺธิํ น โรเจสิ, ทิฏฺฐทิฏฺฐกานํเยว ปน ลทฺธิํ โรเจนฺโต วิย วิจรสิฯ น ตฺวํ อิทาเนว เอวํ กโรสิ, ปุพฺเพปิ เอวรูโปเยวา’’ติ วตฺวา ‘‘อิทานิ ตาว, ภนฺเต, อมฺเหหิ สามํ ทิฏฺโฐ, ปุพฺเพ ปเนส เกสํ ลทฺธิํ โรเจนฺโต วิย วิจริ, อาจิกฺขถ โน’’ติ ภิกฺขูหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริตฺวา –

‘‘ปุราณโจราน วโจ นิสมฺม,

มหิฬามุโข โปถยมนฺวจารี;

สุสญฺญตานญฺหิ วโจ นิสมฺม,

คชุตฺตโม สพฺพคุเณสุ อฏฺฐา’’ติฯ (ชา. 1.1.26) –

อิมํ มหิฬามุขชาตกํ วิตฺถาเรตฺวา, ‘‘ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา นาม สกลาเภเนว สนฺตุฏฺเฐน ภวิตพฺพํ, ปรลาภํ ปตฺเถตุํ น วฏฺฏติฯ ปรลาภํ ปตฺเถนฺตสฺส หิ ฌานวิปสฺสนามคฺคผเลสุ เอกธมฺโมปิ นุปฺปชฺชติ, สกลาภสนฺตุฏฺฐสฺเสว ปน ฌานาทีนิ อุปฺปชฺชนฺตี’’ติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ –

[365]

‘‘สลาภํ นาติมญฺเญยฺย, นาญฺเญสํ ปิหยํ จเร;

อญฺเญสํ ปิหยํ ภิกฺขุ, สมาธิํ นาธิคจฺฉติฯ

[366]

‘‘อปฺปลาโภปิ เจ ภิกฺขุ, สลาภํ นาติมญฺญติ;

ตํ เว เทวา ปสํสนฺติ, สุทฺธาชีวิํ อตนฺทิต’’นฺติฯ

ตตฺถ สลาภนฺติ อตฺตโน อุปฺปชฺชนกลาภํฯ สปทานจารญฺหิ ปริวชฺเชตฺวา อเนสนาย ชีวิกํ กปฺเปนฺโต สลาภํ อติมญฺญติ หีเฬติ ชิคุจฺฉติ นามฯ ตสฺมา เอวํ อกรเณน สลาภํ นาติมญฺเญยฺยฯ อญฺเญสํ ปิหยนฺติ อญฺเญสํ ลาภํ ปตฺเถนฺโต น จเรยฺยาติ อตฺโถฯ สมาธิํ นาธิคจฺฉตีติ อญฺเญสญฺหิ ลาภํ ปิหยนฺโต เตสํ จีวราทิกรเณ อุสฺสุกฺกํ อาปนฺโน ภิกฺขุ อปฺปนาสมาธิํ วา อุปจารสมาธิํ วา นาธิคจฺฉติฯ สลาภํ นาติมญฺญตีติ อปฺปลาโภปิ สมาโน อุจฺจนีจกุเล ปฏิปาฏิยา สปทานํ จรนฺโต ภิกฺขุ สลาภํ นาติมญฺญติ นามฯ ตํ เวติ ตํ เอวรูปํ ภิกฺขุํ สารชีวิตตาย สุทฺธาชีวิํ ชงฺฆพลํ นิสฺสาย ชีวิตกปฺปเนน อกุสีตตาย อตนฺทิตํ เทวา ปสํสนฺติ โถเมนฺตีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

วิปกฺขเสวกภิกฺขุวตฺถุ ปญฺจมํฯ

6. ปญฺจคฺคทายกพฺราหฺมณวตฺถุ

สพฺพโสติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ปญฺจคฺคทายกํ นาม พฺราหฺมณํ อารพฺภ กเถสิฯ

โส กิร สสฺเส เขตฺเต ฐิตกาเลเยว เขตฺตคฺคํ นาม เทติ, ขลกาเล ขลคฺคํ นาม เทติ, ขลภณฺฑกาเล ขลภณฺฑคฺคํ นาม เทติ, อุกฺขลิกกาเล กุมฺภคฺคํ นาม เทติ, ปาติยํ วฑฺฒิตกาเล ปาตคฺคํ นาม เทตีติ อิมานิ ปญฺจ อคฺคทานานิ เทติ, สมฺปตฺตสฺส อทตฺวา นาม น ภุญฺชติฯ เตนสฺส ปญฺจคฺคทายโกตฺเวว นามํ อโหสิฯ สตฺถา ตสฺส จ พฺราหฺมณิยา จสฺส ติณฺณํ ผลานํ อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา พฺราหฺมณสฺส โภชนเวลายํ คนฺตฺวา ทฺวาเร อฏฺฐาสิฯ โสปิ ทฺวารปมุเข อนฺโตเคหาภิมุโข นิสีทิตฺวา ภุญฺชติ, สตฺถารํ ทฺวาเร ฐิตํ น ปสฺสติฯ