23. นาควคฺโค

1. อตฺตทนฺตวตฺถุ

อหํ นาโค วาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา โกสมฺพิยํ วิหรนฺโต อตฺตานํ อารพฺภ กเถสิฯ วตฺถุ อปฺปมาทวคฺคสฺส อาทิคาถาวณฺณนาย วิตฺถาริตเมวฯ วุตฺตญฺเหตํ ตตฺถ (ธ. ป. อฏฺฐ. 1.สามาวติวตฺถุ) –

มาคณฺฑิยา ตาสํ กิญฺจิ กาตุํ อสกฺกุณิตฺวา ‘‘สมณสฺส โคตมสฺเสว กตฺตพฺพํ กริสฺสามี’’ติ นาครานํ ลญฺชํ ทตฺวา ‘‘สมณํ โคตมํ อนฺโตนครํ ปวิสิตฺวา จรนฺตํ ทาสกมฺมกรโปริเสหิ สทฺธิํ อกฺโกเสตฺวา ปริภาเสตฺวา ปลาเปถา’’ติ อาณาเปสิฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิกา ตีสุ รตเนสุ อปฺปสนฺนา อนฺโตนครํ ปวิฏฺฐํ สตฺถารํ อนุพนฺธิตฺวา ‘‘โจโรสิ พาโลสิ มูฬฺโหสิ เถโนสิ โอฏฺโฐสิ โคโณสิ คทฺรโภสิ เนรยิโกสิ ติรจฺฉานคโตสิ, นตฺถิ ตุยฺหํ สุคติ, ทุคฺคติเยว ตุยฺหํ ปาฏิกงฺขา’’ติ ทสหิ อกฺโกสวตฺถูหิ อกฺโกสนฺติ ปริภาสนฺติฯ ตํ สุตฺวา อายสฺมา อานนฺโท สตฺถารํ เอตทโวจ – ‘‘ภนฺเต, อิเม นาครา อมฺเห อกฺโกสนฺติ ปริภาสนฺติ, อิโต อญฺญตฺถ คจฺฉามา’’ติฯ ‘‘กุหิํ, อานนฺทา’’ติ? ‘‘อญฺญํ นครํ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘ตตฺถ มนุสฺเสสุ อกฺโกสนฺเตสุ ปริภาสนฺเตสุ ปุน กตฺถ คมิสฺสามานนฺทา’’ติฯ ‘‘ตโตปิ อญฺญํ นครํ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘ตตฺถ มนุสฺเสสุ อกฺโกสนฺเตสุ ปริภาสนฺเตสุ กุหิํ คมิสฺสามานนฺทา’’ติฯ ‘‘ตโตปิ อญฺญํ นครํ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘อานนฺท, น เอวํ กาตุํ วฏฺฏติ, ยตฺถ อธิกรณํ อุปฺปนฺนํ, ตตฺเถว ตสฺมิํ วูปสนฺเต อญฺญตฺถ คนฺตุํ วฏฺฏติ, เก ปน เต, อานนฺท, อกฺโกสนฺตี’’ติฯ ‘‘ภนฺเต, ทาสกมฺมกเร อุปาทาย สพฺเพ อกฺโกสนฺตี’’ติฯ ‘‘อหํ, อานนฺท, สงฺคามํ โอติณฺณหตฺถิสทิโสฯ สงฺคามํ โอติณฺณหตฺถิโน หิ จตูหิ ทิสาหิ อาคเต สเร สหิตุํ ภาโร, ตเถว พหูหิ ทุสฺสีเลหิ กถิตกถานํ สหนํ นาม มยฺหํ ภาโร’’ติ วตฺวา อตฺตานํ อารพฺภ ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ –

[320]

‘‘อหํ นาโคว สงฺคาเม, จาปโต ปติตํ สรํ;

อติวากฺยํ ติติกฺขิสฺสํ, ทุสฺสีโล หิ พหุชฺชโนฯ

[321]