เมนู

เต ปน ตํ อปฏิจฺฉาเทตฺวา วิจรนฺตา ลชฺชิตาเย น ลชฺชนฺติ นามฯ เตน เตสํ อลชฺชิตพฺเพน ลชฺชิตํ ลชฺชิตพฺเพน อลชฺชิตํ ตุจฺฉคหณภาเวน จ อญฺญถาคหณภาเวน จ มิจฺฉาทิฏฺฐิ โหติฯ ตํ สมาทิยิตฺวา วิจรนฺตา ปน เต มิจฺฉาทิฏฺฐิสมาทานา สตฺตา นิรยาทิเภทํ ทุคฺคติํ คจฺฉนฺตีติ อตฺโถฯ อภเยติ ภิกฺขาภาชนํ นิสฺสาย ราคโทสโมหมานทิฏฺฐิกิเลสทุจฺจริตภยานํ อนุปฺปชฺชนโต ภิกฺขาภาชนํ อภยํ นาม, ภเยน ตํ ปฏิจฺฉาเทนฺตา ปน อภเย ภยทสฺสิโน นามฯ หิริโกปีนงฺคํ ปน นิสฺสาย ราคาทีนํ อุปฺปชฺชนโต ตํ ภยํ นาม, ตสฺส อปฏิจฺฉาทเนน ภเย จาภยทสฺสิโนฯ ตสฺส ตํ อยถาคหณสฺส สมาทินฺนตฺตา มิจฺฉาทิฏฺฐิสมาทานา สตฺตา ทุคฺคหิํ คจฺฉนฺตีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู นิคณฺฐา สํวิคฺคมานสา ปพฺพชิํสุ, สมฺปตฺตานมฺปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติฯ

นิคณฺฐวตฺถุ อฏฺฐมํฯ

9. ติตฺถิยสาวกวตฺถุ

อวชฺเชติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ติตฺถิยสาวเก อารพฺภ กเถสิฯ

เอกสฺมิญฺหิ สมเย อญฺญติตฺถิยสาวกา อตฺตโน ปุตฺเต สมฺมาทิฏฺฐิกานํ อุปาสกานํ ปุตฺเตหิ สทฺธิํ สปริวาเร กีฬมาเน ทิสฺวา เคหํ อาคตกาเล ‘‘น โว สมณา สกฺยปุตฺติยา วนฺทิตพฺพา, นาปิ เตสํ วิหารํ ปวิสิตพฺพ’’นฺติ สปถํ การยิํสุฯ เต เอกทิวสํ เชตวนวิหารสฺส พหิทฺวารโกฏฺฐกสามนฺเต กีฬนฺตา ปิปาสิตา อเหสุํฯ อเถกํ อุปาสกทารกํ ‘‘ตฺวํ เอตฺถ คนฺตฺวา ปานียํ ปิวิตฺวา อมฺหากมฺปิ อาหราหี’’ติ ปหิณิํสุฯ โส วิหารํ ปวิสิตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปานียํ ปิวิตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจสิฯ อถ นํ สตฺถา ‘‘ตฺวเมว ปานียํ ปิวิตฺวา คนฺตฺวา อิตเรปิ ปานียปิวนตฺถาย อิเธว เปเสหี’’ติ อาหฯ โส ตถา อกาสิฯ เต อาคนฺตฺวา ปานียํ ปิวิํสุฯ สตฺถา เต ปกฺโกสาเปตฺวา เตสํ สปฺปายํ ธมฺมกถํ กเถตฺวา เต อจลสทฺเธ กตฺวา สรเณสุ จ สีเลสุ จ ปติฏฺฐาเปสิฯ

เต สกานิ เคหานิ คนฺตฺวา ตมตฺถํ มาตาปิตูนํ อาโรเจสุํ ฯ อถ เนสํ มาตาปิตโร ‘‘ปุตฺตกา โน วิปนฺนทิฏฺฐิกา ชาตา’’ติ โทมนสฺสปฺปตฺตา ปริเทวิํสุฯ อถ เตสํ เฉกา สมฺพหุลา ปฏิวิสฺสกา มนุสฺสา อาคนฺตฺวา โทมนสฺสวูปสมนตฺถาย ธมฺมํ กถยิํสุฯ เต เตสํ กถํ สุตฺวา ‘‘อิเม ทารเก สมณสฺส โคตมสฺเสว นิยฺยาเทสฺสามา’’ติ มหนฺเตน ญาติคเณน สทฺธิํ วิหารํ นยิํสุฯ สตฺถา เตสํ อชฺฌาสยํ โอโลเกตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ –

[318]

‘‘อวชฺเช วชฺชมติโน, วชฺเช จาวชฺชทสฺสิโน;

มิจฺฉาทิฏฺฐิสมาทานา, สตฺตา คจฺฉนฺติ ทุคฺคติํฯ

[319]

‘‘วชฺชญฺจ วชฺชโต ญตฺวา, อวชฺชญฺจ อวชฺชโต;

สมฺมาทิฏฺฐิสมาทานา, สตฺตา คจฺฉนฺติ สุคฺคติ’’นฺติฯ

ตตฺถ อวชฺเชติ ทสวตฺถุกาย สมฺมาทิฏฺฐิยา, ตสฺสา อุปนิสฺสยภูเต ธมฺเม จฯ วชฺชมติโนติ วชฺชํ อิทนฺติ อุปฺปนฺนมติโนฯ ทสวตฺถุกาย มิจฺฉาทิฏฺฐิยา ปน ตสฺสา อุปนิสฺสยภูเต ธมฺเม จ อวชฺชทสฺสิโน, เอติสฺสา อวชฺชํ วชฺชโต วชฺชญฺจ อวชฺชโต ญตฺวา คหณสงฺขาตาย มิจฺฉาทิฏฺฐิยา สมาทินฺนตฺตา มิจฺฉาทิฏฺฐิสมาทานา สตฺตา ทุคฺคติํ คจฺฉนฺตีติ อตฺโถฯ ทุติยคาถาย วุตฺตวิปริยาเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

เทสนาวสาเน สพฺเพปิ เต ตีสุ สรเณสุ ปติฏฺฐาย อปราปรํ ธมฺมํ สุณนฺตา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิํสูติฯ

ติตฺถิยสาวกวตฺถุ นวมํฯ

นิรยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทฺวาวีสติโม วคฺโคฯ

23. นาควคฺโค

1. อตฺตทนฺตวตฺถุ

อหํ นาโค วาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา โกสมฺพิยํ วิหรนฺโต อตฺตานํ อารพฺภ กเถสิฯ วตฺถุ อปฺปมาทวคฺคสฺส อาทิคาถาวณฺณนาย วิตฺถาริตเมวฯ วุตฺตญฺเหตํ ตตฺถ (ธ. ป. อฏฺฐ. 1.สามาวติวตฺถุ) –

มาคณฺฑิยา ตาสํ กิญฺจิ กาตุํ อสกฺกุณิตฺวา ‘‘สมณสฺส โคตมสฺเสว กตฺตพฺพํ กริสฺสามี’’ติ นาครานํ ลญฺชํ ทตฺวา ‘‘สมณํ โคตมํ อนฺโตนครํ ปวิสิตฺวา จรนฺตํ ทาสกมฺมกรโปริเสหิ สทฺธิํ อกฺโกเสตฺวา ปริภาเสตฺวา ปลาเปถา’’ติ อาณาเปสิฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิกา ตีสุ รตเนสุ อปฺปสนฺนา อนฺโตนครํ ปวิฏฺฐํ สตฺถารํ อนุพนฺธิตฺวา ‘‘โจโรสิ พาโลสิ มูฬฺโหสิ เถโนสิ โอฏฺโฐสิ โคโณสิ คทฺรโภสิ เนรยิโกสิ ติรจฺฉานคโตสิ, นตฺถิ ตุยฺหํ สุคติ, ทุคฺคติเยว ตุยฺหํ ปาฏิกงฺขา’’ติ ทสหิ อกฺโกสวตฺถูหิ อกฺโกสนฺติ ปริภาสนฺติฯ ตํ สุตฺวา อายสฺมา อานนฺโท สตฺถารํ เอตทโวจ – ‘‘ภนฺเต, อิเม นาครา อมฺเห อกฺโกสนฺติ ปริภาสนฺติ, อิโต อญฺญตฺถ คจฺฉามา’’ติฯ ‘‘กุหิํ, อานนฺทา’’ติ? ‘‘อญฺญํ นครํ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘ตตฺถ มนุสฺเสสุ อกฺโกสนฺเตสุ ปริภาสนฺเตสุ ปุน กตฺถ คมิสฺสามานนฺทา’’ติฯ ‘‘ตโตปิ อญฺญํ นครํ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘ตตฺถ มนุสฺเสสุ อกฺโกสนฺเตสุ ปริภาสนฺเตสุ กุหิํ คมิสฺสามานนฺทา’’ติฯ ‘‘ตโตปิ อญฺญํ นครํ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘อานนฺท, น เอวํ กาตุํ วฏฺฏติ, ยตฺถ อธิกรณํ อุปฺปนฺนํ, ตตฺเถว ตสฺมิํ วูปสนฺเต อญฺญตฺถ คนฺตุํ วฏฺฏติ, เก ปน เต, อานนฺท, อกฺโกสนฺตี’’ติฯ ‘‘ภนฺเต, ทาสกมฺมกเร อุปาทาย สพฺเพ อกฺโกสนฺตี’’ติฯ ‘‘อหํ, อานนฺท, สงฺคามํ โอติณฺณหตฺถิสทิโสฯ สงฺคามํ โอติณฺณหตฺถิโน หิ จตูหิ ทิสาหิ อาคเต สเร สหิตุํ ภาโร, ตเถว พหูหิ ทุสฺสีเลหิ กถิตกถานํ สหนํ นาม มยฺหํ ภาโร’’ติ วตฺวา อตฺตานํ อารพฺภ ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ –

[320]

‘‘อหํ นาโคว สงฺคาเม, จาปโต ปติตํ สรํ;

อติวากฺยํ ติติกฺขิสฺสํ, ทุสฺสีโล หิ พหุชฺชโนฯ

[321]