ตตฺถ ยญฺเจ ภุญฺเชยฺยาติ ยํ ทุสฺสีโล นิสฺสีลปุคฺคโล กายาทีหิ อสญฺญโต รฏฺฐวาสีหิ สทฺธาย ทินฺนํ รฏฺฐปิณฺฑํ ‘‘สมโณมฺหี’’ติ ปฏิชานนฺโต คเหตฺวา ภุญฺเชยฺย, ตตฺโต อาทิตฺโต อคฺคิวณฺโณ อโยคุโฬว ภุตฺโต เสยฺโย สุนฺทรตโรฯ กิํ การณา? ตปฺปจฺจยา หิ เอโกว อตฺตภาโว ฌาเยยฺย, ทุสฺสีโล ปน สทฺธาเทยฺยํ ภุญฺชิตฺวา อเนกานิปิ ชาติสตานิ นิรเย ปจฺเจยฺยาติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

วคฺคุมุทาตีริยภิกฺขุวตฺถุ ตติยํฯ

4. เขมกเสฏฺฐิปุตฺตวตฺถุ

จตฺตาริ ฐานานีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อนาถปิณฺฑิกสฺส ภาคิเนยฺยํ เขมกํ นาม เสฏฺฐิปุตฺตํ อารพฺภ กเถสิฯ

โส กิร อภิรูโป อโหสิ, เยภุยฺเยน อิตฺถิโย ตํ ทิสฺวา ราคาภิภูตา สกภาเวน สณฺฐาตุํ นาสกฺขิํสุฯ โสปิ ปรทารกมฺมาภิรโตว อโหสิฯ อถ นํ รตฺติํ ราชปุริสา คเหตฺวา รญฺโญ ทสฺเสสุํฯ ราชา มหาเสฏฺฐิสฺส ลชฺชามีติ ตํ กิญฺจิ อวตฺวา วิสฺสชฺชาเปสิฯ โส ปน เนว วิรมิ ฯ อถ นํ ทุติยมฺปิ ตติยมฺปิ ราชปุริสา คเหตฺวา รญฺโญ ทสฺเสสุํฯ ราชา วิสฺสชฺชาเปสิเยวฯ มหาเสฏฺฐิ, ตํ ปวตฺติํ สุตฺวา ตํ อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ตํ ปวตฺติํ อาโรเจตฺวา, ‘‘ภนฺเต, อิมสฺส ธมฺมํ เทเสถา’’ติ อาหฯ สตฺถา ตสฺส สํเวคกถํ วตฺวา ปรทารเสวนาย โทสํ ทสฺเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ –

[309]

‘‘จตฺตาริ ฐานานิ นโร ปมตฺโต,

อาปชฺชติ ปรทารูปเสวี;

อปุญฺญลาภํ น นิกามเสยฺยํ,

นินฺทํ ตตียํ นิรยํ จตุตฺถํฯ

[310]

‘‘อปุญฺญลาโภ จ คตี จ ปาปิกา,

ภีตสฺส ภีตาย รตี จ โถกิกา;

ราชา จ ทณฺฑํ ครุกํ ปเณติ,

ตสฺมา นโร ปรทารํ น เสเว’’ติฯ

ตตฺถ ฐานานีติ ทุกฺขการณานิฯ ปมตฺโตติ สติโวสฺสคฺเคน สมนฺนาคโตฯ อาปชฺชตีติ ปาปุณาติฯ ปรทารูปเสวีติ ปรทารํ อุปเสวนฺโต อุปฺปถจารีฯ อปุญฺญลาภนฺติ อกุสลลาภํฯ น นิกามเสยฺยนฺติ ยถา อิจฺฉติ, เอวํ เสยฺยํ อลภิตฺวา อนิจฺฉิตํ ปริตฺตกเมว กาลํ เสยฺยํ ลภติฯ อปุญฺญลาโภ จาติ เอวํ ตสฺส อยญฺจ อปุญฺญลาโภ, เตน จ อปุญฺเญน นิรยสงฺขาตา ปาปิกา คติ โหติฯ รตี จ โถกิกาติ ยา ตสฺส ภีตสฺส ภีตาย อิตฺถิยา สทฺธิํ รติ, สาปิ โถกิกา ปริตฺตา โหติฯ ครุกนฺติ ราชา จ หตฺถจฺเฉทาทิวเสน ครุกํ ทณฺฑํ ปเณติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ปรทารํ เสวนฺโต เอตานิ อปุญฺญาทีนิ ปาปุณาติ, ตสฺมา ปรทารํ น เสเวยฺยาติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน เขมโก โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิฯ ตโต ปฏฺฐาย มหาชโน สุขํ วีตินาเมสิฯ กิํ ปนสฺส ปุพฺพกมฺมนฺติ? โส กิร กสฺสปพุทฺธกาเล อุตฺตมมลฺโล หุตฺวา ทฺเว สุวณฺณปฏากา ทสพลสฺส กญฺจนถูเป อาโรเปตฺวา ปตฺถนํ ปฏฺฐเปสิ ‘‘ฐเปตฺวา ญาติสาโลหิติตฺถิโย อวเสสา มํ ทิสฺวา รชฺชนฺตู’’ติฯ อิทมสฺส ปุพฺพกมฺมนฺติฯ เตน ตํ นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน ทิสฺวา ปเรสํ อิตฺถิโย สกภาเวน สณฺฐาตุํ นาสกฺขิํสูติฯ

เขมกเสฏฺฐิปุตฺตวตฺถุ จตุตฺถํฯ

5. ทุพฺพจภิกฺขุวตฺถุ

กุโส ยถาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อญฺญตรํ ทุพฺพจภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิฯ

เอโก กิร ภิกฺขุ อสญฺจิจฺจ เอกํ ติณํ ฉินฺทิตฺวา กุกฺกุจฺเจ อุปฺปนฺเน เอกํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา, ‘‘อาวุโส, โย ติณํ ฉินฺทติ, ตสฺส กิํ โหตี’’ติ ตํ อตฺตนา กตภาวํ อาโรเจตฺวา ปุจฺฉิฯ