ยสฺมา ปน เนสํ อุภินฺนมฺปิ ลามกเมว กมฺมํ, เตน วุตฺตํ – ‘‘นิหีนกมฺมา มนุชา ปรตฺถา’’ติฯ ปรตฺถาติ อิมสฺส ปน ปทสฺส ปุรโต เปจฺจปเทน สมฺพนฺโธฯ เปจฺจ ปรตฺถ อิโต คนฺตฺวา เต นิหีนกมฺมา ปรโลเก สมา ภวนฺตีติ อตฺโถฯ เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

ราชา ‘‘สุนฺทริยา อญฺเญหิ มาริตภาวํ ชานาถา’’ติ ปุริเส อุยฺโยเชสิฯ อถ เต ธุตฺตา เตหิ กหาปเณหิ สุรํ ปิวนฺตา อญฺญมญฺญํ กลหํ กริํสุฯ เอโก เอกํ อาห – ‘‘ตฺวํ สุนฺทริํ เอกปฺปหาเรเนว มาเรตฺวา มาลากจวรนฺตเร นิกฺขิปิตฺวา ตโต ลทฺธกหาปเณหิ สุรํ ปิวสิ, โหตุ โหตู’’ติฯ ราชปุริสา เต ธุตฺเต คเหตฺวา รญฺโญ ทสฺเสสุํฯ อถ เน ราชา ‘‘ตุมฺเหหิ สา มาริตา’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘อาม, เทวา’’ติฯ ‘‘เกหิ มาราปิตา’’ติ? ‘‘อญฺญติตฺถิเยหิ, เทวา’’ติฯ ราชา ติตฺถิเย ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉิฯ เต ตเถว วทิํสุฯ เตน หิ คจฺฉถ ตุมฺเห เอวํ วทนฺตา นครํ อาหิณฺฑถ – ‘‘อยํ สุนฺทรี สมณสฺส โคตมสฺส อวณฺณํ อาโรเปตุกาเมหิ อมฺเหหิ มาราปิตา, เนว สมณสฺส โคตมสฺส, น สาวกานํ โทโส อตฺถิ, อมฺหากเมว โทโส’’ติฯ เต ตถา กริํสุฯ พาลมหาชโน ตทา สทฺทหิ, ติตฺถิยาปิ ธุตฺตาปิ ปุริสวธทณฺฑํ ปาปุณิํสุฯ ตโต ปฏฺฐาย พุทฺธานํ สกฺกาโร มหา อโหสีติฯ

สุนฺทรีปริพฺพาชิกาวตฺถุ ปฐมํฯ

2. ทุจฺจริตผลปีฬิตวตฺถุ

กาสาวกณฺฐาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต ทุจฺจริตผลานุภาเวน ปีฬิเต สตฺเต อารพฺภ กเถสิฯ

อายสฺมา หิ โมคฺคลฺลาโน ลกฺขณตฺเถเรน สทฺธิํ คิชฺฌกูฏา โอโรหนฺโต อฏฺฐิสงฺขลิกเปตาทีนํ อตฺตภาเว ทิสฺวา สิตํ กโรนฺโต ลกฺขณตฺเถเรน สิตการณํ ปุฏฺโฐ ‘‘อกาโล, อาวุโส, อิมสฺส ปญฺหสฺส, ตถาคตสฺส สนฺติเก มํ ปุจฺเฉยฺยาสี’’ติ วตฺวา ตถาคตสฺส สนฺติเก เถเรน ปุฏฺโฐ อฏฺฐิสงฺขลิกเปตาทีนํ ทิฏฺฐภาวํ อาจิกฺขิตฺวา ‘‘อิธาหํ, อาวุโส, คิชฺฌกูฏา ปพฺพตา โอโรหนฺโต อทฺทสํ ภิกฺขุํ เวหาสํ คจฺฉนฺตํ, ตสฺส สงฺฆาฏิปิ อาทิตฺตา สมฺปชฺชลิตา สโชติภูตา…เป.… กาโยปิ อาทิตฺโต’’ติอาทินา (ปารา. 230; สํ. นิ. 2.218) นเยน สทฺธิํ ปตฺตจีวรกายพนฺธนาทีหิ ฑยฺหมาเน ปญฺจ สหธมฺมิเก อาโรเจสิฯ สตฺถา เตสํ กสฺสปทสพลสฺส สาสเน ปพฺพชิตฺวา ปพฺพชฺชาย อนุรูปํ กาตุํ อสกฺโกนฺตานํ ปาปภาวํ อาจิกฺขิตฺวา ตสฺมิํ ขเณ ตตฺถ นิสินฺนานํ พหูนํ ปาปภิกฺขูนํ ทุจฺจริตกมฺมสฺส วิปากํ ทสฺเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[307]

‘‘กาสาวกณฺฐา พหโว, ปาปธมฺมา อสญฺญตา;

ปาปา ปาเปหิ กมฺเมหิ, นิรยํ เต อุปปชฺชเร’’ติฯ

ตตฺถ กาสาวกณฺฐาติ กาสาเวน ปลิเวฐิตกณฺฐาฯ ปาปธมฺมาติ ลามกธมฺมาฯ อสญฺญตาติ กายาทิสํยมรหิตา, ตถารูปา ปาปปุคฺคลา อตฺตนา กเตหิ อกุสลกมฺเมหิ นิรยํ อุปปชฺชนฺติ, เต ตตฺถ ปจฺจิตฺวา ตโต จุตา วิปากาวเสเสน เปเตสุปิ เอวํ ปจฺจนฺตีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

ทุจฺจริตผลปีฬิตวตฺถุ ทุติยํฯ

3. วคฺคุมุทาตีริยภิกฺขุวตฺถุ

เสยฺโย อโยคุโฬติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวสาลิํ อุปนิสฺสาย มหาวเน วิหรนฺโต วคฺคุมุทาตีริเย ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิฯ วตฺถุ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมปาราชิเก (ปารา. 193 อาทโย) อาคตเมวฯ

ตทา หิ สตฺถา เต ภิกฺขู ‘‘กิํ ปน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อุทรสฺสตฺถาย คิหีนํ อญฺญมญฺญสฺส อุตฺตริมนุสฺสธมฺมสฺส วณฺณํ ภาสิตฺถา’’ติ วตฺวา เตหิ ‘‘อาม, ภนฺเต’’ติ วุตฺเต เต ภิกฺขู อเนกปริยาเยน ครหิตฺวา อิมํ คาถมาห –

[308]

‘‘เสยฺโย อโยคุโฬ ภุตฺโต, ตตฺโต อคฺคิสิขูปโม;

ยญฺเจ ภุญฺเชยฺย ทุสฺสีโล, รฏฺฐปิณฺฑมสญฺญโต’’ติฯ