เมนู

22. นิรยวคฺโค

1. สุนฺทรีปริพฺพาชิกาวตฺถุ

อภูตวาทีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต สุนฺทริํ ปริพฺพาชิกํ อารพฺภ กเถสิฯ

‘‘เตน โข ปน สมเยน ภควา สกฺกโต โหติ ครุกโต มานิโต ปูชิโต’’ติ วตฺถุ วิตฺถารโต อุทาเน (อุทา. 38) อาคตเมวฯ อยํ ปเนตฺถ สงฺเขโป – ภควโต กิร ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ ปญฺจนฺนํ มหานทีนํ มโหฆสทิเส ลาภสกฺกาเร อุปฺปนฺเน หตลาภสกฺการา อญฺญติตฺถิยา สูริยุคฺคมนกาเล ขชฺโชปนกา วิย นิปฺปภา หุตฺวา เอกโต สนฺนิปติตฺวา มนฺตยิํสุ – ‘‘มยํ สมณสฺส โคตมสฺส อุปฺปนฺนกาลโต ปฏฺฐาย หตลาภสกฺการา, น โน โกจิ อตฺถิภาวมฺปิ ชานาติ, เกน นุ โข สทฺธิํ เอกโต หุตฺวา สมณสฺส โคตมสฺส อวณฺณํ อุปฺปาเทตฺวา ลาภสกฺการมสฺส อนฺตรธาเปยฺยามา’’ติฯ อถ เนสํ เอตทโหสิ – ‘‘สุนฺทริยา สทฺธิํ เอกโต หุตฺวา สกฺกุณิสฺสามา’’ติฯ เต เอกทิวสํ สุนฺทริํ ติตฺถิยารามํ ปวิสิตฺวา วนฺทิตฺวา ฐิตํ นาลปิํสุฯ สา ปุนปฺปุนํ สลฺลปนฺตีปิ ปฏิวจนํ อลภิตฺวา ‘‘อปิ ปนยฺยา, เกนจิ วิเหฐิตตฺถา’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘กิํ, ภคินิ, สมณํ โคตมํ อมฺเห วิเหเฐตฺวา หตลาภสกฺกาเร กตฺวา วิจรนฺตํ น ปสฺสสี’’ติ? ‘‘มยา เอตฺถ กิํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ? ‘‘ตฺวํ โขสิ, ภคินิ, อภิรูปา โสภคฺคปฺปตฺตา, สมณสฺส โคตมสฺส อยสํ อาโรเปตฺวา มหาชนํ ตว กถํ คาหาเปตฺวา หตลาภสกฺการํ กโรหี’’ติฯ สา ตํ สุตฺวา ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ปกฺกนฺตา ตโต ปฏฺฐาย มาลาคนฺธวิเลปนกปฺปูรกฏุกผลาทีนิ คเหตฺวา สายํ มหาชนสฺส สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา นครํ ปวิสนกาเล เชตวนาภิมุขี คจฺฉติ, ‘‘กหํ คจฺฉสี’’ติ จ ปุฏฺฐา ‘‘สมณสฺส โคตมสฺส สนฺติกํ คมิสฺสามิ, อหญฺหิ เตน สทฺธิํ เอกคนฺธกุฏิยํ วสามี’’ติ วตฺวา อญฺญตรสฺมิํ ติตฺถิยาราเม วสิตฺวา ปาโตว เชตวนมคฺคํ โอตริตฺวา นคราภิมุขี อาคจฺฉนฺตี ‘‘กิํ, สุนฺทริ, กหํ คตาสี’’ติ ปุฏฺฐา ‘‘สมเณน โคตเมน สทฺธิํ เอกคนฺธกุฏิยํ วสิตฺวา ตํ กิเลสรติยา รมาเปตฺวา อาคตามฺหี’’ติ วทติฯ

อถ เต กติปาหจฺจเยน ธุตฺตานํ กหาปเณ ทตฺวา ‘‘คจฺฉถ สุนฺทริํ มาเรตฺวา สมณสฺส โคตมสฺส คนฺธกุฏิยา สมีเป มาลากจวรนฺตเร นิกฺขิปิตฺวา เอถา’’ติ วทิํสุฯ เต ตถา อกํสุฯ ตโต ติตฺถิยา ‘‘สุนฺทริํ น ปสฺสามา’’ติ โกลาหลํ กตฺวา รญฺโญ อาโรเจตฺวา ‘‘กหํ โว อาสงฺกา’’ติ วุตฺตา ‘‘อิเมสุ ทิวเสสุ เชตวเน วสติ, ตตฺถสฺสา ปวตฺติํ น ชานามา’’ติ วตฺวา ‘‘เตน หิ คจฺฉถ, นํ วิจินถา’’ติ รญฺญา อนุญฺญาตา อตฺตโน อุปฏฺฐาเก คเหตฺวา เชตวนํ คนฺตฺวา วิจินนฺตา มาลากจวรนฺตเร ตํ ทิสฺวา มญฺจกํ อาโรเปตฺวา นครํ ปเวเสตฺวา ‘‘สมณสฺส โคตมสฺส สาวกา ‘สตฺถารา กตํ ปาปกมฺมํ ปฏิจฺฉาเทสฺสามา’ติ สุนฺทริํ มาเรตฺวา มาลากจวรนฺตเร นิกฺขิปิํสู’’ติ รญฺโญ อาโรจยิํสุฯ ราชา ‘‘เตน หิ คจฺฉถ, นครํ อาหิณฺฑถา’’ติ อาหฯ เต นครวีถีสุ ‘‘ปสฺสถ สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ กมฺม’’นฺติอาทีนิ วตฺวา ปุน รญฺโญ นิเวสนทฺวารํ อาคมิํสุฯ ราชา สุนฺทริยา สรีรํ อามกสุสาเน อฏฺฏกํ อาโรเปตฺวา รกฺขาเปสิฯ สาวตฺถิวาสิโน ฐเปตฺวา อริยสาวเก เสสา เยภุยฺเยน ‘‘ปสฺสถ สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ กมฺม’’นฺติอาทีนิ วตฺวา อนฺโตนคเรปิ พหินคเรปิ ภิกฺขู อกฺโกสนฺตา วิจรนฺติฯ ภิกฺขู ตํ ปวตฺติํ ตถาคตสฺส อาโรเจสุํฯ สตฺถา ‘‘เตน หิ ตุมฺเหปิ เต มนุสฺเส เอวํ ปฏิโจเทถา’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[306]

‘‘อภูตวาที นิรยํ อุเปติ,

โย วาปิ กตฺวา น กโรมิจาห;

อุโภปิ เต เปจฺจ สมา ภวนฺติ,

นิหีนกมฺมา มนุชา ปรตฺถา’’ติฯ

ตตฺถ อภูตวาทีติ ปรสฺส โทสํ อทิสฺวาว มุสาวาทํ กตฺวา ตุจฺเฉน ปรํ อพฺภาจิกฺขนฺโตฯ กตฺวาติ โย วา ปน ปาปกมฺมํ กตฺวา ‘‘นาหํ เอตํ กโรมี’’ติ อาหฯ เปจฺจ สมา ภวนฺตีติ เต อุโภปิ ชนา ปรโลกํ คนฺตฺวา นิรยํ อุปคมเนน คติยา สมา ภวนฺติฯ คติเยว เนสํ ปริจฺฉินฺนา, อายุ ปน เนสํ น ปริจฺฉินฺนํฯ พหุกญฺหิ ปาปกมฺมํ กตฺวา จิรํ นิรเย ปจฺจนฺติ, ปริตฺตํ กตฺวา อปฺปมตฺตกเมว กาลํฯ

ยสฺมา ปน เนสํ อุภินฺนมฺปิ ลามกเมว กมฺมํ, เตน วุตฺตํ – ‘‘นิหีนกมฺมา มนุชา ปรตฺถา’’ติฯ ปรตฺถาติ อิมสฺส ปน ปทสฺส ปุรโต เปจฺจปเทน สมฺพนฺโธฯ เปจฺจ ปรตฺถ อิโต คนฺตฺวา เต นิหีนกมฺมา ปรโลเก สมา ภวนฺตีติ อตฺโถฯ เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

ราชา ‘‘สุนฺทริยา อญฺเญหิ มาริตภาวํ ชานาถา’’ติ ปุริเส อุยฺโยเชสิฯ อถ เต ธุตฺตา เตหิ กหาปเณหิ สุรํ ปิวนฺตา อญฺญมญฺญํ กลหํ กริํสุฯ เอโก เอกํ อาห – ‘‘ตฺวํ สุนฺทริํ เอกปฺปหาเรเนว มาเรตฺวา มาลากจวรนฺตเร นิกฺขิปิตฺวา ตโต ลทฺธกหาปเณหิ สุรํ ปิวสิ, โหตุ โหตู’’ติฯ ราชปุริสา เต ธุตฺเต คเหตฺวา รญฺโญ ทสฺเสสุํฯ อถ เน ราชา ‘‘ตุมฺเหหิ สา มาริตา’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘อาม, เทวา’’ติฯ ‘‘เกหิ มาราปิตา’’ติ? ‘‘อญฺญติตฺถิเยหิ, เทวา’’ติฯ ราชา ติตฺถิเย ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉิฯ เต ตเถว วทิํสุฯ เตน หิ คจฺฉถ ตุมฺเห เอวํ วทนฺตา นครํ อาหิณฺฑถ – ‘‘อยํ สุนฺทรี สมณสฺส โคตมสฺส อวณฺณํ อาโรเปตุกาเมหิ อมฺเหหิ มาราปิตา, เนว สมณสฺส โคตมสฺส, น สาวกานํ โทโส อตฺถิ, อมฺหากเมว โทโส’’ติฯ เต ตถา กริํสุฯ พาลมหาชโน ตทา สทฺทหิ, ติตฺถิยาปิ ธุตฺตาปิ ปุริสวธทณฺฑํ ปาปุณิํสุฯ ตโต ปฏฺฐาย พุทฺธานํ สกฺกาโร มหา อโหสีติฯ

สุนฺทรีปริพฺพาชิกาวตฺถุ ปฐมํฯ

2. ทุจฺจริตผลปีฬิตวตฺถุ

กาสาวกณฺฐาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต ทุจฺจริตผลานุภาเวน ปีฬิเต สตฺเต อารพฺภ กเถสิฯ