ยาว หิ วนโถติ ยาว เอส อณุมตฺโตปิ กิเลสวนโถ นรสฺส นารีสุ น ฉิชฺชติ , ตาว โส ขีรปโก วจฺโฉ มาตริ วิย ปฏิพทฺธมโน ลคฺคจิตฺโตว โหตีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน ปญฺจปิ เต มหลฺลกตฺเถรา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิํสุ, สมฺปตฺตานมฺปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติฯ

ปญฺจมหลฺลกตฺเถรวตฺถุ อฏฺฐมํฯ

9. สุวณฺณการตฺเถรวตฺถุ

อุจฺฉินฺทาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต สาริปุตฺตตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริกํ อารพฺภ กเถสิฯ

เอโก กิร สุวณฺณการปุตฺโต อภิรูโป สาริปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิฯ เถโร ‘‘ตรุณานํ ราโค อุสฺสนฺโน โหตี’’ติ จินฺเตตฺวา ตสฺส ราคปฏิฆาตาย อสุภกมฺมฏฺฐานํ อทาสิฯ ตสฺส ปน ตํ อสปฺปายํฯ ตสฺมา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา เตมาสํ วายมนฺโต จิตฺเตกคฺคมตฺตมฺปิ อลภิตฺวา ปุน เถรสฺส สนฺติกํ อาคนฺตฺวา เถเรน ‘‘อุปฏฺฐิตํ เต, อาวุโส, กมฺมฏฺฐาน’’นฺติ วุตฺเต ตํ ปวตฺติํ อาโรเจสิฯ อถสฺส เถโร ‘‘กมฺมฏฺฐานํ น สมฺปชฺชตีติ โวสานํ อาปชฺชิตุํ น วฏฺฏตี’’ติ วตฺวา ปุน ตเทว กมฺมฏฺฐานํ สาธุกํ กเถตฺวา อทาสิฯ โส ทุติยวาเรปิ กิญฺจิ วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุํ อสกฺโกนฺโต อาคนฺตฺวา เถรสฺส อาโรเจสิฯ อถสฺส เถโรปิ สการณํ สอุปมํ กตฺวา ตเทว กมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิฯ โส ปุนปิ อาคนฺตฺวา กมฺมฏฺฐานสฺส อสมฺปชฺชนภาวํ กเถสิฯ เถโร จินฺเตสิ – ‘‘การโก ภิกฺขุ อตฺตนิ วิชฺชมาเน กามจฺฉนฺทาทโย วิชฺชมานาติ อวิชฺชมาเน อวิชฺชมานาติ ปชานาติฯ อยํ ภิกฺขุ การโก, โน อการโก, ปฏิปนฺโน, โน อปฺปฏิปนฺโน, อหํ ปเนตสฺส อชฺฌาสยํ น ชานามิ, พุทฺธเวเนยฺโย เอโส ภวิสฺสตี’’ติ ตํ อาทาย สายนฺหสมเย สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘อยํ, ภนฺเต , มม สทฺธิวิหาริโก, อิมสฺส มยา อิมินา การเณน อิทํ นาม กมฺมฏฺฐานํ ทินฺน’’นฺติ สพฺพํ ตํ ปวตฺติํ อาโรเจสิฯ

อถ นํ สตฺถา ‘‘อาสยานุสยญาณํ นาเมตํ ปารมิโย ปูเรตฺวา ทสสหสฺสิโลกธาตุํ อุนฺนาเทตฺวา สพฺพญฺญุตํ ปตฺตานํ พุทฺธานํเยว วิสโย’’ติ วตฺวา ‘‘กตรกุลา นุ โข เอส ปพฺพชิโต’’ติ อาวชฺเชนฺโต ‘‘สุวณฺณการกุลา’’ติ ญตฺวา อตีเต อตฺตภาเว โอโลเกนฺโต ตสฺส สุวณฺณการกุเลเยว ปฏิปาฏิยา นิพฺพตฺตานิ ปญฺจ อตฺตภาวสตานิ ทิสฺวา ‘‘อิมินา ทหเรน ทีฆรตฺตํ สุวณฺณการกมฺมํ กโรนฺเตน กณิการปุปฺผปทุมปุปฺผาทีนิ กริสฺสามีติ รตฺตสุวณฺณเมว สมฺปริวตฺติตํ, ตสฺมา อิมสฺส อสุภปฏิกูลกมฺมฏฺฐานํ น วฏฺฏติ, มนาปเมวสฺส กมฺมฏฺฐานํ สปฺปาย’’นฺติ จินฺเตตฺวา, ‘‘สาริปุตฺต, ตยา กมฺมฏฺฐานํ ทตฺวา จตฺตาโร มาเส กิลมิตํ ภิกฺขุํ อชฺช ปจฺฉาภตฺเตเยว อรหตฺตํ ปตฺตํ ปสฺสิสฺสสิ, คจฺฉ ตฺว’’นฺติ เถรํ อุยฺโยเชตฺวา อิทฺธิยา จกฺกมตฺตํ สุวณฺณปทุมํ มาเปตฺวา ปตฺเตหิ เจว นาเลหิ จ อุทกพินฺทูนิ มุญฺจนฺตํ วิย กตฺวา ‘‘ภิกฺขุ อิมํ ปทุมํ อาทาย วิหารปจฺจนฺเต วาลุกราสิมฺหิ ฐเปตฺวา สมฺมุขฏฺฐาเน ปลฺลงฺเกน นิสีทิตฺวา ‘โลหิตกํ โลหิตก’นฺติ ปริกมฺมํ กโรหี’’ติ อทาสิฯ ตสฺส สตฺถุหตฺถโต ปทุมํ คณฺหนฺตสฺเสว จิตฺตํ ปสีทิฯ โส วิหารปจฺจนฺตํ คนฺตฺวา วาลุกํ อุสฺสาเปตฺวา ตตฺถ ปทุมนาลํ ปเวเสตฺวา สมฺมุเข ปลฺลงฺเกน นิสินฺโน ‘‘โลหิตกํ โลหิตก’’นฺติ ปริกมฺมํ อารภิฯ อถสฺส ตงฺขณญฺเญว นีวรณานิ วิกฺขมฺภิํสุ, อุปจารชฺฌานํ อุปฺปชฺชิฯ ตทนนฺตรํ ปฐมชฺฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวา ปญฺจหากาเรหิ วสีภาวํ ปาเปตฺวา ยถานิสินฺโนว ทุติยชฺฌานาทีนิปิ ปตฺวา วสีภูโต จตุตฺถชฺฌาเนน ฌานกีฬํ กีฬนฺโต นิสีทิฯ

สตฺถา ตสฺส ฌานานํ อุปฺปนฺนภาวํ ญตฺวา ‘‘สกฺขิสฺสติ นุ โข เอส อตฺตโน ธมฺมตาย อุตฺตริ วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุ’’นฺติ โอโลเกนฺโต ‘‘น สกฺขิสฺสตี’’ติ ญตฺวา ‘‘ตํ ปทุมํ มิลายตู’’ติ อธิฏฺฐหิฯ ตํ หตฺเถหิ มทฺทิตปทุมํ มิลายนฺตํ วิย กาฬวณฺณํ อโหสิฯ โส ฌานา วุฏฺฐาย ตํ โอโลเกตฺวา ‘‘กิํ นุ โข อิมํ ปทุมํ ชราย ปหฏํ ปญฺญายติ, อนุปาทิณฺณเกปิ เอวํ ชราย อภิภุยฺยมาเน อุปาทิณฺณเก กถาว นตฺถิฯ อิทมฺปิ หิ ชรา อภิภวิสฺสตี’’ติ อนิจฺจลกฺขณํ ปสฺสิ ฯ ตสฺมิํ ปน ทิฏฺเฐ ทุกฺขลกฺขณญฺจ อนตฺตลกฺขณญฺจ ทิฏฺฐเมว โหติฯ ตสฺส ตโย ภวา อาทิตฺตา วิย กณฺเฑ พทฺธกุณปา วิย จ ขายิํสุฯ ตสฺมิํ ขเณ ตสฺส อวิทูเร กุมารกา เอกํ สรํ โอตริตฺวา กุมุทานิ ภญฺชิตฺวา ถเล ราสิํ กโรนฺติฯ โส ชเล จ ถเล จ กุมุทานิ โอโลเกสิฯ

อถสฺส ชเล กุมุทานิ อภิรูปานิ อุทกปคฺฆรนฺตานิ วิย อุปฏฺฐหิํสุ, อิตรานิ อคฺคคฺเคสุ ปริมิลาตานิ ฯ โส ‘‘อนุปาทิณฺณกํ ชรา เอวํ ปหรติ, อุปาทิณฺณกํ กิํ ปน น ปหริสฺสตี’’ติ สุฏฺฐุตรํ อนิจฺจลกฺขณาทีนิ อทฺทสฯ สตฺถา ‘‘ปากฏีภูตํ อิทานิ อิมสฺส ภิกฺขุโน กมฺมฏฺฐาน’’นฺติ ญตฺวา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺนโกว โอภาสํ มุญฺจิ, โส ตสฺส มุขํ ปหริฯ อถสฺส ‘‘กิํ นุ โข เอต’’นฺติ โอโลเกนฺตสฺส สตฺถา อาคนฺตฺวา สมฺมุเข ฐิโต วิย อโหสิฯ โส อุฏฺฐาย อญฺชลิํ ปคฺคณฺหิฯ อถสฺส สตฺถา สปฺปายํ สลฺลกฺเขตฺวา อิมํ คาถมาห –

[285]

‘‘อุจฺฉินฺท สิเนหมตฺตโน, กุมุทํ สารทิกํว ปาณินา;

สนฺติมคฺคเมว พฺรูหย, นิพฺพานํ สุคเตน เทสิต’’นฺติฯ

ตตฺถ อุจฺฉินฺทาติ อรหตฺตมคฺเคน อุจฺฉินฺทฯ สารทิกนฺติ สรทกาเล นิพฺพตฺตํฯ สนฺติมคฺคนฺติ นิพฺพานคามิํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํฯ พฺรูหยาติ วฑฺฒยฯ นิพฺพานญฺหิ สุคเตน เทสิตํ, ตสฺมา ตสฺส มคฺคํ ภาเวหีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน โส ภิกฺขุ อรหตฺเต ปติฏฺฐหิฯ

สุวณฺณการตฺเถรวตฺถุ นวมํฯ

10. มหาธนวาณิชวตฺถุ

อิธ วสฺสนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต มหาธนวาณิชํ นาม อารพฺภ กเถสิฯ

โส กิร พาราณสิโต กุสุมฺภรตฺตานํ วตฺถานํ ปญฺจ สกฏสตานิ ปูเรตฺวา วณิชฺชาย สาวตฺถิํ อาคโต นทีตีรํ ปตฺวา ‘‘สฺเว นทิํ อุตฺตริสฺสามี’’ติ ตตฺเถว สกฏานิ โมเจตฺวา วสิฯ รตฺติํ มหาเมโฆ อุฏฺฐหิตฺวา วสฺสิฯ นที สตฺตาหํ อุทกสฺส ปูรา อฏฺฐาสิฯ นาคราปิ สตฺตาหํ นกฺขตฺตํ กีฬิํสุฯ กุสุมฺภรตฺเตหิ วตฺเถหิ กิจฺจํ น นิฏฺฐิตํฯ วาณิโช จินฺเตสิ – ‘‘อหํ ทูรํ อาคโตฯ สเจ ปุน คมิสฺสามิ, ปปญฺโจ ภวิสฺสติฯ อิเธว วสฺสญฺจ เหมนฺตญฺจ คิมฺหญฺจ มม กมฺมํ กโรนฺโต วสิตฺวา อิมานิ วิกฺกิณิสฺสามี’’ติฯ