เมนู

ตสฺสตฺโถ – จตุนฺนํ วจีทุจฺจริตานํ วชฺชเนน วาจานุรกฺขี อภิชฺฌาทีนํ อนุปฺปาทเนน มนสา จ สุฏฺฐุ สํวุโต ปาณาติปาตาทโย ปชหนฺโต กาเยน จ อกุสลํ น กยิราฯ เอวํ เอเต ตโย กมฺมปเถ วิโสธเยฯ เอวํ วิโสเธนฺโต หิ สีลกฺขนฺธาทีนํ เอสเกหิ พุทฺธาทีหิ อิสีหิ ปเวทิตํ อฏฺฐงฺคิกมคฺคํ อาราเธยฺยาติฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

สูกรเปตวตฺถุ ฉฏฺฐํฯ

7. โปฏฺฐิลตฺเถรวตฺถุ

โยคา เวติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต โปฏฺฐิลํ นาม เถรํ อารพฺภ กเถสิฯ

โส กิร สตฺตนฺนมฺปิ พุทฺธานํ สาสเน เตปิฏโก ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ ธมฺมํ วาเจสิฯ สตฺถา จินฺเตสิ – ‘‘อิมสฺส ภิกฺขุโน ‘อตฺตโน ทุกฺขนิสฺสรณํ กริสฺสามี’ติ จิตฺตมฺปิ นตฺถิ สํเวเชสฺสามิ น’’นฺติฯ ตโต ปฏฺฐาย ตํ เถรํ อตฺตโน อุปฏฺฐานํ อาคตกาเล ‘‘เอหิ, ตุจฺฉโปฏฺฐิล, วนฺท, ตุจฺฉโปฏฺฐิล, นิสีท, ตุจฺฉโปฏฺฐิล, ยาหิ, ตุจฺฉโปฏฺฐิลา’’ติ วทติฯ อุฏฺฐาย คตกาเลปิ ‘‘ตุจฺฉโปฏฺฐิโล คโต’’ติ วทติฯ โส จินฺเตสิ – ‘‘อหํ สาฏฺฐกถานิ ตีณิ ปิฏกานิ ธาเรมิ, ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อฏฺฐารส มหาคเณ ธมฺมํ วาเจมิ, อถ ปน มํ สตฺถา อภิกฺขณํ, ‘ตุจฺฉโปฏฺฐิลา’ติ วเทติ, อทฺธา มํ สตฺถา ฌานาทีนํ อภาเวน เอวํ วเทตี’’ติฯ โส อุปฺปนฺนสํเวโค ‘‘ทานิ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา สมณธมฺมํ กริสฺสามี’’ติ สยเมว ปตฺตจีวรํ สํวิทหิตฺวา ปจฺจูสกาเล สพฺพปจฺฉา ธมฺมํ อุคฺคณฺหิตฺวา นิกฺขมนฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธิํ นิกฺขมิฯ ปริเวเณ นิสีทิตฺวา สชฺฌายนฺตา นํ ‘‘อาจริโย’’ติ น สลฺลกฺเขสุํฯ โส วีสโยชนสตมคฺคํ คนฺตฺวา เอกสฺมิํ อรญฺญาวาเส ติํส ภิกฺขู วสนฺติ, เต อุปสงฺกมิตฺวา สงฺฆตฺเถรํ วนฺทิตฺวา, ‘‘ภนฺเต, อวสฺสโย เม โหถา’’ติ อาหฯ อาวุโส, ตฺวํ ธมฺมกถิโก, อมฺเหหิ นาม ตํ นิสฺสาย กิญฺจิ ชานิตพฺพํ ภเวยฺย, กสฺมา เอวํ วเทสีติ? มา, ภนฺเต, เอวํ กโรถ, อวสฺสโย เม โหถาติฯ เต ปน สพฺเพ ขีณาสวาวฯ อถ นํ มหาเถโร ‘‘อิมสฺส อุคฺคหํ นิสฺสาย มาโน อตฺถิเยวา’’ติ อนุเถรสฺส สนฺติกํ ปหิณิฯ โสปิ นํ ตเถวาหฯ

อิมินา นีหาเรน สพฺเพปิ ตํ เปเสนฺตา ทิวาฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา สูจิกมฺมํ กโรนฺตสฺส สพฺพนวกสฺส สตฺตวสฺสิกสามเณรสฺส สนฺติกํ ปหิณิํสุฯ เอวมสฺส มานํ นีหริํสุฯ

โส นิหตมาโน สามเณรสฺส สนฺติเก อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวา ‘‘อวสฺสโย เม โหหิ สปฺปุริสา’’ติ อาหฯ อโห, อาจริย, กิํ นาเมตํ กเถถ, ตุมฺเห มหลฺลกา พหุสฺสุตา, ตุมฺหากํ สนฺติเก มยา กิญฺจิ การณํ ชานิตพฺพํ ภเวยฺยาติฯ มา เอวํ กริ, สปฺปุริส, โหหิเยว เม อวสฺสโยติฯ ภนฺเต, สเจปิ โอวาทกฺขมา ภวิสฺสถ, ภวิสฺสามิ โว อวสฺสโยติฯ โหมิ, สปฺปุริส, อหํ ‘‘อคฺคิํ ปวิสา’’ติ วุตฺเต อคฺคิํ ปวิสามิเยวาติฯ อถ นํ โส อวิทูเร เอกํ สรํ ทสฺเสตฺวา, ‘‘ภนฺเต, ยถานิวตฺถปารุโตว อิมํ สรํ ปวิสถา’’ติ อาหฯ โส หิสฺส มหคฺฆานํ ทุปฏฺฏจีวรานํ นิวตฺถปารุตภาวํ ญตฺวาปิ ‘‘โอวาทกฺขโม นุ โข’’ติ วีมํสนฺโต เอวมาหฯ เถโรปิ เอกวจเนเนว อุทกํ โอตริฯ อถ นํ จีวรกณฺณานํ เตมิตกาเล ‘‘เอถ, ภนฺเต’’ติ วตฺวา เอกวจเนเนว อาคนฺตฺวา ฐิตํ อาห – ‘‘ภนฺเต, เอกสฺมิํ วมฺมิเก ฉ ฉิทฺทานิ, ตตฺถ เอเกน ฉิทฺเทน โคธา อนฺโต ปวิฏฺฐา, ตํ คณฺหิตุกาโม อิตรานิ ปญฺจ ฉิทฺทานิ ถเกตฺวา ฉฏฺฐํ ภินฺทิตฺวา ปวิฏฺฐฉิทฺเทเนว คณฺหาติ, เอวํ ตุมฺเหปิ ฉทฺวาริเกสุ อารมฺมเณสุ เสสานิ ปญฺจทฺวารานิ ปิธาย มโนทฺวาเร กมฺมํ ปฏฺฐเปถา’’ติฯ พหุสฺสุตสฺส ภิกฺขุโน เอตฺตเกเนว ปทีปุชฺชลนํ วิย อโหสิฯ โส ‘‘เอตฺตกเมว โหตุ สปฺปุริสา’’ติ กรชกาเย ญาณํ โอตาเรตฺวา สมณธมฺมํ อารภิฯ

สตฺถา วีสโยชนสตมตฺถเก นิสินฺโนว ตํ ภิกฺขุํ โอโลเกตฺวา ‘‘ยเถวายํ ภิกฺขุ ภูริปญฺโญ , เอวเมวํ อเนน อตฺตานํ ปติฏฺฐาเปตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา เตน สทฺธิํ กเถนฺโต วิย โอภาสํ ผริตฺวา อิมํ คาถมาห –

[282]

‘‘โยคา เว ชายตี ภูริ, อโยคา ภูริสงฺขโย;

เอตํ ทฺเวธาปถํ ญตฺวา, ภวาย วิภวาย จ;

ตถาตฺตานํ นิเวเสยฺย, ยถา ภูริ ปวฑฺฒตี’’ติฯ

ตตฺถ โยคาติ อฏฺฐติํสาย อารมฺมเณสุ โยนิโส มนสิการาฯ ภูรีติ ปถวีสมาย วิตฺถตาย ปญฺญาเยตํ นามํฯ สงฺขโยติ วินาโสฯ เอตํ ทฺเวธาปถนฺติ เอตํ โยคญฺจ อโยคญฺจฯ ภวาย วิภวาย จาติ วุทฺธิยา จ อวุทฺธิยา จฯ ตถาติ ยถา อยํ ภูริสงฺขาตา ปญฺญา ปวฑฺฒติ, เอวํ อตฺตานํ นิเวเสยฺยาติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน โปฏฺฐิลตฺเถโร อรหตฺเต ปติฏฺฐหีติฯ

โปฏฺฐิลตฺเถรวตฺถุ สตฺตมํฯ

8. ปญฺจมหลฺลกตฺเถรวตฺถุ

วนํ ฉินฺทถาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต สมฺพหุเล มหลฺลเก ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิฯ

เต กิร คิหิกาเล สาวตฺถิยํ กุฏุมฺพิกา มหทฺธนา อญฺญมญฺญสหายกา เอกโต ปุญฺญานิ กโรนฺตา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ‘‘มยํ มหลฺลกา, กิํ โน ฆราวาเสนา’’ติ สตฺถารํ ปพฺพชฺชํ ยาจิตฺวา ปพฺพชิํสุ, มหลฺลกภาเวน ปน ธมฺมํ ปริยาปุณิตุํ อสกฺโกนฺตา วิหารปริยนฺเต ปณฺณสาลํ กาเรตฺวา เอกโตว วสิํสุฯ ปิณฺฑาย จรนฺตาปิ เยภุยฺเยน ปุตฺตทารสฺเสว เคหํ คนฺตฺวา ภุญฺชิํสุฯ เตสุ เอกสฺส ปุราณทุติยิกา มธุรปาจิกา นาม, สา เตสํ สพฺเพสมฺปิ อุปการิกา อโหสิฯ กสฺมา สพฺเพปิ อตฺตนา ลทฺธาหารํ คเหตฺวา ตสฺสา เอว เคเห นิสีทิตฺวา ภุญฺชนฺติ? สาปิ เนสํ ยถาสนฺนิหิตํ สูปพฺยญฺชนํ เทติฯ สา อญฺญตราพาเธน ผุฏฺฐา กาลมกาสิฯ อถ เต มหลฺลกตฺเถรา สหายกสฺส เถรสฺส ปณฺณสาลาย สนฺนิปติตฺวา อญฺญมญฺญํ คีวาสุ คเหตฺวา ‘‘มธุรปาจิกา อุปาสิกา กาลกตา’’ติ วิลปนฺตา โรทิํสุ ฯ ภิกฺขูหิ จ สมนฺตโต อุปธาวิตฺวา ‘‘กิํ อิทํ, อาวุโส’’ติ ปุฏฺฐา, ‘‘ภนฺเต, สหายกสฺส โน ปุราณทุติยิกา กาลกตา, สา อมฺหากํ อติวิย อุปการิกาฯ อิทานิ กุโต ตถารูปิํ ลภิสฺสามาติ อิมินา การเณน โรทามา’’ติ อาหํสุฯ

ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํฯ