เมนู

2. อนิจฺจลกฺขณวตฺถุ

สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ปญฺจสเต ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิฯ

เต กิร สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา คนฺตฺวา อรญฺเญ วายมนฺตาปิ อรหตฺตํ อปฺปตฺวา ‘‘วิเสเสตฺวา กมฺมฏฺฐานํ อุคฺคณฺหิสฺสามา’’ติ สตฺถุ สนฺติกํ อาคมิํสุฯ สตฺถา ‘‘กิํ นุ โข อิเมสํ สปฺปาย’’นฺติ วีมํสนฺโต ‘‘อิเม กสฺสปพุทฺธกาเล วีสติ วสฺสสหสฺสานิ อนิจฺจลกฺขเณ อนุยุญฺชิํสุ, ตสฺมา อนิจฺจลกฺขเณเนว เตสํ เอกํ คาถํ เทเสตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา, ‘‘ภิกฺขเว, กามภวาทีสุ สพฺเพปิ สงฺขารา หุตฺวา อภาวฏฺเฐน อนิจฺจา เอวา’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[277]

‘‘สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ, ยทา ปญฺญาย ปสฺสติ;

อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข, เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา’’ติฯ

ตตฺถ สพฺเพ สงฺขาราติ กามภวาทีสุ อุปฺปนฺนา ขนฺธา ตตฺถ ตตฺเถว นิรุชฺฌนโต อนิจฺจาติ ยทา วิปสฺสนาปญฺญาย ปสฺสติ, อถ อิมสฺมิํ ขนฺธปริหรณทุกฺเข นิพฺพินฺทติ, นิพฺพินฺทนฺโต ทุกฺขปริชานนาทิวเสน สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌติฯ เอส มคฺโค วิสุทฺธิยาติ วิสุทฺธตฺถาย โวทานตฺถาย เอส มคฺโคติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน เต ภิกฺขู อรหตฺเต ปติฏฺฐหิํสุ, สมฺปตฺตปริสานมฺปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติฯ

อนิจฺจลกฺขณวตฺถุ ทุติยํฯ

3. ทุกฺขลกฺขณวตฺถุ

ทุติยคาถายปิ เอวรูปเมว วตฺถุฯ ตทา หิ ภควา เตสํ ภิกฺขูนํ ทุกฺขลกฺขเณ กตาภิโยคภาวํ ญตฺวา, ‘‘ภิกฺขเว, สพฺเพปิ ขนฺธา ปฏิปีฬนฏฺเฐน ทุกฺขา เอวา’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[278]

‘‘สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ, ยทา ปญฺญาย ปสฺสติ;

อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข, เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา’’ติฯ

ตตฺถ ทุกฺขาติ ปฏิปีฬนฏฺเฐน ทุกฺขาฯ เสสํ ปุริมสทิสเมวฯ

ทุกฺขลกฺขณวตฺถุ ตติยํฯ

4. อนตฺตลกฺขณวตฺถุ

ตติยคาถายปิ เอเสว นโยฯ เกวลญฺหิ เอตฺถ ภควา เตสํ ภิกฺขูนํ ปุพฺเพ อนตฺตลกฺขเณ อนุยุตฺตภาวํ ญตฺวา, ‘‘ภิกฺขเว, สพฺเพปิ ขนฺธา อวสวตฺตนฏฺเฐน อนตฺตา เอวา’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[279]

‘‘สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ, ยทา ปญฺญาย ปสฺสติ;

อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข, เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา’’ติฯ

ตตฺถ สพฺเพ ธมฺมาติ ปญฺจกฺขนฺธา เอว อธิปฺเปตาฯ อนตฺตาติ ‘‘มา ชียนฺตุ มา มียนฺตู’’ติ วเส วตฺเตตุํ น สกฺกาติ อวสวตฺตนฏฺเฐน อนตฺตา อตฺตสุญฺญา อสฺสามิกา อนิสฺสราติ อตฺโถฯ เสสํ ปุริมสทิสเมวาติฯ

อนตฺตลกฺขณวตฺถุ จตุตฺถํฯ

5. ปธานกมฺมิกติสฺสตฺเถรวตฺถุ

อุฏฺฐานกาลมฺหีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ปธานกมฺมิกติสฺสตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ

สาวตฺถิวาสิโน กิร ปญฺจสตา กุลปุตฺตา สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อรญฺญํ อคมํสุฯ เตสุ เอโก ตตฺเถว โอหียิฯ อวเสสา อรญฺเญ สมณธมฺมํ กโรนฺตา อรหตฺตํ ปตฺวา ‘‘ปฏิลทฺธคุณํ สตฺถุ อาโรเจสฺสามา’’ติ ปุน สาวตฺถิํ อคมํสุฯ เต สาวตฺถิโต โยชนมตฺเต เอกสฺมิํ คามเก ปิณฺฑาย จรนฺเต ทิสฺวา เอโก อุปาสโก ยาคุภตฺตาทีหิ ปติมาเนตฺวา อนุโมทนํ สุตฺวา ปุนทิวสตฺถายปิ นิมนฺเตสิฯ