สตฺถา ตสฺส อวิทูเร ฐาเน นิวตฺติตฺวา ฐิโต ‘‘ตฺวํ กิํ นาโมสี’’ติ สาริปุตฺตตฺเถราทีนํ นามานิ ปุจฺฉิฯ เตปิ ‘‘อหํ สาริปุตฺโต อหํ โมคฺคลฺลาโน’’ติ อตฺตโน อตฺตโน นามานิ กถยิํสุฯ พาลิสิโก จินฺเตสิ – ‘‘สตฺถา สพฺเพสํ นามานิ ปุจฺฉติ, มมมฺปิ นามํ ปุจฺฉิสฺสติ มญฺเญ’’ติฯ สตฺถา ตสฺส อิจฺฉํ ญตฺวา, ‘‘อุปาสก, ตฺวํ โก นาโมสี’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อหํ, ภนฺเต, อริโย นามา’’ติ วุตฺเต ‘‘น, อุปาสก, ตาทิสา ปาณาติปาติโน อริยา นาม โหนฺติ, อริยา ปน มหาชนสฺส อหิํสนภาเว ฐิตา’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[270]

‘‘น เตน อริโย โหติ, เยน ปาณานิ หิํสติ;

อหิํสา สพฺพปาณานํ, อริโยติ ปวุจฺจตี’’ติฯ

ตตฺถ อหิํสาติ อหิํสเนนฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – เยน หิ ปาณานิ หิํสติ, น เตน การเณน อริโย โหติฯ โย ปน สพฺพปาณานํ ปาณิอาทีหิ อหิํสเนน เมตฺตาทิภาวนาย ปติฏฺฐิตตฺตา หิํสโต อาราว ฐิโต, อยํ อริโยติ วุจฺจตีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พาลิสิโก โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ, สมฺปตฺตานมฺปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติฯ

พาลิสิกวตฺถุ นวมํฯ

10. สมฺพหุลสีลาทิสมฺปนฺนภิกฺขุวตฺถุ

น สีลพฺพตมตฺเตนาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต สมฺพหุเล สีลาทิสมฺปนฺเน ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิฯ

เตสุ กิร เอกจฺจานํ เอวํ อโหสิ – ‘‘มยํ สมฺปนฺนสีลา, มยํ ธุตงฺคธรา, มยํ พหุสฺสุตา, มยํ ปนฺตเสนาสนวาสิโน, มยํ ฌานลาภิโน, น อมฺหากํ อรหตฺตํ ทุลฺลภํ, อิจฺฉิตทิวเสเยว อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสามา’’ติฯ เยปิ ตตฺถ อนาคามิโน, เตสมฺปิ เอตทโหสิ – ‘‘น อมฺหากํ อิทานิ อรหตฺตํ ทุลฺลภ’’นฺติฯ เต สพฺเพปิ เอกทิวสํ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา นิสินฺนา ‘‘อปิ นุ โข โว, ภิกฺขเว, ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺต’’นฺติ สตฺถารา ปุฏฺฐา เอวมาหํสุ – ‘‘ภนฺเต, มยํ เอวรูปา เอวรูปา จ, ตสฺมา ‘อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณเยว อรหตฺตํ ปตฺตุํ สมตฺถมฺหา’ติ จินฺเตตฺวา วิหรามา’’ติฯ

สตฺถา เตสํ วจนํ สุตฺวา, ‘‘ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา นาม ปริสุทฺธสีลาทิมตฺตเกน วา อนาคามิสุขปฺปตฺตมตฺตเกน วา ‘อปฺปกํ โน ภวทุกฺข’นฺติ วตฺตุํ น วฏฺฏติ, อาสวกฺขยํ ปน อปฺปตฺวา ‘สุขิโตมฺหี’ติ จิตฺตํ น อุปฺปาเทตพฺพ’’นฺติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ –

[271]

‘‘น สีลพฺพตมตฺเตน, พาหุสจฺเจน วา ปน;

อถ วา สมาธิลาเภน, วิวิตฺตสยเนน วาฯ

[272]

‘‘ผุสามิ เนกฺขมฺมสุขํ, อปุถุชฺชนเสวิตํ;

ภิกฺขุ วิสฺสาสมาปาทิ, อปฺปตฺโต อาสวกฺขย’’นฺติฯ

ตตฺถ สีลพฺพตมตฺเตนาติ จตุปาริสุทฺธิสีลมตฺเตน วา เตรสธุตงฺคมตฺเตน วาฯ พาหุสจฺเจน วาติ ติณฺณํ ปิฏกานํ อุคฺคหิตมตฺเตน วาฯ สมาธิลาเภนาติ อฏฺฐสมาปตฺติยา ลาเภนฯ เนกฺขมฺมสุขนฺติ อนาคามิสุขํฯ ตํ อนาคามิสุขํ ผุสามีติ เอตฺตกมตฺเตน วาฯ อปุถุชฺชนเสวิตนฺติ ปุถุชฺชเนหิ อเสวิตํ อริยเสวิตเมวฯ ภิกฺขูติ เตสํ อญฺญตรํ อาลปนฺโต อาหฯ วิสฺสาสมาปาทีติ วิสฺสาสํ น อาปชฺเชยฺยฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ภิกฺขุ อิมินา สมฺปนฺนสีลาทิภาวมตฺตเกเนว ‘‘มยฺหํ ภโว อปฺปโก ปริตฺตโก’’ติ อาสวกฺขยสงฺขาตํ อรหตฺตํ อปฺปตฺโต หุตฺวา ภิกฺขุ นาม วิสฺสาสํ นาปชฺเชยฺยฯ ยถา หิ อปฺปมตฺตโกปิ คูโถ ทุคฺคนฺโธ โหติ, เอวํ อปฺปมตฺตโกปิ ภโว ทุกฺโขติฯ

เทสนาวสาเน เต ภิกฺขู อรหตฺเต ปติฏฺฐหํสุ, สมฺปตฺตานมฺปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติฯ

สมฺพหุลสีลาทิสมฺปนฺนภิกฺขุวตฺถุ ทสมํฯ

ธมฺมฏฺฐวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เอกูนวีสติโม วคฺโคฯ

20. มคฺควคฺโค

1. ปญฺจสตภิกฺขุวตฺถุ

มคฺคานฏฺฐงฺคิโกติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ปญฺจสเต ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิฯ

เต กิร สตฺถริ ชนปทจาริกํ จริตฺวา ปุน สาวตฺถิํ อาคเต อุปฏฺฐานสาลาย นิสีทิตฺวา ‘‘อสุกคามโต อสุกคามสฺส มคฺโค สโม, อสุกคามสฺส มคฺโค วิสโม, สสกฺขโร, อสกฺขโร’’ติอาทินา นเยน อตฺตโน วิจริตมคฺคํ อารพฺภ มคฺคกถํ กเถสุํฯ สตฺถา เตสํ อรหตฺตสฺสูปนิสฺสยํ ทิสฺวา ตํ ฐานํ อาคนฺตฺวา ปญฺญตฺตาสเน นิสินฺโน ‘‘กาย นุตฺถ, ภิกฺขเว, เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อิมาย นามา’’ติ วุตฺเต, ‘‘ภิกฺขเว, อยํ พาหิรกมคฺโค, ภิกฺขุนา นาม อริยมคฺเค กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ, เอวญฺหิ กโรนฺโต ภิกฺขุ สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตี’’ติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ –

[273]

‘‘มคฺคานฏฺฐงฺคิโก เสฏฺโฐ, สจฺจานํ จตุโร ปทา;

วิราโค เสฏฺโฐ ธมฺมานํ, ทฺวิปทานญฺจ จกฺขุมาฯ

[274]

‘‘เอเสว มคฺโค นตฺถญฺโญ, ทสฺสนสฺส วิสุทฺธิยา;

เอตญฺหิ ตุมฺเห ปฏิปชฺชถ, มารสฺเสตํ ปโมหนํฯ

[275]

‘‘เอตญฺหิ ตุมฺเห ปฏิปนฺนา, ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสถ;

อกฺขาโต โว มยา มคฺโค, อญฺญาย สลฺลกนฺตนํฯ

[276]

‘‘ตุมฺเหหิ กิจฺจมาตปฺปํ, อกฺขาตาโร ตถาคตา;

ปฏิปนฺนา ปโมกฺขนฺติ, ฌายิโน มารพนฺธนา’’ติฯ