‘‘ปาปานิ ปริวชฺเชติ, ส มุนี เตน โส มุนิ;

โย มุนาติ อุโภ โลเก, มุนิ เตน ปวุจฺจตี’’ติฯ

ตตฺถ น โมเนนาติ กามญฺหิ โมเนยฺยปฏิปทาสงฺขาเตน มคฺคญาณโมเนน มุนิ นาม โหติ, อิธ ปน ตุณฺหีภาวํ สนฺธาย ‘‘โมเนนา’’ติ วุตฺตํฯ มูฬฺหรูโปติ ตุจฺฉรูโปฯ อวิทฺทสูติ อวิญฺญูฯ เอวรูโป หิ ตุณฺหีภูโตปิ มุนิ นาม น โหติฯ อถ วา โมเนน มุนิ นาม น โหติ, ตุจฺฉสภาโว ปน อวิญฺญู จ โหตีติ อตฺโถฯ โย จ ตุลํว ปคยฺหาติ ยถา หิ ตุลํ คเหตฺวา ฐิโต อติเรกํ เจ โหติ, หรติฯ อูนํ เจ โหติ , ปกฺขิปติฯ เอวเมว โย อติเรกํ หรนฺโต วิย ปาปํ หรติ ปริวชฺเชติ, อูนเก ปกฺขิปนฺโต วิย กุสลํ ปริปูเรติฯ เอวญฺจ ปน กโรนฺโต สีลสมาธิปญฺญาวิมุตฺติวิมุตฺติญาณทสฺสนสงฺขาตํ วรํ อุตฺตมเมว อาทาย ปาปานิ อกุสลกมฺมานิ ปริวชฺเชติฯ ส มุนีติ โส มุนิ นามาติ อตฺโถฯ เตน โส มุนีติ กสฺมา ปน โส มุนีติ เจ? ยํ เหฏฺฐา วุตฺตการณํ, เตน โส มุนีติ อตฺโถฯ โส มุนาติ อุโภ โลเกติ โย ปุคฺคโล อิมสฺมิํ ขนฺธาทิโลเก ตุลํ อาโรเปตฺวา มินนฺโต วิย ‘‘อิเม อชฺฌตฺติกา ขนฺธา, อิเม พาหิรา’’ติอาทินา นเยน อิเม อุโภ อตฺเถ มุนาติฯ มุนิ เตน ปวุจฺจตีติ เตน การเณน มุนีติ วุจฺจติเยวาติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

ติตฺถิยวตฺถุ อฏฺฐมํฯ

9. พาลิสิกวตฺถุ

น เตน อริโย โหตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เอกํ อริยํ นาม พาลิสิกํ อารพฺภ กเถสิฯ

เอกทิวสญฺหิ สตฺถา ตสฺส โสตาปตฺติมคฺคสฺสูปนิสฺสยํ ทิสฺวา สาวตฺถิยา อุตฺตรทฺวารคาเม ปิณฺฑาย จริตฺวา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ตโต อาคจฺฉติฯ ตสฺมิํ ขเณ โส พาลิสิโก พลิเสน มจฺเฉ คณฺหนฺโต พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ทิสฺวา พลิสยฏฺฐิํ ฉฑฺเฑตฺวา อฏฺฐาสิฯ

สตฺถา ตสฺส อวิทูเร ฐาเน นิวตฺติตฺวา ฐิโต ‘‘ตฺวํ กิํ นาโมสี’’ติ สาริปุตฺตตฺเถราทีนํ นามานิ ปุจฺฉิฯ เตปิ ‘‘อหํ สาริปุตฺโต อหํ โมคฺคลฺลาโน’’ติ อตฺตโน อตฺตโน นามานิ กถยิํสุฯ พาลิสิโก จินฺเตสิ – ‘‘สตฺถา สพฺเพสํ นามานิ ปุจฺฉติ, มมมฺปิ นามํ ปุจฺฉิสฺสติ มญฺเญ’’ติฯ สตฺถา ตสฺส อิจฺฉํ ญตฺวา, ‘‘อุปาสก, ตฺวํ โก นาโมสี’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อหํ, ภนฺเต, อริโย นามา’’ติ วุตฺเต ‘‘น, อุปาสก, ตาทิสา ปาณาติปาติโน อริยา นาม โหนฺติ, อริยา ปน มหาชนสฺส อหิํสนภาเว ฐิตา’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[270]

‘‘น เตน อริโย โหติ, เยน ปาณานิ หิํสติ;

อหิํสา สพฺพปาณานํ, อริโยติ ปวุจฺจตี’’ติฯ

ตตฺถ อหิํสาติ อหิํสเนนฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – เยน หิ ปาณานิ หิํสติ, น เตน การเณน อริโย โหติฯ โย ปน สพฺพปาณานํ ปาณิอาทีหิ อหิํสเนน เมตฺตาทิภาวนาย ปติฏฺฐิตตฺตา หิํสโต อาราว ฐิโต, อยํ อริโยติ วุจฺจตีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พาลิสิโก โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ, สมฺปตฺตานมฺปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติฯ

พาลิสิกวตฺถุ นวมํฯ

10. สมฺพหุลสีลาทิสมฺปนฺนภิกฺขุวตฺถุ

น สีลพฺพตมตฺเตนาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต สมฺพหุเล สีลาทิสมฺปนฺเน ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิฯ

เตสุ กิร เอกจฺจานํ เอวํ อโหสิ – ‘‘มยํ สมฺปนฺนสีลา, มยํ ธุตงฺคธรา, มยํ พหุสฺสุตา, มยํ ปนฺตเสนาสนวาสิโน, มยํ ฌานลาภิโน, น อมฺหากํ อรหตฺตํ ทุลฺลภํ, อิจฺฉิตทิวเสเยว อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสามา’’ติฯ เยปิ ตตฺถ อนาคามิโน, เตสมฺปิ เอตทโหสิ – ‘‘น อมฺหากํ อิทานิ อรหตฺตํ ทุลฺลภ’’นฺติฯ เต สพฺเพปิ เอกทิวสํ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา นิสินฺนา ‘‘อปิ นุ โข โว, ภิกฺขเว, ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺต’’นฺติ สตฺถารา ปุฏฺฐา เอวมาหํสุ – ‘‘ภนฺเต, มยํ เอวรูปา เอวรูปา จ, ตสฺมา ‘อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณเยว อรหตฺตํ ปตฺตุํ สมตฺถมฺหา’ติ จินฺเตตฺวา วิหรามา’’ติฯ