5. สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ

น วากฺกรณมตฺเตนาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิฯ

เอกสฺมิญฺหิ สมเย ทหเร เจว สามเณเร จ อตฺตโน ธมฺมาจริยานเมว จีวรรชนาทีนิ เวยฺยาวจฺจานิ กโรนฺเต ทิสฺวา เอกจฺเจ เถรา จินฺตยิํสุ – ‘‘มยมฺปิ พฺยญฺชนสมเย กุสลา, อมฺหากเมว กิญฺจิ นตฺถิฯ ยํนูน มยํ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทยฺยาม, ‘ภนฺเต, มยํ พฺยญฺชนสมเย กุสลา, อญฺเญสํ สนฺติเก ธมฺมํ อุคฺคณฺหิตฺวาปิ อิเมสํ สนฺติเก อโสเธตฺวา มา สชฺฌายิตฺถาติ ทหรสามเณเร อาณาเปถา’ติฯ เอวญฺหิ อมฺหากํ ลาภสกฺกาโร วฑฺฒิสฺสตี’’ติฯ เต สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ตถา วทิํสุฯ

สตฺถา เตสํ วจนํ สุตฺวา ‘‘อิมสฺมิํ สาสเน ปเวณิวเสเนว เอวํ วตฺตุํ ลภติ, อิเม ปน ลาภสกฺกาเร นิสฺสิตาติ ญตฺวา อหํ ตุมฺเห วากฺกรณมตฺเตน สาธุรูปาติ น วทามิฯ ยสฺส ปเนเต อิสฺสาทโย ธมฺมา อรหตฺตมคฺเคน สมุจฺฉินฺนา, เอโส เอว สาธุรูโป’’ติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ –

[262]

‘‘น วากฺกรณมตฺเตน, วณฺณโปกฺขรตาย วา;

สาธุรูโป นโร โหติ, อิสฺสุกี มจฺฉรี สโฐฯ

[263]

‘‘ยสฺส เจตํ สมุจฺฉินฺนํ, มูลฆจฺจํ สมูหตํ;

สวนฺตโทโส เมธาวี, สาธุรูโปติ วุจฺจตี’’ติฯ

ตตฺถ น วากฺกรณมตฺเตนาติ วจีกรณมตฺเตน สทฺทลกฺขณสมฺปนฺนวจนมตฺเตนฯ วณฺณโปกฺขรตาย วาติ สรีรวณฺณสฺส มนาปภาเวน วาฯ นโรติ เอตฺตเกเนว การเณน ปรลาภาทีสุ อิสฺสามนโก ปญฺจวิเธน มจฺเฉเรน สมนฺนาคโต เกราฏิกภาเวน สโฐ นโร สาธุรูโป น โหติฯ

ยสฺส เจตนฺติ ยสฺส จ ปุคฺคลสฺเสตํ อิสฺสาทิโทสชาตํ อรหตฺตมคฺคญาเณน สมูลกํ ฉินฺนํ, มูลฆาตํ กตฺวา สมูหตํ , โส วนฺตโทโส ธมฺโมชปญฺญาย สมนฺนาคโต สาธุรูโปติ วุจฺจตีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ ปญฺจมํฯ

6. หตฺถกวตฺถุ

น มุณฺฑเกน สมโณติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา สาวตฺถิยํ วิหรนฺโต หตฺถกํ อารพฺภ กเถสิฯ

โส กิร วาทกฺขิตฺโต ‘‘ตุมฺเห อสุกเวลาย อสุกฏฺฐานํ นาม อาคจฺเฉยฺยาถ, วาทํ กริสฺสามา’’ติ วตฺวา ปุเรตรเมว ตตฺถ คนฺตฺวา ‘‘ปสฺสถ, ติตฺถิยา มม ภเยน นาคตา, เอโสว ปน เนสํ ปราชโย’’ติอาทีนิ วตฺวา วาทกฺขิตฺโต อญฺเญนญฺญํ ปฏิจรนฺโต วิจรติฯ สตฺถา ‘‘หตฺถโก กิร เอวํ กโรตี’’ติ สุตฺวา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, หตฺถก, เอวํ กโรสี’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘สจฺจ’’นฺติ วุตฺเต, ‘‘กสฺมา เอวํ กโรสิ? เอวรูปญฺหิ มุสาวาทํ กโรนฺโต สีสมุณฺฑนาทิมตฺเตเนว สมโณ นาม น โหติฯ โย ปน อณูนิ วา ถูลานิ วา ปาปานิ สเมตฺวา ฐิโต, อยเมว สมโณ’’ติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ –

[264]

‘‘น มุณฺฑเกน สมโณ, อพฺพโต อลิกํ ภณํ;

อิจฺฉาโลภสมาปนฺโน, สมโณ กิํ ภวิสฺสติฯ

[265]

‘‘โย จ สเมติ ปาปานิ, อณุํ ถูลานิ สพฺพโส;

สมิตตฺตา หิ ปาปานํ, สมโณติ ปวุจฺจตี’’ติฯ

ตตฺถ มุณฺฑเกนาติ สีสมุณฺฑนมตฺเตนฯ อพฺพโตติ สีลวเตน จ ธุตงฺควเตน จ วิรหิโตฯ