ตตฺถ ยาวตาติ ยตฺตเกน การเณน สงฺฆมชฺฌาทีสุ พหุํ กเถติ, เตน ปณฺฑิโต นาม น โหติ ฯ โย ปน สยํ เขมี ปญฺจนฺนํ เวรานํ อภาเวน อเวรี นิพฺภโย , ยํ วา อาคมฺม มหาชนสฺส ภยํ น โหติ, โส ปณฺฑิโต นาม โหตีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

ฉพฺพคฺคิยวตฺถุ ทุติยํฯ

3. เอกุทานขีณาสวตฺเถรวตฺถุ

น ตาวตาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เอกุทานตฺเถรํ นาม ขีณาสวํ อารพฺภ กเถสิฯ

โส กิร เอกโกว เอกสฺมิํ วนสณฺเฑ วิหรติ, เอกเมวสฺส อุทานํ ปคุณํ –

‘‘อธิเจตโส อปฺปมชฺชโต,

มุนิโน โมนปเถสุ สิกฺขโต;

โสกา น ภวนฺติ ตาทิโน,

อุปสนฺตสฺส สทา สตีมโต’’ติฯ (ปาจิ. 153; อุทา. 37);

โส กิร อุโปสถทิวเสสุ สยเมว ธมฺมสฺสวนํ โฆเสตฺวา อิมํ คาถํ วทติฯ ปถวิอุนฺทฺริยนสทฺโท วิย เทวตานํ สาธุการสทฺโท โหติฯ อเถกสฺมิํ อุโปสถทิวเส ปญฺจปญฺจสตปริวารา ทฺเว ติปิฏกธรา ภิกฺขู ตสฺส วสนฏฺฐานํ อคมํสุฯ โส เต ทิสฺวาว ตุฏฺฐมานโส ‘‘สาธุ โว กตํ อิธ อาคจฺฉนฺเตหิ, อชฺช มยํ ตุมฺหากํ ธมฺมํ สุณิสฺสามา’’ติ อาหฯ อตฺถิ ปน, อาวุโส, อิธ ธมฺมํ โสตุกามาติฯ อตฺถิ, ภนฺเต, อยํ วนสณฺโฑ ธมฺมสฺสวนทิวเส เทวตานํ สาธุการสทฺเทน เอกนินฺนาโท โหตีติฯ เตสุ เอโก ติปิฏกธโร ธมฺมํ โอสาเรสิ, เอโก กเถสิฯ เอกเทวตาปิ สาธุการํ นาทาสิฯ เต อาหํสุ – ‘‘ตฺวํ, อาวุโส, ธมฺมสฺสวนทิวเส อิมสฺมิํ วนสณฺเฑ เทวตา มหนฺเตน สทฺเทน สาธุการํ เทนฺตีติ วเทสิ, กิํ นาเมต’’นฺติฯ

ภนฺเต, อญฺเญสุ ทิวเสสุ สาธุการสทฺเทน เอกนินฺนาโท เอว โหติ, น อชฺช ปน ชานามิ ‘‘กิเมต’’นฺติฯ ‘‘เตน หิ, อาวุโส, ตฺวํ ตาว ธมฺมํ กเถหี’’ติฯ โส พีชนิํ คเหตฺวา อาสเน นิสินฺโน ตเมว คาถํ วเทสิฯ เทวตา มหนฺเตน สทฺเทน สาธุการมทํสุฯ อถ เนสํ ปริวารา ภิกฺขู อุชฺฌายิํสุ ‘‘อิมสฺมิํ วนสณฺเฑ เทวตา มุโขโลกเนน สาธุการํ ททนฺติ, ติปิฏกธรภิกฺขูสุ เอตฺตกํ ภณนฺเตสุปิ กิญฺจิ ปสํสนมตฺตมฺปิ อวตฺวา เอเกน มหลฺลกตฺเถเรน เอกคาถาย กถิตาย มหาสทฺเทน สาธุการํ ททนฺตี’’ติฯ เตปิ วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถุ ตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ

สตฺถา ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, โย พหุมฺปิ อุคฺคณฺหติ วา ภาสติ วา, ตํ ธมฺมธโรติ วทามิฯ โย ปน เอกมฺปิ คาถํ อุคฺคณฺหิตฺวา สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌติ, อยํ ธมฺมธโร นามา’’ติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[259]

‘‘น ตาวตา ธมฺมธโร, ยาวตา พหุ ภาสติ;

โย จ อปฺปมฺปิ สุตฺวาน, ธมฺมํ กาเยน ปสฺสติ;

ส เว ธมฺมธโร โหติ, โย ธมฺมํ นปฺปมชฺชตี’’ติฯ

ตตฺถ ยาวตาติ ยตฺตเกน อุคฺคหณธารณวาจนาทินา การเณน พหุํ ภาสติ, ตาวตฺตเกน ธมฺมธโร น โหติ, วํสานุรกฺขโก ปน ปเวณิปาลโก นาม โหติฯ โย จ อปฺปมฺปีติ โย ปน อปฺปมตฺตกมฺปิ สุตฺวา ธมฺมมนฺวาย อตฺถมนฺวาย ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน หุตฺวา นามกาเยน ทุกฺขาทีนิ ปริชานนฺโต จตุสจฺจธมฺมํ ปสฺสติ, ส เว ธมฺมธโร โหติฯ โย ธมฺมํ นปฺปมชฺชตีติ โยปิ อารทฺธวีริโย หุตฺวา อชฺช อชฺเชวาติ ปฏิเวธํ อากงฺขนฺโต ธมฺมํ นปฺปมชฺชติ, อยมฺปิ ธมฺมธโรเยวาติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

เอกุทานขีณาสวตฺเถรวตฺถุ ตติยํฯ

4. ลกุณฺฑกภทฺทิยตฺเถรวตฺถุ

น เตน เถโร โส โหตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ลกุณฺฑกภทฺทิยตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ