มนุสฺสา ปาโตว ‘‘เจติยํ วนฺทิสฺสาม, มาลาปูชํ กริสฺสามา’’ติ อาคตา ตํ ทิสฺวา ‘‘อยํ วิหาโร อิมํ ทหรํ นิสฺสาย ปฏิชคฺคนํ ลภติ, อิมํ มา ปมชฺชิตฺถา’’ติ วตฺวา ตสฺส ทาตพฺพํ มญฺญนฺติฯ เอวรูเปน ปกฺขนฺทินาปิ สุชีวํฯ ปคพฺเภนาติ กายปาคพฺภิยาทีหิ สมนฺนาคเตนฯ สํกิลิฏฺเฐน ชีวิตนฺติ เอวํ ชีวิกํ กปฺเปตฺวา ชีวนฺเตน หิ ปุคฺคเลน สํกิลิฏฺเฐน หุตฺวา ชีวิตํ นาม โหติ, ตํ ทุชฺชีวิตํ ปาปเมวาติ อตฺโถฯ

หิรีมตา จาติ หิโรตฺตปฺปสมฺปนฺเนน ปุคฺคเลน ทุชฺชีวํฯ โส หิ อมาตาทโยว ‘‘มาตา เม’’ติอาทีนิ อวตฺวา อธมฺมิเก ปจฺจเย คูถํ วิย ชิคุจฺฉนฺโต ธมฺเมน สเมน ปริเยสนฺโต สปทานํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ชีวิกํ กปฺเปนฺโต ลูขํ ชีวิกํ ชีวตีติ อตฺโถฯ สุจิคเวสินาติ สุจีนิ กายกมฺมาทีนิ คเวสนฺเตนฯ อลีเนนาติ ชีวิตวุตฺติมนลฺลีเนนฯ สุทฺธาชีเวน ปสฺสตาติ เอวรูโป หิ ปุคฺคโล สุทฺธาชีโว นาม โหติฯ เตน เอวํ สุทฺธาชีเวน ตเมว สุทฺธาชีวํ สารโต ปสฺสตา ลูขชีวิตวเสน ทุชฺชีวํ โหตีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

จูฬสาริวตฺถุ ฉฏฺฐํฯ

7. ปญฺจอุปาสกวตฺถุ

โย ปาณนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ปญฺจ อุปาสเก อารพฺภ กเถสิฯ

เตสุ หิ เอโก ปาณาติปาตาเวรมณิสิกฺขาปทเมว รกฺขติ, อิตเร อิตรานิฯ เต เอกทิวสํ ‘‘อหํ ทุกฺกรํ กโรมิ, ทุกฺกรํ รกฺขามี’’ติ วิวาทาปนฺนา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ สตฺถา เตสํ กถํ สุตฺวา เอกสีลมฺปิ กนิฏฺฐกํ อกตฺวา ‘‘สพฺพาเนว ทุรกฺขานี’’ติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ –

[246]

‘‘โย ปาณมติปาเตติ, มุสาวาทญฺจ ภาสติ;

โลเก อทินฺนมาทิยติ, ปรทารญฺจ คจฺฉติฯ

[247]

‘‘สุราเมรยปานญฺจ , โย นโร อนุยุญฺชติ;

อิเธว เมโส โลกสฺมิํ, มูลํ ขณติ อตฺตโนฯ

[248]

‘‘เอวํ โภ ปุริส ชานาหิ, ปาปธมฺมา อสญฺญตา;

มา ตํ โลโภ อธมฺโม จ, จิรํ ทุกฺขาย รนฺธยุ’’นฺติฯ

ตตฺถ โย ปาณมติปาเตตีติ โย สาหตฺถิกาทีสุ ฉสุ ปโยเคสุ เอกปโยเคนาปิ ปรสฺส ชีวิตินฺทฺริยํ อุปจฺฉินฺทติฯ มุสาวาทนฺติ ปเรสํ อตฺถภญฺชนกํ มุสาวาทญฺจ ภาสติฯ โลเก อทินฺนมาทิยตีติ อิมสฺมิํ สตฺตโลเก เถยฺยาวหาราทีสุ เอเกนปิ อวหาเรน ปรปริคฺคหิตํ อาทิยติฯ ปรทารญฺจ คจฺฉตีติ ปรสฺส รกฺขิตโคปิเตสุ ภณฺเฑสุ อปรชฺฌนฺโต อุปฺปถจารํ จรติฯ สุราเมรยปานนฺติ ยสฺส กสฺสจิ สุราย เจว เมรยสฺส จ ปานํฯ อนุยุญฺชตีติ เสวติ พหุลีกโรติฯ มูลํ ขณตีติ ติฏฺฐตุ ปรโลโก, โส ปน ปุคฺคโล อิธ โลกสฺมิํเยว เยน เขตฺตวตฺถุอาทินา มูเลน ปติฏฺฐเปยฺย, ตมฺปิ อฏฺฐเปตฺวา วา วิสฺสชฺเชตฺวา วา สุรํ ปิวนฺโต อตฺตโน มูลํ ขณติ, อนาโถ กปโณ หุตฺวา วิจรติฯ เอวํ, โภติ ปญฺจทุสฺสีลฺยกมฺมการกํ ปุคฺคลํ อาลปติฯ ปาปธมฺมาติ ลามกธมฺมาฯ อสญฺญตาติ กายสญฺญตาทิรหิตาฯ อเจตสาติปิ ปาโฐ, อจิตฺตกาติ อตฺโถฯ โลโภ อธมฺโม จาติ โลโภ เจว โทโส จฯ อุภยมฺปิ เหตํ อกุสลเมวฯ จิรํ ทุกฺขาย รนฺธยุนฺติ จิรกาลํ นิรยทุกฺขาทีนํ อตฺถาย ตํ เอเต ธมฺมา มา รนฺเธนฺตุ มา มตฺเถนฺตูติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน เต ปญฺจ อุปาสกา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิํสุ, สมฺปตฺตานมฺปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติฯ

ปญฺจอุปาสกวตฺถุ สตฺตมํฯ

8. ติสฺสทหรวตฺถุ

ททาติ เวติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ติสฺสทหรํ นาม อารพฺภ กเถสิฯ