3. โกสลรญฺโญ ปราชยวตฺถุ

ชยํ เวรนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต โกสลรญฺโญ ปราชยํ อารพฺภ กเถสิฯ

โส กิร กาสิกคามํ นิสฺสาย ภาคิเนยฺเยน อชาตสตฺตุนา สทฺธิํ ยุชฺฌนฺโต เตน ตโย วาเร ปราชิโต ตติยวาเร จินฺเตสิ – ‘‘อหํ ขีรมุขมฺปิ ทารกํ ปราเชตุํ นาสกฺขิํ, กิํ เม ชีวิเตนา’’ติฯ โส อาหารูปจฺเฉทํ กตฺวา มญฺจเก นิปชฺชิฯ อถสฺส สา ปวตฺติ สกลนครํ ปตฺถริฯ ภิกฺขู ตถาคตสฺส อาโรเจสุํ – ‘‘ภนฺเต, ราชา กิร กาสิกคามกํ นิสฺสาย ตโย วาเร ปราชิโต, โส อิทานิ ปราชิตฺวา อาคโต ‘ขีรมุขมฺปิ ทารกํ ปราเชตุํ นาสกฺขิํ, กิํ เม ชีวิเตนา’ติ อาหารูปจฺเฉทํ กตฺวา มญฺจเก นิปนฺโน’’ติฯ สตฺถา เตสํ กถํ สุตฺวา, ‘‘ภิกฺขเว, ชินนฺโตปิ เวรํ ปสวติ, ปราชิโต ปน ทุกฺขํ เสติเยวา’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[201]

‘‘ชยํ เวรํ ปสวติ, ทุกฺขํ เสติ ปราชิโต;

อุปสนฺโต สุขํ เสติ, หิตฺวา ชยปราชย’’นฺติฯ

ตตฺถ ชยนฺติ ปรํ ชินนฺโต เวรํ ปฏิลภติฯ ปราชิโตติ ปเรน ปราชิโต ‘‘กทา นุ โข ปจฺจามิตฺตสฺส ปิฏฺฐิํ ทฏฺฐุํ สกฺขิสฺสามี’’ติ ทุกฺขํ เสติ สพฺพิริยาปเถสุ ทุกฺขเมว วิหรตีติ อตฺโถฯ อุปสนฺโตติ อพฺภนฺตเร อุปสนฺตราคาทิกิเลโส ขีณาสโว ชยญฺจ ปราชยญฺจ หิตฺวา สุขํ เสติ, สพฺพิริยาปเถสุ สุขเมว วิหรตีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

โกสลรญฺโญ ปราชยวตฺถุ ตติยํฯ

4. อญฺญตรกุลทาริกาวตฺถุ

นตฺถิ ราคสโมติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อญฺญตรํ กุลทาริกํ อารพฺภ กเถสิฯ

ตสฺสา กิร มาตาปิตโร อาวาหํ กตฺวา มงฺคลทิวเส สตฺถารํ นิมนฺตยิํสุฯ สตฺถา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ตตฺถ คนฺตฺวา นิสีทิฯ สาปิ โข วธุกา ภิกฺขุสงฺฆสฺส อุทกปริสฺสาวนาทีนิ กโรนฺตี อปราปรํ สญฺจรติฯ สามิโกปิสฺสา ตํ โอโลเกนฺโต อฏฺฐาสิฯ ตสฺส ราควเสน โอโลเกนฺตสฺส อนฺโต กิเลโส สมุทาจริฯ โส อญฺญาณาภิภูโต เนว พุทฺธํ อุปฏฺฐหิ, น อสีติ มหาเถเรฯ หตฺถํ ปสาเรตฺวา ‘‘ตํ วธุกํ คณฺหิสฺสามี’’ติ ปน จิตฺตํ อกาสิฯ สตฺถา ตสฺสชฺฌาสยํ โอโลเกตฺวา ยถา ตํ อิตฺถิํ น ปสฺสติ, เอวมกาสิฯ โส อทิสฺวา สตฺถารํ โอโลเกนฺโต อฏฺฐาสิฯ สตฺถา ตสฺส โอโลเกตฺวา ฐิตกาเล ‘‘กุมารก, น หิ ราคคฺคินา สทิโส อคฺคิ นาม , โทสกลินา สทิโส กลิ นาม, ขนฺธปริหรณทุกฺเขน สทิสํ ทุกฺขํ นาม อตฺถิ, นิพฺพานสุขสทิสํ สุขมฺปิ นตฺถิเยวา’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[202]

‘‘นตฺถิ ราคสโม อคฺคิ, นตฺถิ โทสสโม กลิ;

นตฺถิ ขนฺธสมา ทุกฺขา, นตฺถิ สนฺติปรํ สุข’’นฺติฯ

ตตฺถ นตฺถิ ราคสโมติ ธูมํ วา ชาลํ วา องฺคารํ วา อทสฺเสตฺวา อนฺโตเยว ฌาเปตฺวา ภสฺมมุฏฺฐิํ กาตุํ สมตฺโถ ราเคน สโม อญฺโญ อคฺคิ นาม นตฺถิฯ กลีติ โทเสน สโม อปราโธปิ นตฺถิฯ ขนฺธสมาติ ขนฺเธหิ สมาฯ ยถา ปริหริยมานา ขนฺธา ทุกฺขา, เอวํ อญฺญํ ทุกฺขํ นาม นตฺถิฯ สนฺติปรนฺติ นิพฺพานโต อุตฺตริํ อญฺญํ สุขมฺปิ นตฺถิฯ อญฺญญฺหิ สุขํ สุขเมว, นิพฺพานํ ปรมสุขนฺติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน กุมาริกา จ กุมารโก จ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิํสุฯ ตสฺมิํ สมเย ภควา เตสํ อญฺญมญฺญํ ทสฺสนาการํ อกาสีติฯ

อญฺญตรกุลทาริกาวตฺถุ จตุตฺถํฯ

5. เอกอุปาสกวตฺถุ

ชิฆจฺฉาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา อาฬวิยํ วิหรนฺโต เอกํ อุปาสกํ อารพฺภ กเถสิฯ