โส เยสุ ปฏิสนฺธิคหณตจชหนวิสฺสฏฺฐนิทฺโทกฺกมนสชาติยาเมถุนเสวนจุติสงฺขาเตสุ ปญฺจสุ ฐาเนสุ นาคสรีรเมว คเหตฺวา กิลมนฺติ, เตสุ อกิลมนภาวํ ปตฺวา มาณวรูเปเนว วิจริตุํ ลภตีติฯ

เอรกปตฺตนาคราชวตฺถุ ตติยํฯ

4. อานนฺทตฺเถรปญฺหวตฺถุ

สพฺพปาปสฺส อกรณนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อานนฺทตฺเถรสฺส ปญฺหํ อารพฺภ กเถสิฯ

เถโร กิร ทิวาฏฺฐาเน นิสินฺโน จินฺเตสิ – ‘‘สตฺถารา สตฺตนฺนํ พุทฺธานํ มาตาปิตโร อายุปริจฺเฉโท โพธิ สาวกสนฺนิปาโต อคฺคสาวกสนฺนิปาโต อคฺคสาวกอุปฏฺฐาโกติ อิทํ สพฺพํ กถิตํ, อุโปสโถ ปน อกถิโต, กิํ นุ โข เตสมฺปิ อยเมว อุโปสโถ, อญฺโญ’’ติ? โส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ตมตฺถํ ปุจฺฉิฯ ยสฺมา ปน เตสํ พุทฺธานํ กาลเภโทว อโหสิ, น กถาเภโทฯ วิปสฺสี สมฺมาสมฺพุทฺโธ หิ สตฺตเม สตฺตเม สํวจฺฉเร อุโปสถํ อกาสิฯ เอกทิวสํ ทินฺโนวาโทเยว หิสฺส สตฺตนฺนํ สํวจฺฉรานํ อลํ โหติฯ สิขี เจว เวสฺสภู จ ฉฏฺเฐ ฉฏฺเฐ สํวจฺฉเร อุโปสถํ กริํสุ, กกุสนฺโธ โกณาคมโน จ สํวจฺฉเร สํวจฺฉเรฯ กสฺสปทสพโล ฉฏฺเฐ ฉฏฺเฐ มาเส อุโปสถํ อกาสิฯ เอกทิวสํ ทินฺโนวาโท เอว หิสฺส ฉนฺนํ มาสานํ อลํ อโหสิฯ ตสฺมา สตฺถา เตสํ อิมํ กาลเภทํ อาโรเจตฺวา ‘‘โอวาทคาถา ปน เนสํ อิมาเยวา’’ติ วตฺวา สพฺเพสํ เอกเมว อุโปสถํ อาวิ กโรนฺโต อิมา คาถา อภาสิ –

[183]

‘‘สพฺพปาปสฺส อกรณํ, กุสลสฺส อุปสมฺปทา;

สจิตฺตปริโยทปนํ, เอตํ พุทฺธาน สาสนํฯ

[184]

‘‘ขนฺตี ปรมํ ตโป ติติกฺขา,

นิพฺพานํ ปรมํ วทนฺติ พุทฺธา;

น หิ ปพฺพชิโต ปรูปฆาตี,

น สมโณ โหติ ปรํ วิเหฐยนฺโตฯ

[185]

‘‘อนูปวาโท อนูปฆาโต, ปาติโมกฺเข จ สํวโร;

มตฺตญฺญุตา จ ภตฺตสฺมิํ, ปนฺตญฺจ สยนาสนํ;

อธิจิตฺเต จ อาโยโค, เอตํ พุทฺธาน สาสน’’นฺติฯ

ตตฺถ สพฺพปาปสฺสาติ สพฺพสฺส อกุสลกมฺมสฺสฯ อุปสมฺปทาติ อภินิกฺขมนโต ปฏฺฐาย ยาว อรหตฺตมคฺคา กุสลสฺส อุปฺปาทนญฺเจว อุปฺปาทิตสฺส จ ภาวนาฯ สจิตฺตปริโยทปนนฺติ ปญฺจหิ นีวรเณหิ อตฺตโน จิตฺตสฺส โวทาปนํฯ เอตํ พุทฺธาน สาสนนฺติ สพฺพพุทฺธานํ อยมนุสิฏฺฐิฯ

ขนฺตีติ ยา เอสา ติติกฺขาสงฺขาตา ขนฺตี นาม, อิทํ อิมสฺมิํ สาสเน ปรมํ อุตฺตมํ ตโปฯ นิพฺพานํ ปรมํ วทนฺติ พุทฺธาติ พุทฺธา จ ปจฺเจกพุทฺธา จ อนุพุทฺธา จาติ อิเม ตโย พุทฺธา นิพฺพานํ อุตฺตมนฺตี วทนฺติฯ น หิ ปพฺพชิโตติ ปาณิอาทีหิ ปรํ อปหนนฺโต วิเหเฐนฺโต ปรูปฆาตี ปพฺพชิโต นาม น โหติฯ น สมโณติ วุตฺตนเยเนว ปรํ วิเหฐยนฺโต สมโณปิ น โหติเยว ฯ

อนูปวาโทติ อนูปวาทนญฺเจว อนูปวาทาปนญฺจฯ อนูปฆาโตติ อนูปฆาตนญฺเจว อนูปฆาตาปนญฺจ ฯ ปาติโมกฺเขติ เชฏฺฐกสีเลฯ สํวโรติ ปิทหนํฯ มตฺตญฺญุตาติ มตฺตญฺญุภาโว ปมาณชานนํฯ ปนฺตนฺติ วิวิตฺตํฯ อธิจิตฺเตติ อฏฺฐสมาปตฺติสงฺขาเต อธิจิตฺเตฯ อาโยโคติ ปโยคกรณํฯ เอตนฺติ เอตํ สพฺเพสํ พุทฺธานํ สาสนํฯ เอตฺถ หิ อนูปวาเทน วาจสิกํ สีลํ กถิตํ, อนูปฆาเตน กายิกสีลํ, ‘‘ปาติโมกฺเข จ สํวโร’’ติ สีลํ กถิตํ, อนูปฆาเตน กายิกสีลํ, ‘‘ปาติโมกฺเข จ สํวโร’’ติ อิมินา ปาติโมกฺขสีลญฺเจว อินฺทฺริยสํวรญฺจ, มตฺตญฺญุตาย อาชีวปาริสุทฺธิ เจว ปจฺจยสนฺนิสิตสีลญฺจ, ปนฺตเสนาสเนน สปฺปายเสนาสนํ, อธิจิตฺเตน อฏฺฐ สมาปตฺติโยฯ เอวํ อิมาย คาถาย ติสฺโสปิ สิกฺขา กถิตา เอว โหนฺตีติฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

อานนฺทตฺเถรปญฺหวตฺถุ จตุตฺถํฯ

5. อนภิรตภิกฺขุวตฺถุ

น กหาปณวสฺเสนาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เอกํ อนภิรตภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิฯ

โส กิร สาสเน ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท ‘‘อสุกฏฺฐานํ นาม คนฺตฺวา อุทฺเทสํ อุคฺคณฺหาหี’’ติ อุปชฺฌาเยน เปสิโต ตตฺถ อคมาสิฯ อถสฺส ปิตุโน โรโค อุปฺปชฺชิฯ โส ปุตฺตํ ทฏฺฐุกาโม หุตฺวา ตํ ปกฺโกสิตุํ สมตฺถํ กญฺจิ อลภิตฺวา ปุตฺตโสเกน วิปฺปลปนฺโตเยว อาสนฺนมรโณ หุตฺวา ‘‘อิทํ เม ปุตฺตสฺส ปตฺตจีวรมูลํ กเรยฺยาสี’’ติ กหาปณสตํ กนิฏฺฐสฺส หตฺเถ ทตฺวา กาลมกาสิฯ โส ทหรสฺส อาคตกาเล ปาทมูเล นิปติตฺวา ปวฏฺเฏนฺโต โรทิตฺวา, ‘‘ภนฺเต, ปิตา เต วิปฺปลปนฺโตว กาลกโต, มยฺหํ ปน เตน กหาปณสตํ หตฺเถ ฐปิตํ, เตน กิํ กโรมี’’ติ อาหฯ ทหโร ‘‘น เม กหาปเณหิ อตฺโถ’’ติ ปฏิกฺขิปิตฺวา อปรภาเค จินฺเตสิ – ‘‘กิํ เม ปรกุเลสุ ปิณฺฑาย จริตฺวา ชีวิเตน, สกฺกา ตํ กหาปณสตํ นิสฺสาย ชีวิตุํ, วิพฺภมิสฺสามี’’ติฯ โส อนภิรติยา ปีฬิโต วิสฺสฏฺฐสชฺฌายนกมฺมฏฺฐาโน ปณฺฑุโรคี วิย อโหสิฯ อถ นํ ทหรสามเณรา ‘‘กิํ อิท’’นฺติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อุกฺกณฺฐิโตมฺหี’’ติ วุตฺเต อาจริยุปชฺฌายานํ อาจิกฺขิํสุฯ อถ นํ เต สตฺถุ สนฺติกํ เนตฺวา สตฺถุ ทสฺเสสุํฯ สตฺถา ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ อุกฺกณฺฐิโต’’ติ ปุจฺฉิตฺวา, ‘‘อาม, ภนฺเต’’ติ วุตฺเต ‘‘กสฺมา เอวมกาสิ, อตฺถิ ปน เต โกจิ ชีวิตปจฺจโย’’ติ อาหฯ ‘‘อาม, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘กิํ เต อตฺถี’’ติ? ‘‘กหาปณสตํ, ภนฺเต’’ติฯ เตน หิ กตฺถจิ ตาว สกฺขรา อาหร, คเณตฺวา ชานิสฺสาม ‘‘สกฺกา วา ตาวตฺตเกน ชีวิตุํ, โน วา’’ติฯ โส สกฺขรา อาหริฯ อถ นํ สตฺถา อาห – ‘‘ปริโภคตฺถาย ตาว ปณฺณาสํ ฐเปหิ, ทฺวินฺนํ โคณานํ อตฺถาย จตุวีสติ, เอตฺตกํ นาม พีชตฺถาย, ยุคนงฺคลตฺถาย, กุทฺทาลวาสิผรสุอตฺถายา’’ติ เอวํ คณิยมาเน ตํ กหาปณสตํ นปฺปโหติฯ