น หเนยฺย น ฆาตเยติ ยถา อหํ , เอวํ อญฺเญปิ สตฺตาติ เนว ปรํ ปหเรยฺย น ปหราเปยฺยาติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

ฉพฺพคฺคิยภิกฺขุวตฺถุ ปฐมํฯ

2. ฉพฺพคฺคิยภิกฺขุวตฺถุ

สพฺเพ ตสนฺตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิฯ

เตเยว เอกสฺมิญฺหิ สมเย เตเนว การเณน ปุริมสิกฺขาปเท สตฺตรสวคฺคิเย ปหริํสุฯ เตเนว การเณน เตสํ ตลสตฺติกํ อุคฺคิริํสุฯ อิธาปิ สตฺถา เตสํ สทฺทํ สุตฺวา ‘‘กิํ อิท’’นฺติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อิทํ นามา’’ติ อาโรจิเต ‘‘น, ภิกฺขเว, อิโต ปฏฺฐาย ภิกฺขุนา นาม เอวํ กตฺตพฺพํ, โย กโรติ, โส อิมํ นาม อาปตฺติํ อาปชฺชตี’’ติ ตลสตฺติกสิกฺขาปทํ (ปาจิ. 454 อาทโย) ปญฺญาเปตฺวา, ‘‘ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา นาม ‘ยถา อหํ, ตเถว อญฺเญปิ ทณฺฑสฺส ตสนฺติ, ยถา จ มยฺหํ, ตเถว เนสํ ชีวิตํ ปิย’นฺติ ญตฺวา ปโร น ปหริตพฺโพ น ฆาเฏตพฺโพ’’ติ วตฺวา อนุสนฺธิํ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[130]

‘‘สพฺเพ ตสนฺติ ทณฺฑสฺส, สพฺเพสํ ชีวิตํ ปิยํ;

อตฺตานํ อุปมํ กตฺวา, น หเนยฺย น ฆาตเย’’ติฯ

ตตฺถ สพฺเพสํ ชีวิตํ ปิยนฺติ ขีณาสวํ ฐเปตฺวา เสสสตฺตานํ ชีวิตํ ปิยํ มธุรํ, ขีณาสโว ปน ชีวิเต วา มรเณ วา อุเปกฺขโกว โหติฯ เสสํ ปุริมสทิสเมวาติฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

ฉพฺพคฺคิยภิกฺขุวตฺถุ ทุติยํฯ

3. สพฺพหุลกุมารกวตฺถุ

สุขกามานิ ภูตานีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต สมฺพหุเล กุมารเก อารพฺภ กเถสิฯ

เอกสฺมิญฺหิ สมเย สตฺถา สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺโต อนฺตรามคฺเค สมฺพหุเล กุมารเก เอกํ ฆรสปฺปชาติกํ อหิํ ทณฺฑเกน ปหรนฺเต ทิสฺวา ‘‘กุมารกา กิํ กโรถา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อหิํ, ภนฺเต, ทณฺฑเกน ปหรามา’’ติ วุตฺเต ‘‘กิํ การณา’’ติ ปุน ปุจฺฉิตฺวา ‘‘ฑํสนภเยน, ภนฺเต’’ติ วุตฺเต ‘‘ตุมฺเห ‘อตฺตโน สุขํ กริสฺสามา’ติ อิมํ ปหรนฺตา นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน สุขลาภิโน น ภวิสฺสถฯ อตฺตโน สุขํ ปตฺเถนฺเตน หิ ปรํ ปหริตุํ น วฏฺฏตี’’ติ วตฺวา อนุสนฺธิํ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ –

[131]

‘‘สุขกามานิ ภูตานิ, โย ทณฺเฑน วิหิํสติ;

อตฺตโน สุขเมสาโน, เปจฺจ โส น ลภเต สุขํฯ

[132]

‘‘สุขกามานิ ภูตานิ, โย ทณฺเฑน น หิํสติ;

อตฺตโน สุขเมสาโน, เปจฺจ โส ลภเต สุข’’นฺติฯ

ตตฺถ โย ทณฺเฑนาติ โย ปุคฺคโล ทณฺเฑน วา เลฑฺฑุอาทีหิ วา วิเหเฐติฯ เปจฺจ โส น ลภเต สุขนฺติ โส ปุคฺคโล ปรโลเก มนุสฺสสุขํ วา ทิพฺพสุขํ วา ปรมตฺถภูตํ วา นิพฺพานสุขํ น ลภติฯ ทุติยคาถาย เปจฺจ โส ลภเตติ โส ปุคฺคโล ปรโลเก วุตฺตปฺปการํ ติวิธมฺปิ สุขํ ลภตีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน ปญฺจสตาปิ เต กุมารกา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิํสูติฯ

สมฺพหุลกุมารกวตฺถุ ตติยํฯ

4. โกณฺฑธานตฺเถรวตฺถุ

มาโวจ ผรุสํ กญฺจีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต โกณฺฑธานตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ