10. ทณฺฑวคฺโค

1. ฉพฺพคฺคิยภิกฺขุวตฺถุ

สพฺเพ ตสนฺตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิฯ

เอกสฺมิญฺหิ สมเย สตฺตรสวคฺคิเยหิ เสนาสเน ปฏิชคฺคิเต ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ‘‘นิกฺขมถ, มยํ มหลฺลกตรา, อมฺหากํ เอตํ ปาปุณาตี’’ติ วตฺวา เตหิ ‘‘น มยํ ทสฺสาม, อมฺเหหิ ปฐมํ ปฏิชคฺคิต’’นฺติ วุตฺเต เต ภิกฺขู ปหริํสุฯ สตฺตรสวคฺคิยา มรณภยตชฺชิตา มหาวิรวํ วิรวิํสุฯ สตฺถา เตสํ สทฺทํ สุตฺวา ‘‘กิํ อิท’’นฺติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อิทํ นามา’’ติ อาโรจิเต ‘‘น, ภิกฺขเว, อิโต ปฏฺฐาย ภิกฺขุนา นาม เอวํ กตฺตพฺพํ, โย กโรติ, โส อิมํ นาม อาปตฺติํ อาปชฺชตี’’ติ ปหารทานสิกฺขาปทํ (ปาจิ. 449 อาทโย) ปญฺญาเปตฺวา, ‘‘ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา นาม ‘ยถา อหํ, ตเถว อญฺเญปิ ทณฺฑสฺส ตสนฺติ, มจฺจุโน ภายนฺตี’ติ ญตฺวา ปโร น ปหริตพฺโพ, น ฆาเตตพฺโพ’’ติ วตฺวา อนุสนฺธิํ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[129]

‘‘สพฺเพ ตสนฺติ ทณฺฑสฺส, สพฺเพ ภายนฺติ มจฺจุโน;

อตฺตานํ อุปมํ กตฺวา, น หเนยฺย น ฆาตเย’’ติฯ

ตตฺถ สพฺเพ ตสนฺตีติ สพฺเพปิ สตฺตา อตฺตนิ ทณฺเฑ ปตนฺเต ตสฺส ทณฺฑสฺส ตสนฺติฯ มจฺจุโนติ มรณสฺสาปิ ภายนฺติเยวฯ อิมิสฺสา จ เทสนาย พฺยญฺชนํ นิรวเสสํ, อตฺโถ ปน สาวเสโสฯ ยถา หิ รญฺญา ‘‘สพฺเพ สนฺนิปตนฺตู’’ติ เภริยา จราปิตายปิ ราชมหามตฺเต ฐเปตฺวา เสสา สนฺนิปตนฺติ, เอวมิธ ‘‘สพฺเพ ตสนฺตี’’ติ วุตฺเตปิ หตฺถาชาเนยฺโย อสฺสาชาเนยฺโย อุสภาชาเนยฺโย ขีณาสโวติ อิเม จตฺตาโร ฐเปตฺวา อวเสสาว ตสนฺตีติ เวทิตพฺพาฯ อิเมสุ หิ ขีณาสโว สกฺกายทิฏฺฐิยา ปหีนตฺตา มรณกสตฺตํ อปสฺสนฺโต น ภายติ, อิตเร ตโย สกฺกายทิฏฺฐิยา พลวตฺตา อตฺตโน ปฏิปกฺขภูตํ สตฺตํ อปสฺสนฺตา น ภายนฺตีติฯ

น หเนยฺย น ฆาตเยติ ยถา อหํ , เอวํ อญฺเญปิ สตฺตาติ เนว ปรํ ปหเรยฺย น ปหราเปยฺยาติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

ฉพฺพคฺคิยภิกฺขุวตฺถุ ปฐมํฯ

2. ฉพฺพคฺคิยภิกฺขุวตฺถุ

สพฺเพ ตสนฺตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิฯ

เตเยว เอกสฺมิญฺหิ สมเย เตเนว การเณน ปุริมสิกฺขาปเท สตฺตรสวคฺคิเย ปหริํสุฯ เตเนว การเณน เตสํ ตลสตฺติกํ อุคฺคิริํสุฯ อิธาปิ สตฺถา เตสํ สทฺทํ สุตฺวา ‘‘กิํ อิท’’นฺติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อิทํ นามา’’ติ อาโรจิเต ‘‘น, ภิกฺขเว, อิโต ปฏฺฐาย ภิกฺขุนา นาม เอวํ กตฺตพฺพํ, โย กโรติ, โส อิมํ นาม อาปตฺติํ อาปชฺชตี’’ติ ตลสตฺติกสิกฺขาปทํ (ปาจิ. 454 อาทโย) ปญฺญาเปตฺวา, ‘‘ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา นาม ‘ยถา อหํ, ตเถว อญฺเญปิ ทณฺฑสฺส ตสนฺติ, ยถา จ มยฺหํ, ตเถว เนสํ ชีวิตํ ปิย’นฺติ ญตฺวา ปโร น ปหริตพฺโพ น ฆาเฏตพฺโพ’’ติ วตฺวา อนุสนฺธิํ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[130]

‘‘สพฺเพ ตสนฺติ ทณฺฑสฺส, สพฺเพสํ ชีวิตํ ปิยํ;

อตฺตานํ อุปมํ กตฺวา, น หเนยฺย น ฆาตเย’’ติฯ

ตตฺถ สพฺเพสํ ชีวิตํ ปิยนฺติ ขีณาสวํ ฐเปตฺวา เสสสตฺตานํ ชีวิตํ ปิยํ มธุรํ, ขีณาสโว ปน ชีวิเต วา มรเณ วา อุเปกฺขโกว โหติฯ เสสํ ปุริมสทิสเมวาติฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

ฉพฺพคฺคิยภิกฺขุวตฺถุ ทุติยํฯ