เมนู

เอวมสฺส กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล เอกสฺส ภิกฺขุโน อุกฺกณฺฐาปิตตฺตา อิทานิ อนภิรติ อุปฺปนฺนาฯ โย ปน เตเนว ตทา วีสติ วสฺสสหสฺสานิ สมณธมฺโม กโต, สฺวสฺส เอตรหิ อรหตฺตูปนิสฺสโย ชาโตติฯ

อิมมตฺถํ เต ภิกฺขู ภควโต สนฺติกา สุตฺวา อุตฺตริํ ปุจฺฉิํสุ – ‘‘ภนฺเต, อยํ กิร ภิกฺขุ ขุรธารํ คลนาฬิยํ กตฺวา ฐิโตว อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อุปฺปชฺชิสฺสติ นุ โข เอตฺตเกน ขเณน อรหตฺตมคฺโค’’ติฯ ‘‘อาม, ภิกฺขเว, อารทฺธวีริยสฺส ภิกฺขุโน ปาทํ อุกฺขิปิตฺวา ภูมิยํ ฐเปนฺตสฺส ปาเท ภูมิยํ อสมฺปตฺเตเยว อรหตฺตมคฺโค อุปฺปชฺชติฯ กุสีตสฺส ปุคฺคลสฺส หิ วสฺสสตํ ชีวนโต อารทฺธวีริยสฺส ขณมตฺตมฺปิ ชีวิตํ เสยฺโย’’ติ วตฺวา อนุสนฺธิํ ฆเฏตฺวา อิมํ คาถมาห –

[112]

‘‘โย จ วสฺสสตํ ชีเว, กุสีโต หีนวีริโย;

เอกาหํ ชีวิกํ เสยฺโย, วีริยมารภโต ทฬฺห’’นฺติฯ

ตตฺถ กุสีโตติ กามวิตกฺกาทีหิ ตีหิ วิตกฺเกหิ วีตินาเมนฺโต ปุคฺคโลฯ หีนวีริโยติ นิพฺพีริโยฯ วีริยมารภโต ทฬฺหนฺติ ทุวิธชฺฌานนิพฺพตฺตนสมตฺถํ ถิรํ วีริยํ อารภนฺตสฺสฯ เสสํ ปุริมสทิสเมวฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

สปฺปทาสตฺเถรวตฺถุ เอกาทสมํฯ

12. ปฏาจาราเถรีวตฺถุ

โย จ วสฺสสตํ ชีเวติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ปฏาจารํ เถริํ อารพฺภ กเถสิฯ

สา กิร สาวตฺถิยํ จตฺตาลีสโกฏิวิภวสฺส เสฏฺฐิโน ธีตา อโหสิ อภิรูปาฯ ตํ โสฬสวสฺสุทฺเทสิกกาเล สตฺตภูมิกสฺส ปาสาทสฺส อุปริมตเล รกฺขนฺตา วสาเปสุํฯ เอวํ สนฺเตปิ สา เอเกน อตฺตโน จูฬูปฏฺฐาเกน สทฺธิํ วิปฺปฏิปชฺชิ ฯ อถสฺสา มาตาปิตโร สมชาติกกุเล เอกสฺส กุมารสฺส ปฏิสฺสุณิตฺวา วิวาหทิวสํ ฐเปสุํฯ

ตสฺมิํ อุปกฏฺเฐ สา ตํ จูฬูปฏฺฐากํ อาห – ‘‘มํ กิร อสุกกุลสฺส นาม ทสฺสนฺติ, มยิ ปติกุลํ คเต มม ปณฺณาการํ คเหตฺวา อาคโตปิ ตตฺถ ปเวสนํ น ลภิสฺสสิ, สเจ เต มยิ สิเนโห อตฺถิ, อิทาเนว มํ คเหตฺวา เยน วา เตน วา ปลายสฺสู’’ติฯ ‘‘โส สาธุ, ภทฺเท’’ติฯ ‘‘เตน หิ อหํ สฺเว ปาโตว นครทฺวารสฺส อสุกฏฺฐาเน นาม ฐสฺสามิ, ตฺวํ เอเกน อุปาเยน นิกฺขมิตฺวา ตตฺถ อาคจฺเฉยฺยาสี’’ติ วตฺวา ทุติยทิวเส สงฺเกตฏฺฐาเน อฏฺฐาสิฯ สาปิ ปาโตว กิลิฏฺฐํ วตฺถํ นิวาเสตฺวา เกเส วิกฺกิริตฺวา กุณฺฑเกน สรีรํ มกฺขิตฺวา กุฏํ อาทาย ทาสีหิ สทฺธิํ คจฺฉนฺตี วิย ฆรา นิกฺขมิตฺวา ตํ ฐานํ อคมาสิฯ โส ตํ อาทาย ทูรํ คนฺตฺวา เอกสฺมิํ คาเม นิวาสํ กปฺเปตฺวา อรญฺเญ เขตฺตํ กสิตฺวา ทารุปณฺณาทีนิ อาหรติฯ อิตรา กุเฏน อุทกํ อาหริตฺวา สหตฺถา โกฏฺฏนปจนาทีนิ กโรนฺตี อตฺตโน ปาปสฺส ผลํ อนุโภติฯ อถสฺสา กุจฺฉิยํ คพฺโภ ปติฏฺฐาสิฯ สา ปริปุณฺณคพฺภา ‘‘อิธ เม โกจิ อุปการโก นตฺถิ, มาตาปิตโร นาม ปุตฺเตสุ มุทุหทยา โหนฺติ, เตสํ สนฺติกํ มํ เนหิ, ตตฺถ เม คพฺภวุฏฺฐานํ ภวิสฺสตี’’ติ สามิกํ ยาจิฯ โส ‘‘กิํ, ภทฺเท, กเถสิ, มํ ทิสฺวา ตว มาตาปิตโร วิวิธา กมฺมการณา กเรยฺยุํ, น สกฺกา มยา ตตฺถ คนฺตุ’’นฺติ ปฏิกฺขิปิฯ สา ปุนปฺปุนํ ยาจิตฺวาปิ คมนํ อลภมานา ตสฺส อรญฺญํ คตกาเล ปฏิวิสฺสเก อามนฺเตตฺวา ‘‘สเจ โส อาคนฺตฺวา มํ อปสฺสนฺโต ‘กหํ คตา’ติ ปุจฺฉิสฺสติ, มม อตฺตโน กุลฆรํ คตภาวํ อาจิกฺเขยฺยาถา’’ติ วตฺวา เคหทฺวารํ ปิทหิตฺวา ปกฺกามิฯ โสปิ อาคนฺตฺวา ตํ อปสฺสนฺโต ปฏิวิสฺสเก ปุจฺฉิตฺวา ตํ ปวตฺติํ สุตฺวา ‘‘นิวตฺเตสฺสามิ น’’นฺติ อนุพนฺธิตฺวา ตํ ทิสฺวา นานปฺปการํ ยาจิยมาโนปิ นิวตฺเตตุํ นาสกฺขิฯ อถสฺสา เอกสฺมิํ ฐาเน กมฺมชวาตา จลิํสุฯ สา เอกํ คจฺฉนฺตรํ ปวิสิตฺวา, ‘‘สามิ, กมฺมชวาตา เม จลิตา’’ติ วตฺวา ภูมิยํ นิปชฺชิตฺวา สมฺปริวตฺตมานา กิจฺเฉน ทารกํ วิชายิตฺวา ‘‘ยสฺสตฺถายาหํ กุลฆรํ คจฺเฉยฺยํ, โส อตฺโถ นิปฺผนฺโน’’ติ ปุนเทว เตน สทฺธิํ เคหํ อาคนฺตฺวา วาสํ กปฺเปสิฯ

ตสฺสา อปเรน สมเยน ปุน คพฺโภ ปติฏฺฐหิฯ สา ปริปุณฺณคพฺภา หุตฺวา ปุริมนเยเนว สามิกํ ยาจิตฺวา คมนํ อลภมานา ปุตฺตํ องฺเกนาทาย ตเถว ปกฺกมิตฺวา เตน อนุพนฺธิตฺวา ‘‘ติฏฺฐาหี’’ติ วุตฺเต นิวตฺติตุํ น อิจฺฉิฯ

อถ เนสํ คจฺฉนฺตานํ มหา อกาลเมโฆ อุทปาทิ สมนฺตา วิชฺชุลตาหิ อาทิตฺตํ วิย เมฆตฺถนิเตหิ, ภิชฺชมานํ วิย อุทกธารานิปาตนิรนฺตรํ นภํ อโหสิฯ ตสฺมิํ ขเณ ตสฺสา กมฺมชวาตา จลิํสุฯ สา สามิกํ อามนฺเตตฺวา, ‘‘สามิ, กมฺมชวาตา เม จลิตา, น สกฺโกมิ สนฺธาเรตุํ, อโนวสฺสกฏฺฐานํ เม ชานาหี’’ติ อาหฯ โส หตฺถคตาย วาสิยา อิโต จิโต จ อุปธาเรนฺโต เอกสฺมิํ วมฺมิกมตฺถเก ชาตํ คุมฺพํ ทิสฺวา ฉินฺทิตุํ อารภิฯ อถ นํ วมฺมิกโต นิกฺขมิตฺวา โฆรวิโส อาสีวิโส ฑํสิฯ ตงฺขณญฺเญวสฺส สรีรํ อนฺโตสมุฏฺฐิตาหิ อคฺคิชาลาหิ ฑยฺหมานํ วิย นีลวณฺณํ หุตฺวา ตตฺเถว ปติฯ อิตราปิ มหาทุกฺขํ อนุภวมานา ตสฺส อาคมนํ โอโลเกนฺตีปิ ตํ อทิสฺวาว อปรมฺปิ ปุตฺตํ วิชายิฯ ทฺเว ทารกา วาตวุฏฺฐิเวคํ อสหมานา มหาวิรวํ วิรวนฺติฯ สา อุโภปิ เต อุรนฺตเร กตฺวา ทฺวีหิ ชณฺณุเกหิ เจว หตฺเถหิ จ ภูมิยํ อุปฺปีเฬตฺวา ตถา ฐิตาว รตฺติํ วีตินาเมสิฯ สกลสรีรํ นิลฺโลหิตํ วิย ปณฺฑุปลาสวณฺณํ อโหสิฯ สา อุฏฺฐิเต อรุเณ มํสเปสิวณฺณํ เอกํ ปุตฺตํ องฺเกนาทาย อิตรํ องฺคุลิยา คเหตฺวา ‘‘เอหิ, ตาต, ปิตา เต อิโต คโต’’ติ วตฺวา สามิกสฺส คตมคฺเคน คจฺฉนฺตี ตํ วมฺมิกมตฺถเก กาลํ กตฺวา ปติตํ นีลวณฺณํ ถทฺธสรีรํ ทิสฺวา ‘‘มํ นิสฺสาย มม สามิโก ปนฺเถ มโต’’ติ โรทนฺตี ปริเทวนฺตี ปายาสิฯ

สา สกลรตฺติํ เทเวน วุฏฺฐตฺตา อจิรวติํ นทิํ ชณฺณุปฺปมาเณน กฏิปฺปมาเณน ถนปฺปมาเณน อุทเกน ปริปุณฺณํ ทิสฺวา อตฺตโน มนฺทพุทฺธิตาย ทฺวีหิ ทารเกหิ สทฺธิํ อุทกํ โอตริตุํ อวิสหนฺตี เชฏฺฐปุตฺตํ โอริมตีเร ฐเปตฺวา อิตรํ อาทาย ปรตีรํ คนฺตฺวา สาขาภงฺคํ อตฺถริตฺวา นิปชฺชาเปตฺวา ‘‘อิตรสฺส สนฺติกํ คมิสฺสามี’’ติ พาลปุตฺตกํ ปหาย ตริตุํ อสกฺโกนฺตี ปุนปฺปุนํ นิวตฺติตฺวา โอโลกยมานา ปายาสิฯ อถสฺสา นทีมชฺฌํ คตกาเล เอโก เสโน ตํ กุมารํ ทิสฺวา ‘‘มํสเปสี’’ติ สญฺญาย อากาสโต ภสฺสิฯ สา ตํ ปุตฺตสฺสตฺถาย ภสฺสนฺตํ ทิสฺวา อุโภ หตฺเถ อุกฺขิปิตฺวา ‘‘สูสู’’ติ ติกฺขตฺตุํ มหาสทฺทํ นิจฺฉาเรสิฯ เสโน ทูรภาเวน ตํ อสุตฺวาว กุมารกํ คเหตฺวา เวหาสํ อุปฺปติตฺวา คโตฯ

โอริมตีเร ฐิตปุตฺโต มาตรํ นทีมชฺเฌ อุโภ หตฺเถ อุกฺขิปิตฺวา มหาสทฺทํ นิจฺฉารยมานํ ทิสฺวา ‘‘มํ ปกฺโกสตี’’ติ สญฺญาย เวเคน อุทเก ปติฯ อิติสฺสา พาลปุตฺตํ เสโน หริ, เชฏฺฐปุตฺโต อุทเกน วูฬฺโหฯ

สา ‘‘เอโก เม ปุตฺโต เสเนน คหิโต, เอโก อุทเกน วูฬฺโห, ปนฺเถ เม ปติ มโต’’ติ โรทนฺตี ปริเทวนฺตี คจฺฉมานา สาวตฺถิโต อาคจฺฉนฺตํ เอกํ ปุริสํ ทิสฺวา ปุจฺฉิ – ‘‘กตฺถ วาสิโกสิ, ตาตา’’ติ? ‘‘สาวตฺถิวาสิโกมฺหิ, อมฺมา’’ติฯ ‘‘สาวตฺถินคเร อสุกวีถิยํ เอวรูปํ อสุกกุลํ นาม อตฺถิ, ชานาสิ, ตาตา’’ติ? ‘‘ชานามิ, อมฺม, ตํ ปน มา ปุจฺฉิ, สเจ อญฺญํ ชานาสิ ปุจฺฉา’’ติฯ ‘‘อญฺเญน เม กมฺมํ นตฺถิ, ตเทว ปุจฺฉามิ, ตาตา’’ติฯ ‘‘อมฺม, ตฺวํ อตฺตโน อนาจิกฺขิตุํ น เทสิ, อชฺช เต สพฺพรตฺติํ เทโว วสฺสนฺโต ทิฏฺโฐ’’ติฯ ‘‘ทิฏฺโฐ เม, ตาต, มยฺหเมเวโส สพฺพรตฺติํ วุฏฺโฐ, น อญฺญสฺสฯ มยฺหํ ปน วุฏฺฐการณํ ปจฺฉา เต กเถสฺสามิ, เอตสฺมิํ ตาว เม เสฏฺฐิเคเห ปวตฺติํ กเถหี’’ติฯ ‘‘อมฺม, อชฺช รตฺติํ เสฏฺฐิญฺจ เสฏฺฐิภริยญฺจ เสฏฺฐิปุตฺตญฺจาติ ตโยปิ ชเน อวตฺถรมานํ เคหํ ปติ, เต เอกจิตกสฺมิํ ฌายนฺติฯ เอส ธูโม ปญฺญายติ, อมฺมา’’ติฯ สา ตสฺมิํ ขเณ นิวตฺถวตฺถํ ปตมานํ น สญฺชานิ, อุมฺมตฺติกภาวํ ปตฺวา ยถาชาตาว โรทนฺตี ปริเทวนฺตี –

‘‘อุโภ ปุตฺตา กาลกตา, ปนฺเถ มยฺหํ ปตี มโต;

มาตา ปิตา จ ภาตา จ, เอกจิตมฺหิ ฑยฺหเร’’ติฯ (อป. เถรี 2.2.498) –

วิลปนฺตี ปริพฺภมิฯ มนุสฺสา ตํ ทิสฺวา ‘‘อุมฺมตฺติกา อุมฺมตฺติกา’’ติ กจวรํ คเหตฺวา ปํสุํ คเหตฺวา มตฺถเก โอกิรนฺตา เลฑฺฑูหิ ปหรนฺติฯ สตฺถา เชตวนมหาวิหาเร อฏฺฐปริสมชฺเฌ นิสีทิตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต ตํ อาคจฺฉมานํ อทฺทส กปฺปสตสหสฺสํ ปูริตปารมิํ อภินีหารสมฺปนฺนํฯ

สา กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล ปทุมุตฺตรสตฺถารา เอกํ วินยธรตฺเถริํ พาหาย คเหตฺวา นนฺทนวเน ฐเปนฺตํ วิย เอตทคฺคฏฺฐาเน ฐปิยมานํ ทิสฺวา ‘‘อหมฺปิ ตุมฺหาทิสสฺส พุทฺธสฺส สนฺติเก วินยธรตฺเถรีนํ อคฺคฏฺฐานํ ลเภยฺย’’นฺติ อธิการํ กตฺวา ปตฺถนํ ฐเปสิฯ

ปทุมุตฺตรพุทฺโธ อนาคตํสญาณํ ปตฺถริตฺวา ปตฺถนาย สมิชฺฌนภาวํ ญตฺวา ‘‘อนาคเต โคตมพุทฺธสฺส นาม สาสเน อยํ ปฏาจารา นาเมน วินยธรตฺเถรีนํ อคฺคา ภวิสฺสตี’’ติ พฺยากาสิฯ ตํ เอวํ ปตฺถิตปตฺถนํ อภินีหารสมฺปนฺนํ สตฺถา ทูรโตว อาคจฺฉนฺติํ ทิสฺวา ‘‘อิมิสฺสา ฐเปตฺวา มํ อญฺโญ อวสฺสโย ภวิตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถี’’ติ จินฺเตตฺวา ตํ ยถา วิหาราภิมุขํ อาคจฺฉติ, เอวํ อกาสิฯ ปริสา ตํ ทิสฺวาว ‘‘อิมิสฺสา อุมฺมตฺติกาย อิโต อาคนฺตุํ มา ททิตฺถา’’ติ อาหฯ สตฺถา ‘‘อเปถ, มา นํ วารยิตฺถา’’ติ วตฺวา อวิทูรฏฺฐานํ อาคตกาเล ‘‘สติํ ปฏิลภ ภคินี’’ติ อาหฯ สา ตํ ขณํเยว พุทฺธานุภาเวน สติํ ปฏิลภิฯ ตสฺมิํกาเล นิวตฺถวตฺถสฺส ปติตภาวํ สลฺลกฺเขตฺวา หิโรตฺตปฺปํ ปจฺจุปฏฺฐาเปตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิฯ อถสฺสา เอโก ปุริโส อุตฺตรสาฏกํ ขิปิฯ สา ตํ นิวาเสตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา สุวณฺณวณฺเณสุ ปาเทสุ ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา, ‘‘ภนฺเต, อวสฺสโย เม โหถ, ปติฏฺฐา เม โหถฯ เอกญฺหิ เม ปุตฺตํ เสโน คณฺหิ, เอโก อุทเกน วูฬฺโห, ปนฺเถ เม ปติ มโต, มาตาปิตโร เจว เม ภาตา จ เคเหน อวตฺถฏา เอกจิตกสฺมิํ ฌายนฺตี’’ติฯ

สตฺถา ตสฺสา วจนํ สุตฺวา ‘‘ปฏาจาเร, มา จินฺตยิ, ตว ตาณํ สรณํ อวสฺสโย ภวิตุํ สมตฺถสฺเสว สนฺติกํ อาคตาสิฯ ยถา หิ ตว อิทานิ เอโก ปุตฺตโก เสเนน คหิโต, เอโก อุทเกน วูฬฺโห, ปนฺเถ ปติ มโต, มาตาปิตโร เจว ภาตา จ เคเหน อวตฺถฏา; เอวเมว อิมสฺมิํ สํสาเร ปุตฺตาทีนํ มตกาเล ตว โรทนฺติยา ปคฺฆริตอสฺสุ จตุนฺนํ มหาสมุทฺทานํ อุทกโต พหุตร’’นฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

‘‘จตูสุ สมุทฺเทสุ ชลํ ปริตฺตกํ,

ตโต พหุํ อสฺสุชลํ อนปฺปกํ;

ทุกฺเขน ผุฏฺฐสฺส นรสฺส โสจนา,

กิํ การณา อมฺม ตุวํ ปมชฺชสี’’ติฯ

เอวํ สตฺถริ อนมตคฺคปริยายํ กเถนฺเต ตสฺส สรีเร โสโก ตนุตฺตํ อคมาสิฯ อถ นํ ตนุภูตโสกํ ญตฺวา ปุน สตฺถา อามนฺเตตฺวา ‘‘ปฏาจาเร ปุตฺตาทโย นาม ปรโลกํ คจฺฉนฺตสฺส ตาณํ วา เลณํ วา สรณํ วา ภวิตุํ น สกฺโกนฺติ, ตสฺมา วิชฺชมานาปิ เต น สนฺติเยว, ปณฺฑิเตน ปน สีลํ วิโสเธตฺวา อตฺตโน นิพฺพานคามิมคฺคํ ขิปฺปเมว โสเธตุํ วฏฺฏตี’’ติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ –

‘‘น สนฺติ ปุตฺตา ตาณาย, น ปิตา นาปิ พนฺธวา;

อนฺตเกนาธิปนฺนสฺส, นตฺถิ ญาตีสุ ตาณตาฯ (ธ. ป. 288; อป. เถรี 2.2.501);

‘‘เอตมตฺถวสฺสํ ญตฺวา, ปณฺฑิโต สีลสํวุโต;

นิพฺพานคมนํ มคฺคํ, ขิปฺปเมว วิโสธเย’’ติฯ (ธ. ป. 289);

เทสนาวสาเน ปฏาจารา มหาปถวิยํ ปํสุปริมาเณ กิเลเส ฌาเปตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ, อญฺเญปิ พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ สา ปน โสตาปนฺนา หุตฺวา สตฺถารํ ปพฺพชฺชํ ยาจิฯ สตฺถา ตํ ภิกฺขุนีนํ สนฺติกํ ปหิณิตฺวา ปพฺพาเชสิฯ สา ลทฺธูปสมฺปทา ปฏิตาจารตฺตา ปฏาจาราตฺเวว ปญฺญายิฯ สา เอกทิวสํ กุเฏน อุทกํ อาทาย ปาเท โธวนฺตี อุทกํ อาสิญฺจิ, ตํ โถกํ คนฺตฺวา ปจฺฉิชฺชิฯ ทุติยวาเร อาสิตฺตํ ตโต ทูรตรํ อคมาสิฯ ตติยวาเร อาสิตฺตํ ตโตปิ ทูรตรนฺติฯ สา ตเทว อารมฺมณํ คเหตฺวา ตโย วเย ปริจฺฉินฺทิตฺวา ‘‘มยา ปฐมํ อาสิตฺตํ อุทกํ วิย อิเม สตฺตา ปฐมวเยปิ มรนฺติ, ตโต ทูรตรํ คตํ ทุติยวาเร อาสิตฺตํ อุทกํ วิย มชฺฌิมวเยปิ มรนฺติ, ตโตปิ ทูรตรํ คตํ ตติยวาเร อาสิตฺตํ อุทกํ วิย ปจฺฉิมวเยปิ มรนฺติเยวา’’ติ จินฺเตสิฯ สตฺถา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว โอภาสํ ผริตฺวา ตสฺสา สมฺมุเข ฐตฺวา กเถนฺโต วิย ‘‘เอวเมตํ ปฏาจาเร, ปญฺจนฺนมฺปิ ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ อปสฺสนฺตสฺส วสฺสสตํ ชีวนโต เตสํ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺตสฺส เอกาหมฺปิ เอกกฺขณมฺปิ ชีวิตํ เสยฺโย’’ติ วตฺวา อนุสนฺธิํ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต คาถมาห –

[113]

‘‘โย จ วสฺสสตํ ชีเว, อปสฺสํ อุทยพฺพยํ;

เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย, ปสฺสโต อุทยพฺพย’’นฺติฯ

ตตฺถ อปสฺสํ อุทยพฺพยนฺติ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ ปญฺจวีสติยา ลกฺขเณหิ อุทยญฺจ วยญฺจ อปสฺสนฺโตฯ ปสฺสโต อุทยพฺพยนฺติ เตสํ อุทยญฺจ วยญฺจ ปสฺสนฺตสฺสฯ อิตรสฺส ชีวนโต เอกาหมฺปิ ชีวิตํ เสยฺโยติฯ

เทสนาวสาเน ปฏาจารา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ

ปฏาจาราเถรีวตฺถุ ทฺวาทสมํฯ

13. กิสาโคตมีวตฺถุ

โย จ วสฺสสตํ ชีเวติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต กิสาโคตมิํ อารพฺภ กเถสิฯ

สาวตฺถิยํ กิเรกสฺส เสฏฺฐิสฺส เคเห จตฺตาลีสโกฏิธนํ องฺคารา เอว หุตฺวา อฏฺฐาสิฯ เสฏฺฐิ ตํ ทิสฺวา อุปฺปนฺนโสโก อาหารํ ปฏิกฺขิปิตฺวา มญฺจเก นิปชฺชิฯ ตสฺเสโก สหายโก เคหํ คนฺตฺวา, ‘‘สมฺม, กสฺมา โสจสี’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ตํ ปวตฺติํ สุตฺวา, ‘‘สมฺม, มา โสจิ, อหํ เอกํ อุปายํ ชานามิ, ตํ กโรหี’’ติฯ ‘‘กิํ กโรมิ, สมฺมา’’ติ? อตฺตโน อาปเณ กิลญฺชํ ปสาเรตฺวา ตตฺถ เต องฺคาเร ราสิํ กตฺวา วิกฺกิณนฺโต วิย นิสีท, อาคตาคเตสุ มนุสฺเสสุ เย เอวํ วทนฺติ – ‘‘เสสชนา วตฺถเตลมธุผาณิตาทีนิ วิกฺกิณนฺติ, ตฺวํ ปน องฺคาเร วิกฺกิณนฺโต นิสินฺโน’’ติฯ เต วเทยฺยาสิ – ‘‘อตฺตโน สนฺตกํ อวิกฺกิณนฺโต กิํ กโรมี’’ติ? โย ปน ตํ เอวํ วทติ ‘‘เสสชนา วตฺถเตลมธุผาณิตาทีนิ วิกฺกิณนฺติ, ตฺวํ ปน หิรญฺญสุวณฺณํ วิกฺกิณนฺโต นิสินฺโน’’ติฯ ตํ วเทยฺยาสิ ‘‘กหํ หิรญฺญสุวณฺณ’’นฺติฯ ‘‘อิท’’นฺติ จ วุตฺเต ‘‘อาหร, ตาว น’’นฺติ หตฺเถหิ ปฏิจฺเฉยฺยาสิฯ เอวํ ทินฺนํ ตว หตฺเถ หิรญฺญสุวณฺณํ ภวิสฺสติฯ สา ปน สเจ กุมาริกา โหติ, ตว เคเห ปุตฺตสฺส นํ อาหริตฺวา จตฺตาลีสโกฏิธนํ ตสฺสา นิยฺยาเทตฺวา ตาย ทินฺนํ วลญฺเชยฺยาสิฯ สเจ กุมารโก โหติ, ตว เคเห วยปฺปตฺตํ ธีตรํ ตสฺส ทตฺวา จตฺตาลีสโกฏิธนํ นิยฺยาเทตฺวา เตน ทินฺนํ วลญฺเชยฺยาสีติฯ โส ‘‘ภทฺทโก อุปาโย’’ติ อตฺตโน อาปเณ องฺคาเร ราสิํ กตฺวา วิกฺกิณนฺโต วิย นิสีทิฯ เย ปน นํ เอวมาหํสุ – ‘‘เสสชนา วตฺถเตลมธุผาณิตาทีนิ วิกฺกิณนฺติ, กิํ ปน ตฺวํ องฺคาเร วิกฺกิณนฺโต นิสินฺโน’’ติ? เตสํ ‘‘อตฺตโน สนฺตกํ อวิกฺกิณนฺโต กิํ กโรมี’’ติ ปฏิวจนํ อทาสิฯ อเถกา โคตมี นาม กุมาริกา กิสสรีรตาย กิสาโคตมีติ ปญฺญายมานา ปริชิณฺณกุลสฺส ธีตา อตฺตโน เอเกน กิจฺเจน อาปณทฺวารํ คนฺตฺวา ตํ เสฏฺฐิํ ทิสฺวา เอวมาห – ‘‘กิํ, ตาต, เสสชนา วตฺถเตลมธุผาณิตาทีนิ วิกฺกิณนฺติ, ตฺวํ หิรญฺญสุวณฺณํ วิกฺกิณนฺโต นิสินฺโน’’ติ? ‘‘กหํ, อมฺม, หิรญฺญสุวณฺณ’’นฺติ ? ‘‘นนุ ‘ตฺวํ ตเทว คเหตฺวา นิสินฺโนสี’ติ, อาหร, ตาว นํ, อมฺมา’’ติฯ สา หตฺถปูรํ คเหตฺวา ตสฺส หตฺเถสุ ฐเปสิ, ตํ หิรญฺญสุวณฺณเมว อโหสิฯ