‘‘อภิวาทนสีลิสฺส , นิจฺจํ วุฑฺฒาปจายิโน;

จตฺตาโร ธมฺมา วฑฺฒนฺติ, อายุ วณฺโณ สุขํ พล’’นฺติฯ

ตตฺถ อภิวาทนสีลิสฺสาติ วนฺทนสีลิสฺส, อภิณฺหํ วนฺทนกิจฺจปสุตสฺสาติ อตฺโถฯ วุฑฺฒาปจายิโนติ คิหิสฺส วา ตทหุปพฺพชิเต ทหรสามเณเรปิ, ปพฺพชิตสฺส วา ปน ปพฺพชฺชาย วา อุปสมฺปทาย วา วุฑฺฒตเร คุณวุฑฺเฒ อปจายมานสฺส, อภิวาทเนน วา นิจฺจํ ปูเชนฺตสฺสาติ อตฺโถฯ จตฺตาโร ธมฺมา วฑฺฒนฺตีติ อายุมฺหิ วฑฺฒมาเน ยตฺตกํ กาลํ ตํ วฑฺฒติ, ตตฺตกํ อิตเรปิ วฑฺฒนฺติเยวฯ เยน หิ ปญฺญาสวสฺสอายุสํวตฺตนิกํ กุสลํ กตํ, ปญฺจวีสติวสฺสกาเล จสฺส ชีวิตนฺตราโย อุปฺปชฺเชยฺย, โส อภิวาทนสีลตาย ปฏิปฺปสฺสมฺภติ, โส ยาวตายุกเมว ติฏฺฐติ, วณฺณาทโยปิสฺส อายุนาว สทฺธิํ วฑฺฒนฺติฯ อิโต อุตฺตริปิ เอเสว นโยฯ อนนฺตราเยน ปวตฺตสฺสายุโน วฑฺฒนํ นาม นตฺถิฯ

เทสนาวสาเน อายุวฑฺฒนกุมาโร ปญฺจหิ อุปาสกสเตหิ สทฺธิํ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ, อญฺเญปิ พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

อายุวฑฺฒนกุมารวตฺถุ อฏฺฐมํฯ

9. สํกิจฺจสามเณรวตฺถุ

โย จ วสฺสสตํ ชีเวติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต สํกิจฺจสามเณรํ อารพฺภ กเถสิฯ

สาวตฺถิยํ กิร ติํสมตฺตา กุลปุตฺตา สตฺถุ ธมฺมกถํ สุตฺวา สาสเน อุรํ ทตฺวา ปพฺพชิํสุฯ เต อุปสมฺปทาย ปญฺจวสฺสา หุตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา คนฺถธุรํ วิปสฺสนาธุรนฺติ ทฺเว ธุรานีติ สุตฺวา ‘‘มยํ มหลฺลกกาเล ปพฺพชิตา’’ติ คนฺถธุเร อุสฺสาหํ อกตฺวา วิปสฺสนาธุรํ ปูเรตุกามา ยาว อรหตฺตา กมฺมฏฺฐานํ กถาเปตฺวา, ‘‘ภนฺเต, เอกํ อรญฺญายตนํ คมิสฺสามา’’ติ สตฺถารํ อาปุจฺฉิํสุฯ สตฺถา ‘‘กตรํ ฐานํ คมิสฺสถา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อสุกํ นามา’’ติ วุตฺเต ‘‘ตตฺถ เตสํ เอกํ วิฆาสาทํ นิสฺสาย ภยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตญฺจ ปน สํกิจฺจสามเณเร คเต วูปสมิสฺสติ, อถ เนสํ ปพฺพชิตกิจฺจํ ปาริปูริํ คมิสฺสตี’’ติ อญฺญาสิฯ

สํกิจฺจสามเณโร นาม สาริปุตฺตตฺเถรสฺส สามเณโร สตฺตวสฺสิโก ชาติยาฯ ตสฺส กิร มาตา สาวตฺถิยํ อฑฺฒกุลสฺส ธีตาฯ สา ตสฺมิํ กุจฺฉิคเต เอเกน พฺยาธินา ตงฺขณญฺเญว กาลมกาสิฯ ตสฺสา ฌาปิยมานาย ฐเปตฺวา คพฺภมํสํ เสสํ ฌายิฯ อถสฺสา คพฺภมํสํ จิตกโต โอตาเรตฺวา ทฺวีสุ ตีสุ ฐาเนสุ สูเลหิ วิชฺฌิํสุฯ สูลโกฏิ ทารกสฺส อกฺขิโกฏิํ ปหริฯ เอวํ คพฺภมํสํ วิชฺฌิตฺวา องฺคารราสิมฺหิ ขิปิตฺวา องฺคาเรเหว ปฏิจฺฉาเทตฺวา ปกฺกมิํสุฯ คพฺภมํสํ ฌายิ, องฺคารมตฺถเก ปน สุวณฺณพิมฺพสทิโส ทารโก ปทุมคพฺเภ นิปนฺโน วิย อโหสิฯ ปจฺฉิมภวิกสฺส สตฺตสฺส หิ สิเนรุนา โอตฺถริยมานสฺสปิ อรหตฺตํ อปฺปตฺวา ชีวิตกฺขโย นาม นตฺถิฯ ปุนทิวเส ‘‘จิตกํ นิพฺพาเปสฺสามา’’ติ อาคตา ตถานิปนฺนํ ทารกํ ทิสฺวา อจฺฉริยพฺภุตจิตฺตชาตา ‘‘กถญฺหิ นาม เอตฺตเกสุ ทารูสุ ขียมาเนสุ สกลสรีเร ฌาปิยมาเน ทารโก น ฌายิ, กิํ นุ โข ภวิสฺสตี’’ติ ทารกํ อาทาย อนฺโตคามํ คนฺตฺวา เนมิตฺตเก ปุจฺฉิํสุฯ เนมิตฺตกา ‘‘สเจ อยํ ทารโก อคารํ อชฺฌาวสฺสิสฺสติ, ยาว สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา ญาตกา ทุคฺคตา ภวิสฺสนฺติ? สเจ ปพฺพชิสฺสติ, ปญฺจหิ สมณสเตหิ ปริวุโต วิจริสฺสตี’’ติ อาหํสุฯ ตสฺส สงฺกุนา อกฺขิโกฏิยา ภินฺนตฺตา สํกิจฺจนฺติ นามํ กริํสุฯ โส อปเรน สมเยน สํกิจฺโจติ ปญฺญายิฯ อถ นํ ญาตกา ‘‘โหตุ, วฑฺฒิตกาเล อมฺหากํ อยฺยสฺส สาริปุตฺตสฺส สนฺติเก ปพฺพาเชสฺสามา’’ติ โปสิํสุฯ โส สตฺตวสฺสิกกาเล ‘‘ตว มาตุกุจฺฉิยํ วสนกาเล มาตา เต กาลมกาสิ, ตสฺสา สรีเร ฌาปิยมาเนปิ ตฺวํ น ฌายี’’ติ กุมารกานํ กถํ สุตฺวา ‘‘อหํ กิร เอวรูปา ภยา มุตฺโต, กิํ เม ฆราวาเสน, ปพฺพชิสฺสามี’’ติ ญาตกานํ อาโรเจสิฯ เต ‘‘สาธุ, ตาตา’’ติ สาริปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติกํ เนตฺวา, ‘‘ภนฺเต, อิมํ ปพฺพาเชถา’’ติ อทํสุฯ เถโร ตจปญฺจกกมฺมฏฺฐานํ ทตฺวา ปพฺพาเชสิฯ โส ขุรคฺเคเยว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อยํ สํกิจฺจสามเณโร นามฯ

สตฺถา ‘‘เอตสฺมิํ คเต ตํ ภยํ วูปสมิสฺสติ, อถ เนสํ ปพฺพชิตกิจฺจํ ปาริปูริํ คมิสฺสตี’’ติ ญตฺวา, ‘‘ภิกฺขเว, ตุมฺหากํ เชฏฺฐภาติกํ สาริปุตฺตตฺเถรํ โอโลเกตฺวา คจฺฉถา’’ติ อาหฯ

เต ‘‘สาธู’’ติ วตฺวา เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘กิํ, อาวุโส’’ติ วุตฺเต มยํ สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อรญฺญํ ปวิสิตุกามา หุตฺวา อาปุจฺฉิมฺหา, อถ โน สตฺถา เอวมาห – ‘‘ตุมฺหากํ เชฏฺฐภาติกํ โอโลเกตฺวา คจฺฉถา’’ติ? ‘‘เตนมฺหา อิธาคตา’’ติฯ เถโร ‘‘สตฺถารา อิเม เอกํ การณํ ทิสฺวา อิธ ปหิตา ภวิสฺสนฺติ, กิํ นุ โข เอต’’นฺติ อาวชฺเชนฺโต ตมตฺถํ ญตฺวา อาห – ‘‘อตฺถิ ปน โว, อาวุโส, สามเณโร’’ติ? ‘‘นตฺถิ, อาวุโส’’ติฯ ‘‘สเจ นตฺถิ, อิมํ สํกิจฺจสามเณรํ คเหตฺวา คจฺฉถา’’ติฯ ‘‘อลํ, อาวุโส, สามเณรํ นิสฺสาย โน ปลิโพโธ ภวิสฺสติ, กิํ อรญฺเญ วสนฺตานํ สามเณเรนา’’ติ? ‘‘นาวุโส , อิมํ นิสฺสาย ตุมฺหากํ ปลิโพโธ, อปิจ โข ปน ตุมฺเห นิสฺสาย อิมสฺส ปลิโพโธ ภวิสฺสติฯ สตฺถาปิ ตุมฺเห มม สนฺติกํ ปหิณนฺโต ตุมฺเหหิ สทฺธิํ สามเณรสฺส ปหิณนํ ปจฺจาสีสนฺโต ปหิณิ, อิมํ คเหตฺวา คจฺฉถา’’ติฯ เต ‘‘สาธู’’ติ อธิวาเสตฺวา สามเณเรน สทฺธิํ เอกติํส ชนา เถรํ อปโลเกตฺวา วิหารา นิกฺขมฺม จาริกํ จรนฺตา วีสโยชนสตมตฺถเก เอกํ สหสฺสกุลํ คามํ ปาปุณิํสุฯ

มนุสฺสา เต ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺตา สกฺกจฺจํ ปริวิสิตฺวา, ‘‘ภนฺเต, กตฺถ คมิสฺสถา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘ยถาผาสุกฏฺฐานํ, อาวุโส’’ติ วุตฺเต ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา ‘‘มยํ, ภนฺเต, อยฺเยสุ อิมํ ฐานํ นิสฺสาย อนฺโตวสฺสํ วสนฺเตสุ ปญฺจสีลํ สมาทาย อุโปสถกมฺมํ กริสฺสามา’’ติ ยาจิํสุฯ เถรา อธิวาเสสุํฯ อถ เนสํ มนุสฺสา รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานจงฺกมนปณฺณสาลาโย สํวิทหิตฺวา ‘‘อชฺช มยํ, สฺเว มย’’นฺติ อุสฺสาหปฺปตฺตา อุปฏฺฐานมกํสุฯ เถรา วสฺสูปนายิกทิวเส กติกวตฺตํ กริํสุ, ‘‘อาวุโส, อมฺเหหิ ธรมานกพุทฺธสฺส สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คหิตํ, น โข ปน สกฺกา อญฺญตฺร ปฏิปตฺติสมฺปทาย พุทฺเธ อาราเธตุํ, อมฺหากญฺจ อปายทฺวารานิ วิวฏาเนว, ตสฺมา อญฺญตฺร ปาโต ภิกฺขาจารเวลํ, สายํ เถรูปฏฺฐานเวลญฺจ เสสกาเล ทฺเว เอกฏฺฐาเน น ภวิสฺสาม, ยสฺส อผาสุกํ ภวิสฺสติ, เตน ฆณฺฑิยา ปหฏาย ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา เภสชฺชํ กริสฺสาม, อิโต อญฺญสฺมิํ รตฺติภาเค วา ทิวสภาเค วา อปฺปมตฺตา กมฺมฏฺฐานมนุยุญฺชิสฺสามา’’ติฯ

เตสุ เอวํ กติกํ กตฺวา วิหรนฺเตสุ เอโก ทุคฺคตปุริโส ธีตรํ อุปนิสฺสาย ชีวนฺโต ตสฺมิํ ฐาเน ทุพฺภิกฺเข อุปฺปนฺเน อปรํ ธีตรํ อุปนิสฺสาย ชีวิตุกาโม มคฺคํ ปฏิปชฺชิฯ เถราปิ คาเม ปิณฺฑาย จริตฺวา วสนฏฺฐานํ อาคจฺฉนฺตา อนฺตรามคฺเค เอกิสฺสา นทิยา นฺหตฺวา วาลุกปุลิเน นิสีทิตฺวา ภตฺตกิจฺจํ กริํสุฯ ตสฺมิํ ขเณ โส ปุริโส ตํ ฐานํ ปตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิฯ อถ นํ เถรา ‘‘กหํ คจฺฉสี’’ติ ปุจฺฉิํสุฯ โส ตมตฺถํ อาโรเจสิฯ เถรา ตสฺมิํ การุญฺญํ อุปฺปาเทตฺวา, ‘‘อุปาสก, อติวิย ฉาโตสิ, คจฺฉ, ปณฺณํ อาหร, เอกเมกํ เต ภตฺตปิณฺฑํ ทสฺสามา’’ติ วตฺวา เตน ปณฺเณ อาหเฏ อตฺตนา อตฺตนา ภุญฺชนนิยาเมเนว สูปพฺยญฺชเนหิ สนฺนหิตฺวา เอกเมกํ ปิณฺฑํ อทํสุฯ เอตเทว กิร วตฺตํ, ยํ โภชนกาเล อาคตสฺส ภตฺตํ ททมาเนน ภิกฺขุนา อคฺคภตฺตํ อทตฺวา อตฺตนา ภุญฺชนนิยาเมเนว โถกํ วา พหุํ วา ทาตพฺพํฯ ตสฺมา เตปิ ตถา อทํสุฯ โส กตภตฺตกิจฺโจ เถเร วนฺทิตฺวา ปุจฺฉิ – ‘‘กิํ, ภนฺเต, อยฺยา, เกนจิ นิมนฺติตา’’ติ? ‘‘นตฺถิ, อุปาสก, นิมนฺตนํ, มนุสฺสา เทวสิกํ เอวรูปเมว อาหารํ เทนฺตี’’ติฯ โส จินฺเตสิ – ‘‘มยํ นิจฺจกาลํ อุฏฺฐาย สมุฏฺฐาย กมฺมํ กโรนฺตาปิ เอวรูปํ อาหารํ ลทฺธุํ น สกฺโกม, กิํ เม อญฺญตฺถ คเตน, อิเมสํ สนฺติเกเยว ชีวิสฺสามี’’ติฯ อถ เน อาห – ‘‘อหํ วตฺตปฏิวตฺตํ กตฺวา อยฺยานํ สนฺติเก วสิตุํ อิจฺฉามี’’ติฯ ‘‘สาธุ, อุปาสกา’’ติฯ โส เตหิ สทฺธิํ เตสํ วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา สาธุกํ วตฺตปฏิวตฺตํ กโรนฺโต ภิกฺขู อติวิย อาราเธตฺวา ทฺเวมาสจฺจเยน ธีตรํ ทฏฺฐุกาโม หุตฺวา ‘‘สเจ, อยฺเย, อาปุจฺฉิสฺสามิ, น มํ วิสฺสชฺชิสฺสนฺติ, อนาปุจฺฉา คมิสฺสามี’’ติ เตสํ อนาจิกฺขิตฺวาว นิกฺขมิฯ เอตฺตกเมว กิรสฺส โอฬาริกํ ขลิตํ อโหสิ, ยํ ภิกฺขูนํ อนาโรเจตฺวา ปกฺกามิฯ

ตสฺส ปน คมนมคฺเค เอกา อฏวี อตฺถิฯ ตตฺถ ปญฺจสตานํ โจรานํ ‘‘โย อิมํ อฏวิํ ปวิสติ, ตํ มาเรตฺวา ตสฺส มํสโลหิเตน ตุยฺหํ พลิกมฺมํ กริสฺสามา’’ติ เทวตาย อายาจนํ กตฺวา วสนฺตานํ สตฺตโม ทิวโส โหติฯ ตสฺมา สตฺตเม ทิวเส โจรเชฏฺฐโก รุกฺขํ อารุยฺห โอโลเกนฺโต ตํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา โจรานํ สญฺญมทาสิฯ

เต ตสฺส อฏวิมชฺฌํ ปวิฏฺฐภาวํ ญตฺวา ปริกฺขิปิตฺวา ตํ คณฺหิตฺวา คาฬฺหพนฺธนํ กตฺวา อรณิสหิเตน อคฺคิํ นิพฺพตฺเตตฺวา ทารูนิ สงฺกฑฺฒิตฺวา มหนฺตํ อคฺคิกฺขนฺธํ กตฺวา สูลานิ ตจฺฉิํสุฯ โส เตสํ ตํ กิริยํ ทิสฺวา, ‘‘สามิ, อิมสฺมิํ ฐาเน เนว สูกรา, น มิคาทโย ทิสฺสนฺติ, กิํ การณา อิทํ กโรถา’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘ตํ มาเรตฺวา ตว มํสโลหิเตน เทวตาย พลิกมฺมํ กริสฺสามา’’ติฯ โส มรณภยตชฺชิโต ภิกฺขูนํ ตํ อุปการํ อจินฺเตตฺวา เกวลํ อตฺตโน ชีวิตเมว รกฺขมาโน เอวมาห – ‘‘สามิ, อหํ วิฆาสาโท, อุจฺฉิฏฺฐภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา วฑฺฒิโต, วิฆาสาโท นาม กาฬกณฺณิโก, อยฺยา ปน ยโต ตโต นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิตาปิ ขตฺติยาว, อสุกสฺมิํ ฐาเน เอกติํส ภิกฺขู วสนฺติ, เต มาเรตฺวา พลิกมฺมํ กโรถ, อติวิย โว เทวตา ตุสฺสิสฺสตี’’ติฯ ตํ สุตฺวา โจรา ‘‘ภทฺทกํ เอส วเทติ, กิํ อิมินา กาฬกณฺณินา, ขตฺติเย มาเรตฺวา พลิกมฺมํ กริสฺสามา’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘เอหิ, เนสํ วสนฏฺฐานํ ทสฺเสหี’’ติ ตเมว มคฺคเทสกํ กตฺวา ตํ ฐานํ ปตฺวา วิหารมชฺเฌ ภิกฺขู อทิสฺวา ‘‘กหํ ภิกฺขู’’ติ นํ ปุจฺฉิํสุฯ โส ทฺเว มาเส วสิตตฺตา เตสํ กติกวตฺตํ ชานนฺโต เอวมาห – ‘‘อตฺตโน ทิวาฏฺฐานรตฺติฏฺฐาเนสุ นิสินฺนา, เอตํ ฆณฺฑิํ ปหรถ, ฆณฺฑิสทฺเทน สนฺนิปติสฺสนฺตี’’ติฯ โจรเชฏฺฐโก ฆณฺฑิํ ปหริฯ

ภิกฺขู ฆณฺฑิสทฺทํ สุตฺวา ‘‘อกาเล ฆณฺฑิ ปหฏา, กสฺสจิ อผาสุกํ ภวิสฺสตี’’ติ อาคนฺตฺวา วิหารมชฺเฌ ปฏิปาฏิยา ปญฺญตฺเตสุ ปาสาณผลเกสุ นิสีทิํสุฯ สงฺฆตฺเถโร โจเร โอโลเกตฺวา ปุจฺฉิ – ‘‘อุปาสกา เกนายํ ฆณฺฑิ ปหฏา’’ติ? โจรเชฏฺฐโก อาห – ‘‘มยา, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘กิํ การณา’’ติ? ‘‘อมฺเหหิ อฏวิเทวตาย อายาจิตํ อตฺถิ, ตสฺสา พลิกมฺมกรณตฺถาย เอกํ ภิกฺขุํ คเหตฺวา คมิสฺสามา’’ติฯ ตํ สุตฺวา มหาเถโร ภิกฺขู อาห – ‘‘อาวุโส, ภาติกานํ อุปฺปนฺนกิจฺจํ นาม เชฏฺฐภาติเกน นิตฺถริตพฺพํ, อหํ อตฺตโน ชีวิตํ ตุมฺหากํ ปริจฺจชิตฺวา อิเมหิ สทฺธิํ คมิสฺสามิ, มา สพฺเพสํ อนฺตราโย โหตุ, อปฺปมตฺตา สมณธมฺมํ กโรถา’’ติฯ อนุเถโร อาห – ‘‘ภนฺเต, เชฏฺฐภาตุ กิจฺจํ นาม กนิฏฺฐสฺส ภาโร, อหํ คมิสฺสามิ, ตุมฺเห อปฺปมตฺตา โหถา’’ติฯ

อิมินา อุปาเยน ‘‘อหเมว อหเมวา’’ติ วตฺวา ปฏิปาฏิยา ติํสปิ ชนา อุฏฺฐหิํสุ, เอวํ เต เนว เอกิสฺสา มาตุยา ปุตฺตา, น เอกสฺส ปิตุโน, นาปิ วีตราคา, อถ จ ปน อวเสสานํ อตฺถาย ปฏิปาฏิยา ชีวิตํ ปริจฺจชิํสุฯ เตสุ เอโกปิ ‘‘ตฺวํ ยาหี’’ติ วตฺตุํ สมตฺโถ นาม นาโหสิฯ

สํกิจฺจสามเณโร เตสํ กถํ สุตฺวา, ‘‘ภนฺเต, ตุมฺเห ติฏฺฐถ , อหํ ตุมฺหากํ ชีวิตํ ปริจฺจชิตฺวา คมิสฺสามี’’ติ อาหฯ เต อาหํสุ – ‘‘อาวุโส, มยํ สพฺเพ เอกโต มาริยมานาปิ ตํ เอกกํ น วิสฺสชฺเชสฺสามา’’ติฯ ‘‘กิํ การณา, ภนฺเต’’ติ? ‘‘‘อาวุโส, ตฺวํ ธมฺมเสนาปติสาริปุตฺตตฺเถรสฺส สามเณโร, สเจ ตํ วิสฺสชฺเชสฺสาม, สามเณรํ เม อาทาย คนฺตฺวา โจรานํ นิยฺยาทิํสู’ติ เถโร โน ครหิสฺสติ, ตํ นินฺทํ นิตฺถริตุํ น สกฺขิสฺสาม, เตน ตํ น วิสฺสชฺเชสฺสามา’’ติฯ ‘‘ภนฺเต, สมฺมาสมฺพุทฺโธ ตุมฺเห มม อุปชฺฌายสฺส สนฺติกํ ปหิณนฺโตปิ, มม อุปชฺฌาโย มํ ตุมฺเหหิ สทฺธิํ ปหิณนฺโตปิ อิทเมว การณํ ทิสฺวา ปหิณิ, ติฏฺฐถ ตุมฺเห, อหเมว คมิสฺสามี’’ติ โส ติํส ภิกฺขู วนฺทิตฺวา ‘‘สเจ, ภนฺเต, เม โทโส อตฺถิ, ขมถา’’ติ วตฺวา นิกฺขมิฯ ตทา ภิกฺขูนํ มหาสํเวโค อุปฺปชฺชิ, อกฺขีนิ อสฺสุปุณฺณานิ หทยมํสํ ปเวธิฯ มหาเถโร โจเร อาห – ‘‘อุปาสกา อยํ ทหรโก ตุมฺเห อคฺคิํ กโรนฺเต, สูลานิ ตจฺฉนฺเต, ปณฺณานิ อตฺถรนฺเต ทิสฺวา ภายิสฺสติ, อิมํ เอกมนฺเต ฐเปตฺวา ตานิ กิจฺจานิ กเรยฺยาถา’’ติฯ โจรา สามเณรํ อาทาย คนฺตฺวา เอกมนฺเต ฐเปตฺวา สพฺพกิจฺจานิ กริํสุฯ

กิจฺจปริโยสาเน โจรเชฏฺฐโก อสิํ อพฺพาหิตฺวา สามเณรํ อุปสงฺกมิฯ สามเณโร นิสีทมาโน ฌานํ สมาปชฺชิตฺวาว นิสีทิฯ โจรเชฏฺฐโก อสิํ ปริวตฺเตตฺวา สามเณรสฺส ขนฺเธ ปาเตสิ, อสิ นมิตฺวา ธาราย ธารํ ปหริ, โส ‘‘น สมฺมา ปหริ’’นฺติ มญฺญมาโน ปุน ตํ อุชุกํ กตฺวา ปหริฯ อสิ ตาลปณฺณํ วิย เวฐยมาโน ถรุมูลํ อคมาสิฯ สามเณรญฺหิ ตสฺมิํ กาเล สิเนรุนา อวตฺถรนฺโตปิ มาเรตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ, ปเคว อสินาฯ ตํ ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา โจรเชฏฺฐโก จินฺเตสิ – ‘‘ปุพฺเพ เม อสิ สิลาถมฺภํ วา ขทิรขาณุํ วา กฬีรํ วิย ฉินฺทติ, อิทานิ เอกวารํ นมิ, เอกวารํ ตาลปตฺตเวฐโก วิย ชาโตฯ อยํ นาม อสิ อเจตนา หุตฺวาปิ อิมสฺส คุณํ ชานาติ, อหํ สเจตโนปิ น ชานามี’’ติฯ

โส อสิํ ภูมิยํ ขิปิตฺวา ตสฺส ปาทมูเล อุเรน นิปชฺชิตฺวา, ‘‘ภนฺเต, มยํ ธนการณา อฏวิํ ปวิฏฺฐามฺหา, อมฺเห ทูรโตว ทิสฺวา สหสฺสมตฺตาปิ มนุสฺสา ปเวธนฺติ, ทฺเว ติสฺโส กถา กเถตุํ น สกฺโกนฺติฯ ตว ปน สนฺตาสมตฺตมฺปิ นตฺถิ, อุกฺกามุเข สุวณฺณํ วิย สุปุปฺผิตกณิการํ วิย จ เต มุขํ วิโรจติ, กิํ นุ โข การณ’’นฺติ ปุจฺฉนฺโต อิมํ คาถมาห –

‘‘ตสฺส เต นตฺถิ ภีตตฺตํ, ภิยฺโย วณฺโณ ปสีทติ;

กสฺมา น ปริเทเวสิ, เอวรูเป มหพฺภเย’’ติฯ (เถรคา. 706);

สามเณโร ฌานา วุฏฺฐาย ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺโต, ‘‘อาวุโส คามณิ, ขีณาสวสฺส อตฺตภาโว นาม สีเส ฐปิตภาโร วิย โหติ, โส ตสฺมิํ ภิชฺชนฺเต วา นสฺสนฺเต วา ตุสฺสเตว, น ภายตี’’ติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ –

‘‘นตฺถิ เจตสิกํ ทุกฺขํ, อนเปกฺขสฺส คามณิ;

อติกฺกนฺตา ภยา สพฺเพ, ขีณสํโยชนสฺส เวฯ

‘‘ขีณาย ภวเนตฺติยา, ทิฏฺเฐ ธมฺเม ยถาตเถ;

น ภยํ มรเณ โหติ, ภารนิกฺเขปเน ยถา’’ติฯ (เถรคา. 707-708);

โส ตสฺส กถํ สุตฺวา ปญฺจ โจรสตานิ โอโลเกตฺวา อาห – ‘‘ตุมฺเห กิํ กริสฺสถา’’ติ? ‘‘ตุมฺเห ปน, สามี’’ติฯ ‘‘มม ตาว, โภ, ‘เอวรูปํ ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา อคารมชฺเฌ กมฺมํ นตฺถิ, อยฺยสฺส สนฺติเก ปพฺพชิสฺสามี’ติฯ มยมฺปิ ตเถว กริสฺสามา’’ติฯ ‘‘สาธุ, ตาตา’’ติ ตโต ปญฺจสตาปิ โจรา สามเณรํ วนฺทิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิํสุ ฯ

โส เตสํ อสิธาราหิ เอว เกเส เจว วตฺถทสา จ ฉินฺทิตฺวา ตมฺพมตฺติกาย รชิตฺวา ตานิ กาสายานิ อจฺฉาทาเปตฺวา ทสสุ สีเลสุ ปติฏฺฐาเปตฺวา เต อาทาย คจฺฉนฺโต จินฺเตสิ – ‘‘สจาหํ เถเร อทิสฺวาว คมิสฺสามิ, เต สมณธมฺมํ กาตุํ น สกฺขิสฺสนฺติฯ โจรานญฺหิ มํ คเหตฺวา นิกฺขนฺตกาลโต ปฏฺฐาย เตสุ เอโกปิ อสฺสูนิ สนฺธาเรตุํ นาสกฺขิ, ‘มาริโต นุ โข สามเณโร, โน’ติ จินฺเตนฺตานํ กมฺมฏฺฐานํ อภิมุขํ น ภวิสฺสติ, ตสฺมา ทิสฺวาว เน คมิสฺสามี’’ติฯ โส ปญฺจสตภิกฺขุปริวาโร ตตฺถ คนฺตฺวา อตฺตโน ทสฺสเนน ปฏิลทฺธอสฺสาเสหิ เตหิ ‘‘กิํ, สปฺปุริส, สํกิจฺจ, ลทฺธํ เต ชีวิต’’นฺติ วุตฺเต, ‘‘อาม, ภนฺเต, อิเม มํ มาเรตุกามา หุตฺวา มาเรตุํ อสกฺโกนฺตา มม คุเณ ปสีทิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปพฺพชิตา, อหํ ‘ตุมฺเห ทิสฺวาว คมิสฺสามี’ติ อาคโต, อปฺปมตฺตา สมณธมฺมํ กโรถ, อหํ สตฺถุ สนฺติกํ คมิสฺสามี’’ติ เต ภิกฺขู วนฺทิตฺวา อิตเร อาทาย อุปชฺฌายสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘กิํ สํกิจฺจ, อนฺเตวาสิกา เต ลทฺธา’’ติ วุตฺเต, ‘‘อาม, ภนฺเต’’ติ ตํ ปวตฺติํ อาโรเจสิฯ เถเรน ‘‘คจฺฉ สํกิจฺจ, สตฺถารํ ปสฺสาหี’’ติ วุตฺเต, ‘‘สาธู’’ติ เถรํ วนฺทิตฺวา เต อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา สตฺถาราปิ ‘‘กิํ สํกิจฺจ, อนฺเตวาสิกา เต ลทฺธา’’ติ วุตฺเต, ‘‘อาม, ภนฺเต’’ติ ตํ ปวตฺติํ อาโรเจสิฯ สตฺถา ‘‘เอวํ กิร, ภิกฺขเว’’ติ ปุจฺฉิตฺวา, ‘‘อาม, ภนฺเต’’ติ วุตฺเต, ‘‘ภิกฺขเว, ตุมฺหากํ โจรกมฺมํ กตฺวา ทุสฺสีเล ปติฏฺฐาย วสฺสสตํ ชีวนโต อิทานิ สีเล ปติฏฺฐาย เอกทิวสมฺปิ ชีวิตํ เสยฺโย’’ติ วตฺวา อนุสนฺธิํ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[110]

‘‘โย จ วสฺสสตํ ชีเว, ทุสฺสีโล อสมาหิโต;

เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย, สีลวนฺตสฺส ฌายิโน’’ติฯ

ตตฺถ ทุสฺสีโลติ นิสฺสีโลฯ สีลวนฺตสฺสาติ ทุสฺสีลสฺส วสฺสสตํ ชีวนโต สีลวนฺตสฺส ทฺวีหิ ฌาเนหิ ฌายิโน เอกทิวสมฺปิ เอกมุหุตฺตมฺปิ ชีวิตํ เสยฺโย, อุตฺตมนฺติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน เต ปญฺจสตาปิ ภิกฺขู สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิํสุ, สมฺปตฺตมหาชนสฺสาปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสีติฯ

อปเรน สมเยน สํกิจฺโจ อุปสมฺปทํ ลภิตฺวา ทสวสฺโส หุตฺวา สามเณรํ คณฺหิฯ โส ปน ตสฺเสว ภาคิเนยฺโย อธิมุตฺตสามเณโร นามฯ

อถ นํ เถโร ปริปุณฺณวสฺสกาเล อามนฺเตตฺวา ‘‘อุปสมฺปทํ เต กริสฺสามิ, คจฺฉ, ญาตกานํ สนฺติเก วสฺสปริมาณํ ปุจฺฉิตฺวา เอหี’’ติ อุยฺโยเชสิฯ โส มาตาปิตูนํ สนฺติกํ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค ปญฺจสเตหิ โจเรหิ พลิกมฺมตฺถาย มาริยมาโน เตสํ ธมฺมํ เทเสตฺวา ปสนฺนจิตฺเตหิ เตหิ ‘‘น เต อิมสฺมิํ ฐาเน อมฺหากํ อตฺถิภาโว กสฺสจิ อาโรเจตพฺโพ’’ติ วิสฺสฏฺโฐ ปฏิปเถ มาตาปิตโร อาคจฺฉนฺเต ทิสฺวา ตเมว มคฺคํ ปฏิปชฺชนฺตานมฺปิ เตสํ สจฺจมนุรกฺขนฺโต นาโรเจสิฯ เตสํ โจเรหิ วิเหฐิยมานานํ ‘‘ตฺวมฺปิ โจเรหิ สทฺธิํ เอกโต หุตฺวา มญฺเญ, อมฺหากํ นาโรเจสี’’ติ ปริเทวนฺตานํ สทฺทํ สุตฺวา เต มาตาปิตูนมฺปิ อนาโรจิตภาวํ ญตฺวา ปสนฺนจิตฺตา ปพฺพชฺชํ ยาจิํสุฯ โสปิ สํกิจฺจสามเณโร วิย เต สพฺเพ ปพฺพาเชตฺวา อุปชฺฌายสฺส สนฺติกํ อาเนตฺวา เตน สตฺถุ สนฺติกํ เปสิโต คนฺตฺวา ตํ ปวตฺติํ อาโรเจสิฯ สตฺถา ‘‘เอวํ กิร, ภิกฺขเว’’ติ ปุจฺฉิตฺวา, ‘‘อาม, ภนฺเต’’ติ วุตฺเต ปุริมนเยเนว อนุสนฺธิํ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมเมว คาถมาห –

‘‘โย จ วสฺสสตํ ชีเว, ทุสฺสีโล อสมาหิโต;

เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย, สีลวนฺตสฺส ฌายิโน’’ติฯ

อิทมฺปิ อธิมุตฺตสามเณรวตฺถุ วุตฺตนยเมวาติฯ

สํกิจฺจสามเณรวตฺถุ นวมํฯ

10. ขาณุโกณฺฑญฺญตฺเถรวตฺถุ

โย จ วสฺสสตํ ชีเวติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ขาณุโกณฺฑญฺญตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิฯ

โส กิร เถโร สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อรญฺเญ วิหรนฺโต อรหตฺตํ ปตฺวา ‘‘สตฺถุ อาโรเจสฺสามี’’ติ ตโต อาคจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค กิลนฺโต มคฺคา โอกฺกมฺม เอกสฺมิํ ปิฏฺฐิปาสาเณ นิสินฺโน ฌานํ สมาปชฺชิฯ