เมนู

8. อายุวฑฺฒนกุมารวตฺถุ

อภิวาทนสีลิสฺสาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา ทีฆลงฺฆิกํ นิสฺสาย อรญฺญกุฏิยํ วิหรนฺโต ทีฆายุกุมารํ อารพฺภ กเถสิฯ

ทีฆลงฺฆิกนครวาสิโน กิร ทฺเว พฺราหฺมณา พาหิรกปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อฏฺฐจตฺตาลีส วสฺสานิ ตปจรณํ กริํสุฯ เตสุ เอโก ‘‘ปเวณิ เม นสฺสิสฺสติ, วิพฺภมิสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา อตฺตนา กตํ ตปํ ปเรสํ วิกฺกิณิตฺวา โคสเตน เจว กหาปณสเตน จ สทฺธิํ ภริยํ ลภิตฺวา กุฏุมฺพํ สณฺฐเปสิฯ อถสฺส ภริยา ปุตฺตํ วิชายิฯ อิตโร ปนสฺส สหายโก ปวาสํ คนฺตฺวา ปุนเทว ตํ นครํ ปจฺจาคมิฯ โส ตสฺส อาคตภาวํ สุตฺวา ปุตฺตทารํ อาทาย สหายกสฺส ทสฺสนตฺถาย อคมาสิฯ คนฺตฺวา ปุตฺตํ มาตุ หตฺเถ ทตฺวา สยํ ตาว วนฺทิ, มาตาปิ ปุตฺตํ ปิตุ หตฺเถ ทตฺวา วนฺทิฯ โส ‘‘ทีฆายุกา โหถา’’ติ อาห, ปุตฺเต ปน วนฺทาปิเต ตุณฺหี อโหสิฯ อถ นํ ‘‘กสฺมา, ภนฺเต, อมฺเหหิ วนฺทิเต ‘ทีฆายุกา โหถา’ติ วตฺวา อิมสฺส วนฺทนกาเล กิญฺจิ น วเทถา’’ติ อาหฯ ‘‘อิมสฺเสโก อนฺตราโย อตฺถิ, พฺราหฺมณา’’ติฯ ‘‘กิตฺตกํ ชีวิสฺสติ, ภนฺเต’’ติ? ‘‘สตฺตาหํ, พฺราหฺมณา’’ติฯ ‘‘ปฏิพาหนการณํ อตฺถิ, ภนฺเต’’ติ? ‘‘นาหํ ปฏิพาหนการณํ ชานามี’’ติฯ ‘‘โก ปน ชาเนยฺย, ภนฺเต’’ติ? ‘‘สมโณ โคตโม ชาเนยฺย, ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ปุจฺฉาหี’’ติฯ ‘‘ตตฺถ คจฺฉนฺโต ตปปริหานิโต ภายามี’’ติฯ ‘‘สเจ เต ปุตฺตสิเนโห อตฺถิ, ตปปริหานิํ อจินฺเตตฺวา ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ปุจฺฉาหี’’ติฯ

โส สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา สยํ ตาว วนฺทิฯ สตฺถา ‘‘ทีฆายุโก โหหี’’ติ อาห, ปชาปติยา วนฺทนกาเลปิ ตสฺสา ตเถว วตฺวา ปุตฺตสฺส วนฺทาปนกาเล ตุณฺหี อโหสิฯ โส ปุริมนเยเนว สตฺถารํ ปุจฺฉิ, สตฺถาปิ ตเถว พฺยากาสิฯ โส กิร พฺราหฺมโณ สพฺพญฺญุตญฺญาณํ อปฏิวิชฺฌิตฺวาว อตฺตโน มนฺตํ สพฺพญฺญุตญฺญาเณน สํสนฺเทสิ, ปฏิพาหนูปายํ ปน น ชานาติฯ พฺราหฺมโณ สตฺถารํ ปุจฺฉิ – ‘‘อตฺถิ ปน, ภนฺเต, ปฏิพาหนูปาโย’’ติ? ‘‘ภเวยฺย, พฺราหฺมณา’’ติฯ

‘‘กิํ ภเวยฺยา’’ติ? ‘‘สเจ ตฺวํ อตฺตโน เคหทฺวาเร มณฺฑปํ กาเรตฺวา ตสฺส มชฺเฌ ปีฐิกํ กาเรตฺวา ตํ ปริกฺขิปนฺโต อฏฺฐ วา โสฬส วา อาสนานิ ปญฺญาเปตฺวา เตสุ มม สาวเก นิสีทาเปตฺวา สตฺตาหํ นิรนฺตรํ ปริตฺตํ กาตุํ สกฺกุเณยฺยาสิ, เอวมสฺส อนฺตราโย นสฺเสยฺยา’’ติฯ ‘‘โภ โคตม, มยา มณฺฑปาทีนิ สกฺกา กาตุํ, ตุมฺหากํ ปน สาวเก กถํ ลจฺฉามี’’ติ? ‘‘ตยา เอตฺตเก กเต อหํ มม สาวเก ปหิณิสฺสามี’’ติฯ ‘‘สาธุ, โภ โคตมา’’ติ โส อตฺตโน เคหทฺวาเร สพฺพํ กิจฺจํ นิฏฺฐาเปตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อคมาสิฯ สตฺถา ภิกฺขู ปหิณิ, เต คนฺตฺวา ตตฺถ นิสีทิํสุ, ทารกมฺปิ ปีฐิกายํ นิปชฺชาเปสุํ, ภิกฺขู สตฺตรตฺตินฺทิวํ นิรนฺตรํ ปริตฺตํ ภณิํสุ, สตฺตเม ทิวเส สายํ สตฺถา อาคจฺฉิฯ ตสฺมิํ อาคเต สพฺพจกฺกวาฬเทวตา สนฺนิปติํสุฯ เอโก ปน อวรุทฺธโก นาม ยกฺโข ทฺวาทส สํวจฺฉรานิ เวสฺสวณํ อุปฏฺฐหิตฺวา ตสฺส สนฺติกา วรํ ลภนฺโต ‘‘อิโต สตฺตเม ทิวเส อิมํ ทารกํ คณฺเหยฺยาสี’’ติ ลภิฯ ตสฺมา โสปิ อาคนฺตฺวา อฏฺฐาสิฯ

สตฺถริ ปน ตตฺถ คเต มเหสกฺขาสุ เทวตาสุ สนฺนิปติตาสุ อปฺเปสกฺขา เทวตา โอสกฺกิตฺวา โอสกฺกิตฺวา โอกาสํ อลภมานา ทฺวาทส โยชนานิ ปฏิกฺกมิํสุฯ อวรุทฺธโกปิ ตเถว ปฏิกฺกมิ, สตฺถาปิ สพฺพรตฺติํ ปริตฺตมกาสิฯ สตฺตาเห วีติวตฺเต อวรุทฺธโก ทารกํ น ลภิฯ อฏฺฐเม ปน ทิวเส อรุเณ อุคฺคตมตฺเต ทารกํ อาเนตฺวา สตฺถารํ วนฺทาเปสุํฯ สตฺถา ‘‘ทีฆายุโก โหหี’’ติ อาหฯ ‘‘กีวจิรํ ปน, โภ โคตม, ทารโก ฐสฺสตี’’ติ? ‘‘วีสวสฺสสตํ, พฺราหฺมณา’’ติฯ อถสฺส ‘‘อายุวฑฺฒนกุมาโร’’ติ นามํ กริํสุฯ โส วุทฺธิมนฺวาย ปญฺจหิ อุปาสกสเตหิ ปริวุโต วิจริฯ อเถกทิวสํ ธมฺมสภายํ ภิกฺขู กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ ‘‘ปสฺสถาวุโส, อายุวฑฺฒนกุมาเรน กิร สตฺตเม ทิวเส มริตพฺพํ อภวิสฺส, โส อิทานิ วีสวสฺสสตฏฺฐายี หุตฺวา ปญฺจหิ อุปาสกสเตหิ ปริวุโต วิจรติ, อตฺถิ มญฺเญ อิเมสํ สตฺตานํ อายุวฑฺฒนการณ’’นฺติฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา ‘‘กาย นุตฺถ, ภิกฺขเว, เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อิมาย นามา’’ติ วุตฺเต, ‘‘ภิกฺขเว, น เกวลํ อายุวฑฺฒนเมว, อิเม ปน สตฺตา คุณวนฺเต วนฺทนฺตา อภิวาเทนฺตา จตูหิ การเณหิ วฑฺฒนฺติ, ปริสฺสยโต มุจฺจนฺติ, ยาวตายุกเมว ติฏฺฐนฺตี’’ติ วตฺวา อนุสนฺธิํ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[109]

‘‘อภิวาทนสีลิสฺส , นิจฺจํ วุฑฺฒาปจายิโน;

จตฺตาโร ธมฺมา วฑฺฒนฺติ, อายุ วณฺโณ สุขํ พล’’นฺติฯ

ตตฺถ อภิวาทนสีลิสฺสาติ วนฺทนสีลิสฺส, อภิณฺหํ วนฺทนกิจฺจปสุตสฺสาติ อตฺโถฯ วุฑฺฒาปจายิโนติ คิหิสฺส วา ตทหุปพฺพชิเต ทหรสามเณเรปิ, ปพฺพชิตสฺส วา ปน ปพฺพชฺชาย วา อุปสมฺปทาย วา วุฑฺฒตเร คุณวุฑฺเฒ อปจายมานสฺส, อภิวาทเนน วา นิจฺจํ ปูเชนฺตสฺสาติ อตฺโถฯ จตฺตาโร ธมฺมา วฑฺฒนฺตีติ อายุมฺหิ วฑฺฒมาเน ยตฺตกํ กาลํ ตํ วฑฺฒติ, ตตฺตกํ อิตเรปิ วฑฺฒนฺติเยวฯ เยน หิ ปญฺญาสวสฺสอายุสํวตฺตนิกํ กุสลํ กตํ, ปญฺจวีสติวสฺสกาเล จสฺส ชีวิตนฺตราโย อุปฺปชฺเชยฺย, โส อภิวาทนสีลตาย ปฏิปฺปสฺสมฺภติ, โส ยาวตายุกเมว ติฏฺฐติ, วณฺณาทโยปิสฺส อายุนาว สทฺธิํ วฑฺฒนฺติฯ อิโต อุตฺตริปิ เอเสว นโยฯ อนนฺตราเยน ปวตฺตสฺสายุโน วฑฺฒนํ นาม นตฺถิฯ

เทสนาวสาเน อายุวฑฺฒนกุมาโร ปญฺจหิ อุปาสกสเตหิ สทฺธิํ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ, อญฺเญปิ พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

อายุวฑฺฒนกุมารวตฺถุ อฏฺฐมํฯ

9. สํกิจฺจสามเณรวตฺถุ

โย จ วสฺสสตํ ชีเวติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต สํกิจฺจสามเณรํ อารพฺภ กเถสิฯ

สาวตฺถิยํ กิร ติํสมตฺตา กุลปุตฺตา สตฺถุ ธมฺมกถํ สุตฺวา สาสเน อุรํ ทตฺวา ปพฺพชิํสุฯ เต อุปสมฺปทาย ปญฺจวสฺสา หุตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา คนฺถธุรํ วิปสฺสนาธุรนฺติ ทฺเว ธุรานีติ สุตฺวา ‘‘มยํ มหลฺลกกาเล ปพฺพชิตา’’ติ คนฺถธุเร อุสฺสาหํ อกตฺวา วิปสฺสนาธุรํ ปูเรตุกามา ยาว อรหตฺตา กมฺมฏฺฐานํ กถาเปตฺวา, ‘‘ภนฺเต, เอกํ อรญฺญายตนํ คมิสฺสามา’’ติ สตฺถารํ อาปุจฺฉิํสุฯ สตฺถา ‘‘กตรํ ฐานํ คมิสฺสถา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อสุกํ นามา’’ติ วุตฺเต ‘‘ตตฺถ เตสํ เอกํ วิฆาสาทํ นิสฺสาย ภยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตญฺจ ปน สํกิจฺจสามเณเร คเต วูปสมิสฺสติ, อถ เนสํ ปพฺพชิตกิจฺจํ ปาริปูริํ คมิสฺสตี’’ติ อญฺญาสิฯ