ปุเนกทิวสํ ภิกฺขู กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ – ‘‘อโห สามเณรสฺส ลาโภ, อโห ปุญฺญํ, เยน เอกเกน ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ ปญฺจกูฏาคารสตาทีนิ กตานี’’ติฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา ‘‘กาย นุตฺถ, ภิกฺขเว, เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อิมาย นามา’’ติ วุตฺเต, ‘‘ภิกฺขเว, มยฺหํ ปุตฺตสฺส เนว ปุญฺญํ อตฺถิ, น ปาปํ, อุภยมสฺส ปหีน’’นฺติ วตฺวา พฺราหฺมณวคฺเค อิมํ คาถมาห –

‘‘โยธ ปุญฺญญฺจ ปาปญฺจ, อุโภ สงฺคมุปจฺจคา;

อโสกํ วิรชํ สุทฺธํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ (ธ. ป. 412);

ขทิรวนิยเรวตตฺเถรวตฺถุ นวมํฯ

10. อญฺญตรอิตฺถิวตฺถุ

รมณียานีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อญฺญตรํ อิตฺถิํ อารพฺภ กเถสิฯ

เอโก กิร ปิณฺฑปาติโก ภิกฺขุ สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา เอกํ ชิณฺณอุยฺยานํ ปวิสิตฺวา สมณธมฺมํ กโรติฯ เอกา นครโสภินี อิตฺถี ปุริเสน สทฺธิํ ‘‘อหํ อสุกฏฺฐานํ นาม คมิสฺสามิ, ตฺวํ ตตฺถ อาคจฺเฉยฺยาสี’’ติ สงฺเกตํ กตฺวา อคมาสิฯ โส ปุริโส นาคจฺฉิฯ สา ตสฺส อาคมนมคฺคํ โอโลเกนฺตี ตํ อทิสฺวา อุกฺกณฺฐิตฺวา อิโต จิโต จ วิจรมานา ตํ อุยฺยานํ ปวิสิตฺวา เถรํ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสินฺนํ ทิสฺวา อิโต จิโต จ โอโลกยมานา อญฺญํ กญฺจิ อทิสฺวา ‘‘อยญฺจ ปุริโส เอว, อิมสฺส จิตฺตํ ปโมเหสฺสามี’’ติ ตสฺส ปุรโต ฐตฺวา ปุนปฺปุนํ นิวตฺถสาฏกํ โมเจตฺวา นิวาเสติ, เกเส มุญฺจิตฺวา พนฺธติ, ปาณิํ ปหริตฺวา หสติฯ เถรสฺส สํเวโค อุปฺปชฺชิตฺวา สกลสรีรํ ผริฯ โส ‘‘กิํ นุ โข อิท’’นฺติ จินฺเตสิฯ

สตฺถาปิ ‘‘มม สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา ‘สมณธมฺมํ กริสฺสามี’ติ คตสฺส ภิกฺขุโน กา นุ โข ปวตฺตี’’ติ อุปธาเรนฺโต ตํ อิตฺถิํ ทิสฺวา ตสฺสา อนาจารกิริยํ, เถรสฺส จ สํเวคุปฺปตฺติํ ญตฺวา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว เตน สทฺธิํ กเถสิ – ‘‘ภิกฺขุ, กามคเวสกานํ อรมณฏฺฐานเมว วีตราคานํ รมณฏฺฐานํ โหตี’’ติ ฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา โอภาสํ ผริตฺวา ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[99]

‘‘รมณียานิ อรญฺญานิ, ยตฺถ น รมตี ชโน;

วีตราคา รมิสฺสนฺติ, น เต กามคเวสิโน’’ติฯ

ตตฺถ อรญฺญานีติ สุปุปฺผิตตรุวนสณฺฑปฏิมณฺฑิตานิ วิมลสลิลสมฺปนฺนานิ อรญฺญานิ นาม รมณียานิฯ ยตฺถาติ เยสุ อรญฺเญสุ วิกสิเตสุ ปทุมวเนสุ คามมกฺขิกา วิย กามคเวสโก ชโน น รมติฯ วีตราคาติ วิคตราคา ปน ขีณาสวา นาม ภมรมธุกรา วิย ปทุมวเนสุ ตถารูเปสุ อรญฺเญสุ รมิสฺสนฺติฯ กิํ การณา? น เต กามปเวสิโน, ยสฺมา เต กามคเวสิโน น โหนฺตีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน โส เถโร ยถานิสินฺโนว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิตฺวา อากาเสนาคนฺตฺวา ถุติํ กโรนฺโต ตถาคตสฺส ปาเท วนฺทิตฺวา อคมาสีติฯ

อญฺญตรอิตฺถิวตฺถุ ทสมํฯ

อรหนฺตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สตฺตโม วคฺโคฯ

8. สหสฺสวคฺโค

1. ตมฺพทาฐิกโจรฆาตกวตฺถุ

สหสฺสมปิ เจ วาจาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต ตมฺพทาฐิกโจรฆาตกํ อารพฺภ กเถสิฯ

เอกูนปญฺจสตา กิร โจรา คามฆาตกาทีนิ กโรนฺตา ชีวิกํ กปฺเปสุํฯ อเถโก ปุริโส นิพฺพิทฺธปิงฺคโล ตมฺพทาฐิโก เตสํ สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘อหมฺปิ ตุมฺเหหิ สทฺธิํ ชีวิสฺสามี’’ติ อาหฯ อถ นํ โจรเชฏฺฐกสฺส ทสฺเสตฺวา ‘‘อยมฺปิ อมฺหากํ สนฺติเก วสิตุํ อิจฺฉตี’’ติ อาหํสุฯ อถ นํ โจรเชฏฺฐโก โอโลเกตฺวา ‘‘อยํ มาตุ ถนํ ฉินฺทิตฺวา ปิตุ วา คลโลหิตํ นีหริตฺวา ขาทนสมตฺโถ อติกกฺขโฬ’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘นตฺเถตสฺส อมฺหากํ สนฺติเก วสนกิจฺจ’’นฺติ ปฏิกฺขิปิฯ โส เอวํ ปฏิกฺขิตฺโตปิ อาคนฺตฺวา เอกํ ตสฺเสว อนฺเตวาสิกํ อุปฏฺฐหนฺโต อาราเธสิฯ โส ตํ อาทาย โจรเชฏฺฐกํ อุปสงฺกมิตฺวา, ‘‘สามิ, ภทฺทโก เอส, อมฺหากํ อุปการโก, สงฺคณฺหถ น’’นฺติ ยาจิตฺวา โจรเชฏฺฐกํ ปฏิจฺฉาเปสิฯ อเถกทิวสํ นาครา ราชปุริเสหิ สทฺธิํ เอกโต หุตฺวา เต โจเร คเหตฺวา วินิจฺฉยมหามจฺจานํ สนฺติกํ นยิํสุฯ อมจฺจา เตสํ ผรสุนา สีสจฺเฉทํ อาณาเปสุํฯ ตโต ‘‘โก นุ โข อิเม มาเรสฺสตี’’ติ ปริเยสนฺตา เต มาเรตุํ อิจฺฉนฺตํ กญฺจิ อทิสฺวา โจรเชฏฺฐกํ อาหํสุ – ‘‘ตฺวํ อิเม มาเรตฺวา ชีวิตญฺเจว ลภิสฺสสิ สมฺมานญฺจ, มาเรหิ เน’’ติฯ โสปิ อตฺตานํ นิสฺสาย วสิตตฺตา เต มาเรตุํ น อิจฺฉิฯ เอเตนูปาเยน เอกูนปญฺจสเต ปุจฺฉิํสุ, สพฺเพปิ น อิจฺฉิํสุฯ สพฺพปจฺฉา ตํ นิพฺพิทฺธปิงฺคลํ ตมฺพทาฐิกํ ปุจฺฉิํสุฯ โส ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เต สพฺเพปิ มาเรตฺวา ชีวิตญฺเจว สมฺมานญฺจ ลภิฯ เอเตนูปาเยน นครสฺส ทกฺขิณโตปิ ปญฺจ โจรสตานิ อาเนตฺวา อมจฺจานํ ทสฺเสตฺวา เตหิ เตสมฺปิ สีสจฺเฉเท อาณตฺเต โจรเชฏฺฐกํ อาทิํ กตฺวา ปุจฺฉนฺตา กญฺจิ มาเรตุํ อิจฺฉนฺตํ อทิสฺวา ‘‘ปุริมทิวเส เอโก ปุริโส ปญฺจสเต โจเร มาเรสิ, กหํ นุ โข โส’’ติฯ ‘‘อสุกฏฺฐาเน อมฺเหติ ทิฏฺโฐ’’ติ วุตฺเต ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ‘‘อิเม มาเรหิ, สมฺมานํ ลจฺฉสี’’ติ อาณาเปสุํฯ โส ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เต สพฺเพปิ มาเรตฺวา สมฺมานํ ลภิฯ